Olaf Stapledon

Olaf Stapledon
Imię i nazwisko	William Olaf Stapledon
Data i miejsce urodzenia	10 maja 1886 ; Seacombe
Data i miejsce śmierci	6 września 1950 ; Caldy
Narodowość	angielska
Język	angielski
Alma Mater	University of Oxford
Dziedzina sztuki	fantastyka naukowa
	Ważne dzieła
	Ostatni i pierwsi ludzie; Sprawca Gwiazd;
	Multimedia w Wikimedia Commons

William Olaf Stapledon (ur. 10 maja 1886 w Seacombe, zm. 6 września 1950 w Caldy) – brytyjski filozof i pisarz. Autor kilku wpływowych dzieł science fiction. Sformułował tezę, według której fantastyka naukowa jest czymś zbliżonym do mitu. Pojawiła się ona w przedmowie do powieści Ostatni i pierwsi ludzie^[1]. Jest nazywany jednym z najwierniejszych uczniów, czy też następców H. G. Wellsa^[2].

Życiorys

Olaf Stapledon urodził się w Seacombe w pobliżu Liverpoolu, był jedynym synem Williama Clibberta Stapledona i Emmeline Miller. Pierwsze sześć lat życia spędził z rodzicami w Port Said. Stapledon ukończył szkołę Abbotsholme School, a następnie Balliol College w Oksfordzie, gdzie uzyskał licencjat w dziedzinie historii współczesnej. Przez krótki okres pracował jako nauczyciel w Manchester Grammar School, a w latach 1910–1913 w biurze transportu morskiego w Liverpoolu i Port Said.

Podczas I wojny światowej od lipca 1915 do stycznia 1919 r. służył w Friends' Ambulance Unit na terenie Francji i Belgii. 16 lipca 1919 r. poślubił Agnes Zenę Miller (1894–1984). Mieli dwoje dzieci: córkę Mary Sydney Stapledon (ur. 1920) i syna Johna Davida Stapledona (ur. 1923). W 1920 r. zamieszkał w West Kirby.

W 1925 roku otrzymał doktorat z filozofii na Uniwersytecie w Liverpoolu. W 1929 r. opublikował swoją pierwszą książkę pt. A Modern Theory of Ethics. W roku 1930 wydał powieść science fiction pt. Ostatni i pierwsi ludzie (Last and First Men), która przyniosła mu sukces i do dziś zalicza się do kanonu gatunku. W 1940 r. przeniósł się z rodziną do Caldy.

W 1948 r. brał udział w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, gdzie wygłosił referat „Świat i kultura”. Rok później uczestniczył w konferencji Conference for World Peace, która miała miejsce w Nowym Jorku.

Zmarł nagle na zawał serca w swoim domu w Caldy.

Światopogląd

Olaf Stapledon był socjalistą (część krytyków nazywała go marksistą^[3], sam jednak odcinał się od tej ideologii^[4]) i pacyfistą, uznając agresję i chciwość charakteryzujące współczesną mu cywilizację za niegodne pełnego człowieczeństwa. W swoich książkach wprowadził koncepcję rozwoju „osobowości we wspólnocie” (ang. personality-in-community) i „życia dla ducha”, w którym głównymi wartościami są mądrość, miłość i twórczość. W stosunku do religii był agnostykiem, twierdził, że ludzki umysł jest zbyt słabo rozwinięty by dojść do prawdy w kwestii istnienia Boga^[5]. Stapledona uważa się za jednego z prekursorów współczesnego transhumanizmu^[6].

Poglądy filozoficzne Stapledona ukształtowały się pod wpływem Spinozy^[7].

Publikacje

Science fiction

Ostatni i pierwsi ludzie (Last and First Men: A Story of the Near and Far Future 1930; fragment powieści w polskim przekładzie w antologii Droga do science fiction, Alfa, 1986; pełny przekład wyd. Stalker Books, 2020)
Last Men in London - Ostatni Ludzie w Londynie (1932)
Dziwny John (Odd John: A Story Between Jest and Earnest 1935, wyd. polskie Wydawnictwo „Śląsk”, 1991)
Sprawca Gwiazd (Star Maker 1937; wyd. polskie Fundacja Nowoczesna Polska, 2022; również jako Stwórca Gwiazd, Twórca Gwiazd; Stalker Books 2022, Wydawnictwo Officyna 2024)
Darkness and the Light - Ciemność i Światło (1942)
Old Man in New World - Stary człowiek w nowym świecie (1944)
Syriusz (Sirius: A Fantasy of Love and Discord 1944; wyd. polskie Czytelnik, 1989)
Death into Life (1946)
The Flames: A Fantasy - Płomienie: Fantazja (1947)
A Man Divided - Człowiek podzielony (1950)
Four Encounters - Cztery spotkania (1976)
Nebula Maker - Twórca mgławic (porzucona wersja Star Maker, 1976)

Poezja

Latter-Day Psalms - Psalmy dni ostatnich (1914)

Inne

A Modern Theory of Ethics: A study of the Relations of Ethics and Psychology - Nowoczesna teoria etyki: Studium relacji etyki i psychologii (1929)
Waking World - Budzący się świat (1934)
Saints and Revolutionaries - Święci i rewolucjoniści (1939)
New Hope for Britain - Nowa nadzieja dla Brytanii (1939)
Philosophy and Living - Filozofia i życie, 2 tomy (1939)
Beyond the "Isms" - Poza "izmami" (1942)
Seven Pillars of Peace - Siedem filarów pokoju (1944)
Youth and Tomorrow - Młodość i jutro (1946)
Worlds of Wonder: Three Tales of Fantasy - Zadziwiające światy: Trzy opowieści fantasy (1949)
To the End of Time: the Best of Olaf Stapledon - Do końca czasu: Najlepsze dzieła Olafa Stapledona (1953)
The Opening of the Eyes - Otwarcie oczu (1954)
Far Future Calling: Uncollected Science Fiction and Fantasies of Olaf Stapledon - Daleka przyszłość wzywa: Niepozbierane science fiction i fantasy Olafa Stapledona (1979)
An Olaf Stapledon Reader - Wypisy z Olafa Stapledona (1997)

Przypisy

↑ TatianaT. Czernyszowa TatianaT., Mit i fantastyka, [w:] RyszardR. Handke, LechL. Jęczmyk, BarbaraB. Okólska (red.), Spór o SF, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 213, ISBN 83-210-0815-1 .
↑ PatrickP. Parrinder PatrickP., Science fiction a światopogląd naukowy, [w:] RyszardR. Handke, LechL. Jęczymyk, BarbaraB. Okólska (red.), Spór o SF, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 367, ISBN 83-210-0815-1 .
↑ “His Marxism, which remained his only irrational faith throughout his life, told him that surely the United States could never be a positive influence.” Benford, Gregory (1999), Przedmowa do: Olaf Stapledon, Last and First Men (Series: SF Masterworks); London: Gollancz Books; pg x.
↑ “I am not a Marxist, but I have learned much from Marxists, and I am not anti-Marxist... Marxism and Christianity spring from the same emotional experience, but each in its way misinterprets, falsifies.” cytowane w: Geoghegan, Vincent, Socialism and Religion: Roads to Common Wealth.
↑ Olaf Stapledon, What Are “Spiritual” Values?. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].
↑ What is Transhumanism?
↑ Liel Leibovitz, Star Men. [dostęp 2018-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-04)].

Linki zewnętrzne

Zbiór tekstów Olafa Stapledona. ebooks.adelaide.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-14)]. (po angielsku)
Olaf Stapledon wygłasza referat na Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948 r. (fot.)
Sprawca Gwiazd w tłumaczeniu Pawła Dembowskiego w bibliotece Wolne Lektury

[1] TatianaT. Czernyszowa TatianaT., Mit i fantastyka, [w:] RyszardR. Handke, LechL. Jęczmyk, BarbaraB. Okólska (red.), Spór o SF, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 213, ISBN 83-210-0815-1 .

[:02-2] PatrickP. Parrinder PatrickP., Science fiction a światopogląd naukowy, [w:] RyszardR. Handke, LechL. Jęczymyk, BarbaraB. Okólska (red.), Spór o SF, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989, s. 367, ISBN 83-210-0815-1 .

[3] “His Marxism, which remained his only irrational faith throughout his life, told him that surely the United States could never be a positive influence.” Benford, Gregory (1999), Przedmowa do: Olaf Stapledon, Last and First Men (Series: SF Masterworks); London: Gollancz Books; pg x.

[4] “I am not a Marxist, but I have learned much from Marxists, and I am not anti-Marxist... Marxism and Christianity spring from the same emotional experience, but each in its way misinterprets, falsifies.” cytowane w: Geoghegan, Vincent, Socialism and Religion: Roads to Common Wealth.

[5] Olaf Stapledon, What Are “Spiritual” Values?. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].

[6] What is Transhumanism?

[7] Liel Leibovitz, Star Men. [dostęp 2018-09-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-04)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]