Orhaniye (1865)

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Orhaniye
Ilustracja
„Orhaniye” w Stambule w latach 90. XIX wieku
Klasa

okręt pancerny

Typ

Osmaniye

Historia
Stocznia

Robert Napier and Sons(inne języki), Glasgow

Położenie stępki

1863

Wodowanie

26 czerwca 1865

 Imperium Osmańskie
Nazwa

„Orhaniye”

Wejście do służby

1866

Wycofanie ze służby

31 lipca 1909

Los okrętu

złomowany w 1913

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

normalna: 6400 ton

Długość

całkowita: 91,4 metra
89,3 metra między pionami

Szerokość

16,9 metra

Zanurzenie

7,9 metra

Materiał kadłuba

żelazo

Napęd
1 maszyna parowa o mocy 900 KM
6 kotłów, 1 śruba, żagle
Prędkość

12,4 węzła

Zasięg

1600 Mm

Uzbrojenie
początkowo:
1 działo kal. 229 mm
14 dział kal. 203 mm (14 x I)
10 dział 36-funtowych (10 x I)
Opancerzenie
burty: 140–76 mm, pokład bateryjny: 127–114 mm
Załoga

356–362

Orhaniye – turecki okręt pancerny (fregata pancerna) z lat 60. XIX wieku, jedna z czterech zbudowanych jednostek typu Osmaniye. Okręt wypierał 6400 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiło jedno działo kalibru 229 mm i 14 dział kalibru 203 mm, wsparte lżejszą artylerią. Napędzana maszyną parową i żaglami jednostka rozwijała maksymalną prędkość ponad 12 węzłów, a jej załoga liczyła od 356 do 362 osób.

Okręt został zwodowany 26 czerwca 1865 roku w brytyjskiej stoczni Robert Napier and Sons(inne języki) w Glasgow, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wcielono go w 1866 roku. Nazwę otrzymał na cześć panującego w XIV wieku sułtana Orchana. „Orhaniye” uczestniczył w stłumieniu powstania kreteńskiego i wziął ograniczony udział w wojnie rosyjsko-tureckiej i grecko-tureckiej. Jednostka została rozbrojona w 1897 roku, a 31 lipca 1909 roku wycofano ją ze służby. „Orhaniye” został złomowany w 1913 roku.

Projekt i budowa[edytuj | edytuj kod]

Uproszczony plan okrętów pancernych typu Osmaniye
Uproszczony plan okrętów pancernych typu Osmaniye

W 1856 roku, po wojnie krymskiej z Rosją, flota turecka liczyła pięć żaglowych okrętów liniowych, sześć fregat, siedem korwet, osiem małych żaglowców i sześć bocznokołowych parowców[1]. W następnych po wojnie latach rozwój floty przebiegał powoli, obejmując głównie przebudowę okrętów żaglowych na parowe[1]. Gdy w 1861 roku władzę w Imperium Osmańskim objął sułtan Abdülaziz, rozpoczął ambitny program odbudowy floty tureckiej[1][2]. Abdülaziz był pasjonatem wszelkich nowinek technicznych, a także żywo interesował się sprawami morskimi[1]. Już w rok po objęciu rządów do przodujących w rozwoju technologicznym stoczni brytyjskich i francuskich zostały skierowane pierwsze zamówienia na nowe okręty, co poskutkowało zbudowaniem w latach 60. i 70. XIX wieku kilkunastu nowoczesnych okrętów pancernych[1][3]. W rezultacie tego kosztownego programu turecka flota osiągnęła w latach 70. znaczną przewagę tonażową i technologiczną nad rosyjską Flotą Czarnomorską, licząc w 1877 roku 15 okrętów pancernych, siedem opancerzonych monitorów rzecznych, cztery stare okręty liniowe, siedem fregat, 12 korwet, 15 kanonierek i 14 awiz[4][5].

Cztery fregaty pancerne typu Osmaniye[a] zostały zamówione przez Imperium Osmańskie w Wielkiej Brytanii w latach 1862–1863[3][6]. Ich projekt bazował na brytyjskich fregatach pancernych typu Defence[5]. Jednostki typu Osmaniye były we flocie tureckiej pierwszymi dużymi okrętami z żelaznym kadłubem i napędem parowym[5]. „Orhaniye” został zbudowany w stoczni Robert Napier and Sons(inne języki) w Glasgow, pod numerem stoczniowym 257[5][6]. Stępkę okrętu położono w 1863 roku, a zwodowany został 26 czerwca 1865 roku[5][6]. Jednostka otrzymała nazwę na cześć panującego w XIV wieku sułtana Orchana z dynastii Osmanów[5][7]. W 1866 roku okręt odbył próby morskie[6].

Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]

Charakterystyka ogólna[edytuj | edytuj kod]

Okręt był fregatą pancerną (pancernikiem bateryjnym) ze zbudowanym z żelaza kadłubem o konstrukcji nitowej, z taranowym dziobem[5][6]. Długość całkowita wynosiła 91,4 metra (89,3 metra między pionami) szerokość 16,9 metra i zanurzenie 7,9 metra[5][6]. Na śródokręciu przed kominem znajdował się odkryty pomost bojowy[8]. Wyporność projektowa wynosiła 4221 ton, zaś normalna 6400 ton[6][9][b].

Załoga okrętu składała się z 26–32 oficerów oraz 324–340 marynarzy[6][10][c]. Kabiny oficerskie i ich mesy znajdowały się na rufie, a na pokładach dziobowych mieściły się marynarskie kambuzy, mesy, umywalnie, lazaret i inne pomieszczenia[10]. Marynarze spali w hamakach rozwieszanych na pokładzie bateryjnym oraz na pokładach dziobowych[10]. Do oświetlania pomieszczeń okrętowych używano świec i lamp świecowych[10].

Urządzenia napędowe[edytuj | edytuj kod]

Jednostka napędzana była przez poziomą maszynę parową bezpośredniego działania produkcji macierzystej stoczni o mocy 900 KM, do której parę dostarczało sześć skrzyniowych kotłów parowych, także wyprodukowanych w zakładach Robert Napier and Sons[5][6]. Maszyna napędzała czteroskrzydłową śrubę o kształcie krzyżaka, która była w stanie rozpędzić okręt do prędkości maksymalnej 12,4 węzła[6][11]. Maksymalny zapas węgla wynosił 750 ton (normalnie 546 ton), co pozwalało na przebycie 1600 Mm[8][9]. Spaliny odprowadzane były przez teleskopowy komin, obniżany podczas pływania pod żaglami i nakrywany stożkową osłoną na postoju[5]. Okręt miał pełne ożaglowanie z trzema masztami (w tym grotmasztem o wysokości około 24 metrów) z takielunkiem barku o łącznej powierzchni 2200 m², co umożliwiało przy dobrej pogodzie uzyskanie prędkości 9–10 węzłów[11]. Jednostka miała dobre właściwości morskie oraz stateczność, a jej średnica cyrkulacji wynosiła 785 metrów (ponad osiem długości kadłuba)[5].

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

Głównym uzbrojeniem artyleryjskim okrętu były pojedyncze gwintowane działa odprzodowe Armstronga(inne języki)[8][12]. Na dziobie znajdowała się armata kalibru 229 mm (9 cali) MLR L/14, o masie 12 ton[8][12]. Armata wykorzystywała pociski przeciwpancerne z utwardzonym czepcem lub zwykłe o masie 116,2 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 22,7 kg[8]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 439 m/s pocisku wynosiła około 6000 metrów[8]. Uzbrojeniem głównym drugiego kalibru było 14 armat kalibru 203 mm (8 cali) MLR L/15, o masie 9 ton każda, umieszczonych na pokładzie bateryjnym (12 sztuk) i pokładzie górnym na rufie (dwie)[8][12]. Armaty wykorzystywały pociski pełne lub zwykłe o masie 79,4 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 15,9 kg z prędkością początkową 421 m/s[8]. Ambrazury dział na pokładzie bateryjnym znajdowały się na wysokości 2,65 metra od wodnicy, zaś działa na pokładzie górnym umieszczone były na wysokości 5,1 metra ponad linią wodną[5]. Na pokładzie bateryjnym znajdowało się również 10 gładkolufowych odprzodowych dział 36-funtowych Armstronga L/12 o masie 6,5 tony każda, wystrzeliwujących za pomocą ładunków miotających o masie 13,6 kg pociski ważące 50,8 kg z prędkością początkową 475 m/s[8][12]. Magazyny amunicyjne znajdowały się w dolnej części kadłuba[8].

Na pokład zabierano też z reguły 4- lub 6-funtową armatę polową na podwoziu kołowym, przeznaczoną do wsparcia oddziału desantowego[8]. Broń osobistą załogi stanowiło 200 karabinów, 50 rewolwerów, 50 szabel i 40 toporów[8].

Opancerzenie[edytuj | edytuj kod]

Głównym elementem opancerzenia okrętu był sięgający 0,8 metra poniżej i 1,8 metra powyżej wodnicy żelazny pas burtowy o grubości 140 mm (5,5 cala), na końcach kadłuba zwężający się do wysokości 1,4 metra ponad wodnicę i z grubością zmniejszoną do 76 mm (3 cale)[8][9]. Pas burtowy zamontowany był na drewnianym podkładzie o grubości 229 mm (9 cali)[8][9]. Pionowe ściany pokładu bateryjnego zabezpieczone były pancerzem o grubości 127 mm (5 cali), zmniejszającej się na skrajach kadłuba do 114 mm (4,5 cala)[8][9]. Znajdujące się na pokładzie dziobowym działo kalibru 229 mm osłonięte było przedpiersiem o grubości 102 mm (4 cale)[8].

Wyposażenie i malowanie[edytuj | edytuj kod]

Zdobienia dziobu Orhaniye eksponowane w Muzeum Morskim w Stambule
Zdobienia dziobu „Orhaniye” eksponowane w Muzeum Morskim w Stambule

Okręt wyposażony był w cztery kotwice admiralicji, podnoszone dwoma umieszczonymi za fokmasztem i grotmasztem kabestanami z napędem ręcznym, przebiegającymi przez pokład górny i dolny[13]. Jako środki ratownicze i komunikacyjne na okręcie znajdowały się: dwa barkasy (umieszczone na pokładzie na śródokręciu) oraz welbot, dwa jole i szalupa, zawieszone na obu burtach na wysokości stermasztu[10].

Kadłub okrętu wraz z kominem pomalowane były na kolor czarny, nadburcie miało kolor biały, a część podwodna kolor ceglasty; wodnicę wyznaczał biały pas o szerokości około 20 cm[10]. Maszty, bukszpryt i pokład nie były malowane i miały naturalny kolor drewna, zaś łodzie okrętowe pomalowane były w części widocznej z zewnątrz na kolor biały[10]. Jednostka miała złocone zdobienia dziobu i rufy; dziobowe przedstawiało dwa duże gryfy w otoczeniu starej broni[10]. Zdobienie dziobu „Orhaniye” zachowało się i jest eksponowane w Muzeum Morskim w Stambule[10].

Służba[edytuj | edytuj kod]

„Orhaniye” został wcielony do służby w marynarce wojennej Imperium Osmańskiego w 1866 roku[5][6]. Od czerwca do sierpnia 1867 roku „Orhaniye” wraz z siostrzanym „Aziziye” uczestniczyły w europejskim rejsie jachtu „Sultaniye” z sułtanem Abdülazizem na pokładzie, zawijając do Tulonu i powracając do Warny[14]. W trakcie powstania kreteńskiego, na przełomie 1868 i 1869 roku siostrzane jednostki „Orhaniye”, „Aziziye” i „Osmaniye” patrolując wody nieopodal wyspy Siros przechwyciły wiele greckich statków usiłujących dostarczyć zaopatrzenie dla walczących na Krecie powstańców[14].

Latem 1877 roku, po rozpoczęciu wojny rosyjsko-tureckiej, „Orhaniye” i „Aziziye” przeszły na Morze Czarne, dołączając w Batumi do formowanego dywizjonu z siostrzanym „Mahmudiye” na czele[14]. Jesienią „Orhaniye” przyporządkowany był do bazującej w Antivari adriatyckiej eskadry, składającej się ponadto z „Aziziye” i korwety „Lübnan”[15]. Okręty eskadry eskortowały transport 45 tysięcy żołnierzy tureckich z Bośni do Dedeağaçu[15]. W grudniu „Orhaniye” i „Aziziye” dalej prowadziły na Adriatyku działania blokadowe[15]. Po zakończeniu wojny jednostka została odstawiona w Stambule do rezerwy[6].

Po przegranej wojnie z Rosją sułtan Abdülhamid II znacząco ograniczył środki finansowe przeznaczone na utrzymanie floty, w wyniku czego tureckie okręty przez lata nie wychodziły z portów, pogarszał się ich stan techniczny i spadał poziom wyszkolenia załóg[16].

Przebudowa[edytuj | edytuj kod]

Załoga Orhaniye w latach 90. XIX wieku
Załoga „Orhaniye” w latach 90. XIX wieku

Między 1884 a 1889 roku okręt poddano poważnej przebudowie, dotyczącej głównie modernizacji uzbrojenia[17]. W miejscu dziobowego działa Armstronga kalibru 229 mm umieszczono odtylcową armatę Kruppa kalibru 21 cm L/22 C/68 o masie 8,84 tony na lawecie pokładowej[18]. Armata wykorzystywała pociski przeciwpancerne lub zwykłe o masie 94,8 kg, wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 17 kg[19]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 439 m/s pocisku wynosiła 6000 metrów, a szybkostrzelność jeden strzał co cztery minuty[19]. Zdemontowano też sześć dział kalibru 203 mm z pokładu bateryjnego, instalując w zamian sześć armat Kruppa kalibru 15 cm L/22 C/73 o masie 3 ton każda na lawetach kazamatowych, strzelających pociskami przeciwpancernymi z utwardzonym czepcem o masie 40,5–42 kg na maksymalną odległość 5500 metrów z szybkostrzelnością dwóch strz./min[20][d]. Na pokładzie górnym zamontowano sześć sponsonów (po trzy na obu burtach), w których umieszczono po jednej armacie Kruppa kalibru 12 cm L/25 C/72 o masie 1,35 tony na okrężnej lawecie pokładowej[20]. Armaty wykorzystywały pociski przeciwpancerne lub zwykłe o masie 14,97 kg, wystrzeliwane z prędkością początkową 450 m/s na odległość 4900 metrów[19]. Usunięto również 10 dział 36-funtowych Armstronga, montując w zamian na nadburciach dwie czterolufowe kartaczownice Nordenfelta kalibru 25,4 mm L/35[18][e]. Kartaczownica Nordenfelta w wariancie czterolufowym miała masę 203 kg, strzelała pociskami o masie 0,206 kg z prędkością początkową 446 m/s, a każda lufa zasilana była z 10-nabojowych magazynków[19]. Na marsie fokmasztu zamontowano też jedną kartaczownicę Nordenfelta kalibru 11 mm oraz umieszczono na nim platformę dla reflektora[18]. Powiększono też pomost bojowy, instalując małą oszkloną sterówkę[18][f].

Dalsza służba[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1897 roku, po wybuchu wojny grecko-tureckiej, „Orhaniye” i „Aziziye” w składzie 1. Floty patrolowały rejon Selâniku[21]. Przeprowadzone 15 kwietnia ćwiczenia artyleryjskie wykazały fatalny stan techniczny większości tureckich okrętów i spowodowały wiele uszkodzeń (m.in. na dowodzonym przez komandora Hafıza Hüseyina „Orhaniye” niemal wszystkie armaty Kruppa i Armstronga uległy awarii); siłownia jednostki pozwalała na osiągnięcie prędkości jedynie 5–6 węzłów[22]. 15 maja okręty tureckie wzięły udział w kolejnych ćwiczeniach, które potwierdziły brak jakiejkolwiek wartości bojowej floty, głównie ze względu na fatalną celność ognia i niską szybkostrzelność[23][24]. Po zakończeniu działań wojennych okręt został rozbrojony i odstawiony w Çanakkale do rezerwy[6]. W 1908 roku „Orhaniye” został przeholowany do Stambułu[6]. 31 lipca 1909 roku okręt wycofano ze służby, po czym pełnił w Stambule funkcję hulku[25]. W 1913 roku kadłub jednostki został sprzedany w celu złomowania[6][25].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jednostki jako typ Osmaniye występują w Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389, Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 388, Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓. Natomiast Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3 podają nazwę typu Aziziye.
  2. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3 podają, że wartość 6400 ton odpowiadała wyporności pełnej.
  3. ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389 podają, że załoga okrętu liczyła 340 osób, zaś Jane 1900 ↓, s. 232 podaje liczbę 600 załogantów.
  4. ↑ Nominalny kaliber wynosił 149,1 mm[19].
  5. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 i Gogin 2023 ↓ podają, że armaty 36-funtowe wymieniono na cztery szybkostrzelne pojedyncze działa kalibru 47 mm L/40 i dwie czterolufowe kartaczownice Nordenfelta.
  6. ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389 i Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133 podają, że w latach 1892–1894 „Orhaniye” został przebudowany w krajowej stoczni Tersâne-i Âmire(inne języki) w Stambule przy pomocy specjalistów włoskiej firmy Ansaldo(inne języki) na pancernik barbetowy, jednak Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 9 podają, że finanse państwa pozwoliły na modernizację tylko dwóch okrętów typu Osmaniye – „Aziziye” i „Osmaniye”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Olender 2019 ↓, s. 299.
  2. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 2.
  3. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 2–3.
  4. ↑ Olender 2019 ↓, s. 299–300.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 133.
  7. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 198.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 4.
  9. ↑ a b c d e Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 389.
  10. ↑ a b c d e f g h i Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 6.
  11. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3–4.
  12. ↑ a b c d Gogin 2023 ↓.
  13. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 4, 6.
  14. ↑ a b c Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 14.
  15. ↑ a b c Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 15.
  16. ↑ Olender 2019 ↓, s. 300.
  17. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 6–7.
  18. ↑ a b c d Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 7.
  19. ↑ a b c d e Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 8.
  20. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 7–8.
  21. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 16.
  22. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 16–17.
  23. ↑ Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 17.
  24. ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 9.
  25. ↑ a b Güzelırmak i Malinowski 2022 ↓, s. 3, 18.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). New York: Mayflower Books Inc., 1979. ISBN 0-8317-0302-4. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Ivan Gogin: OSMANİYE broadside ironclads (1865-1866). Navypedia. [dostęp 2023-08-19]. (ang.).
  • Ferhat Güzelırmak, Jarosław Malinowski. Pancerniki typu „Aziziye”. „Okręty Wojenne”. Nr 4. XXXII (174), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
  • Jane’s Fighting Ships 1900. Fred T. Jane (red.). London: Sampson Low, Marston & Co., 1900. (ang.).
  • Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
  • Piotr Olender: Wojskowość morska okresu „pary i żelaza” (1860–1905). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-7889-862-7.
Okręty pancerne typu Osmaniye

Imperium Osmańskie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Orhaniye_(1865)&oldid=73491493”