Ochotnicy dzikowscy

Ochotnicy dzikowscy – polski oddział wojskowy wystawiony prywatnym sumptem na wojnę polsko-bolszewicką przez hrabiego Zdzisława Tarnowskiego.

Geneza

Decyzja o wystawieniu oddziału wypłynęła z patriotycznych tradycji rodzinnych rodu Tarnowskich (wśród przodków Zdzisława Tarnowskiego był m.in. Jan Amor Tarnowski, autor zwycięstwa pod Obertynem, a w majątku Tarnowskich utworzono tzw. Złotą Legię, oddział powstańców styczniowych dowodzonych przez Zygmunta Jordana, do którego wstąpił Juliusz Tarnowski). Bezpośredni wpływ na wystawienie oddziału miała, wydana 3 lipca 1920 roku, odezwa Rady Obrony Państwa, w której zaapelowano o powszechne wstępowanie do armii. W 1920 Tarnowski początkowo przeznaczył 6 milionów marek polskich na Pożyczkę Narodową, ufundował czterdzieści łóżek dla szpitali polowych oraz zadeklarował 25 miejsc dla uchodźców przed bolszewikami.

Historia

Hrabia Zdzisław Tarnowski, fundator oddziału

18 lipca 1920 hr. Tarnowski zwołał do Dzikowa zebranie lokalnej szlachty, w którym udział wzięli Władysław Tyszkiewicz, Zbigniew Horodyński, Zbigniew Mycielski i Ernst Habicht. Podczas obrad gospodarz zgłosił pomysł utworzenia i sfinansowania oddziału ochotniczego (piechoty i kawalerii). Spotkał się ze zrozumieniem i poprosił o pomoc wojskową w przeszkoleniu ludzi. Władze wojskowe przysłały do Dzikowa instruktora, porucznika Leona Gołogórskiego z Dowództwa Okręgu Generalnego Kraków. Początkowo kilkudziesięciu ludzi zgłosiło się na ochotnika do armii, a następnie Tarnowski samodzielnie sfinansował utworzenie oddziału wojskowego. Znaleźli się w nim młodzi ludzie (włościanie) z Dzikowa, oficjaliści lokalnych dóbr, młodzież mieszczańska z Tarnobrzega, a także, jako pierwszy, syn arystokraty, Artur Tarnowski. Większość oddziału stanowili mieszkańcy Dzikowa i innych wsi w przyszłości przyłączonych do Tarnobrzega (m.in. Wielowsi, Sielca i Machowa), oprócz nich w skład oddziału wchodzili również mieszkańcy m.in. Trześni i Turbii.

Tablica z ochotnikami dzikowskimi na pałacu Tarnowskich w Dzikowie

Oddział sformowano bardzo szybko (w ciągu tygodnia) i bez problemów technicznych. Żona hrabiego, Zofia z Potockich Tarnowska zapewniła sukno mundurowe (miała już doświadczenia w organizacji dóbr na potrzeby armii z Naczelnego Komitetu Narodowego). Krawcy z Tarnobrzega uszyli mundury za darmo. Buty i detale umundurowania opłacił Tarnowski. Broń zapewniła Powiatowa Komenda Policji w Tarnobrzegu. Konie dla kawalerii pochodziły ze stadniny pałacowej w Dzikowie, jak również od ziemian z regionu. Łącznie do oddziału wstąpiło 59 osób, w tym dwaj synowie hrabiego: Jan Juliusz (20 lat, poległ) i Artur (17 lat, odznaczony za udział w walkach Krzyżem Walecznych). 32 osoby miały mniej niż dwadzieścia lat (najmłodszy miał ich szesnaście), ośmiu było studentami, ewentualnie uczniami i tylko 21 miało jakiekolwiek doświadczenia wojskowe.

25 lipca 1920 ochotników pożegnano mszą w tarnobrzeskim kościele dominikańskim. Odprawił ją przeor, ojciec Stanisław Markiewicz. Kazanie wygłosił prefekt gimnazjalny, ksiądz Tomasz Gunia. Po mszy, na dziedzińcu klasztornym, przemówił Zdzisław Tarnowski. W jednym z fragmentów swojej mowy powiedział:

Polskę zwano od wieków „przedmurzem chrześcijaństwa”, bo polscy rycerze, walcząc w obronie ojczyzny, walczyli równocześnie w obronie wiary ojców naszych i w obronie cywilizacji Zachodu. I dzisiaj znowu po długiej przerwie Polska zaledwie zmartwychwstała i zaledwie spod trzech zaborów cudem połączona, chociaż nie dosyć jeszcze silna i odbudowana, stanąć musiała w obronie swego dziejowego posłannictwa oko w oko z nawałą bolszewizmu, w obronie nie tylko swoich granic, ale w obronie całego świata zachodniego przed tym najdzikszym barbarzyństwem Wschodu.

Po Tarnowskim przemawiał radca rządu inżynier Jan Bochniak. Pierwszy, trzydziestoosobowy oddział wyruszył na dworzec w Tarnobrzegu, gdzie pożegnał ich burmistrz, Henryk Stary i tłum mieszkańców miasta. Ochotnicy jechali do Rzeszowa i tam byli przydzielani do odpowiednich, regularnych oddziałów (większość ulokowano w 20. Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej). Jako żołnierze walczyli przede wszystkim w okolicach Lwowa. Mniejszość skierowano do ochrony granicy z Czechosłowacją. Oddział kawaleryjski, dowodzony przez leśniczego Romana Sarnaka, wyruszył z Dzikowa 28 lipca 1920. Załadowano go do wagonów w Tarnobrzegu i skierowano do Krakowa, gdzie wcielono w poczet 8. Pułku Ułanów. Dotarli oni na front tuż po bitwie pod Komarowem (wrzesień 1920). Brali udział w pościgach i walkach z bolszewikami pod Koniuchami, Korczycą, Korosteniem, Łaszczowem, Pukarzowem, Radziechowem, Równem, Tyszowcami, Witkowem, Zamościem, Żółkwią oraz Żytomierzem.

Upamiętnienie

W 1936 hrabia Zdzisław Tarnowski postanowił upamiętnić oddział tablicą w elewacji dzikowskiego pałacu, jednak przeszkodziła mu w tym śmierć. Tablicę wmurowano ostatecznie dopiero w 2005, dzięki inicjatywie Stowarzyszenia „Dzików”. Płytę z nazwiskami wszystkich ochotników z 1920 wmurował Jan A. Tarnowski, który był najstarszym synem Artura.