Pchły
| Siphonaptera | |||
| Latreille, 1825 | |||
 Pchła widziana pod mikroskopem elektronowym. Obraz w fałszywych kolorach. | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd |
pchły | ||
| Synonimy | |||
| |||
Pchły (Siphonaptera, Aphaniptera) – rząd[a] owadów zaliczanych do podgromady owadów uskrzydlonych, wtórnie bezskrzydłych. Posiadają ciało bocznie spłaszczone, silnie rozwinięte odnóża, umożliwiające im długie skoki. Narządy gębowe pchły są typu kłująco-ssącego, całe ciało pokrywa twardy oskórek ze szczecinkami lub ząbkami skierowanymi do tyłu. Pchły osiągają wielkość od 1 do 6 mm[1], a nawet do 10 mm[2] i są ciemno ubarwione. Rozwój osobniczy pcheł odbywa się z przeobrażeniem zupełnym. Są kosmopolitycznymi pasożytami zewnętrznymi ptaków i ssaków[2].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W 2005 roku znanych było 2005 gatunków i 828 podgatunków pcheł należących do 242 rodzajów[3]. Rząd pchły (Siphonaptera) dzielimy na 4 infrarzędy, te z kolei w sumie na 18 rodzin[3][2]:
- Infrarząd Pulicomorpha
- Rodzina Ancistropsyllidae
- Rodzina Coptopsyllidae
- Rodzina Malacopsyllidae
- Rodzina Pulicidae
- Rodzina Rhopalopsyllidae
- Rodzina Tungidae
- Rodzina Vermipsyllidae
- Infrarząd Pygiopsyllomorpha
- Rodzina Lycopsyllidae
- Rodzina Pygiopsyllidae
- Rodzina Stivaliidae
- Infrarząd Hystrichopsyllomorpha
- Rodzina Chimaeropsyllidae
- Rodzina Hystrichopsyllidae
- Rodzina Macropsyllidae
- Rodzina Stephanocircidae
- Infrarząd Ceratophyllomorpha
- Rodzina Ceratophyllidae
- Rodzina Ischnopsyllidae
- Rodzina Leptopsyllidae
- Rodzina Xiphiopsyllidae
Analiza genetyczna (badania pod kierownictwem Erika Tihelki[4]) wykazała, że pchły,uznawane dotąd za odrębny rząd, powinno zaliczać się do pasożytniczych wojsiłek[4]; pchły okazały się najbliżej spokrewnione z małą rodziną Nannochoristidae, której przedstawiciele żywią się nektarem[4].
Najpospolitsze gatunki
[edytuj | edytuj kod]- pchła ludzka (Pulex irritans)
- pchła szczurza (Xenopsylla cheopis)
- pchła piaskowa (Tunga penetrans)
- pchła kocia (Ctenocephalides felis)
- pchła psia (Ctenocephalides canis)
Cykl rozwojowy pcheł
[edytuj | edytuj kod]- Dorosłe pchły atakują zwierzęta i ssą krew. W ciągu doby potrafią jej wypić 20 razy więcej, niż same ważą. W przypadku braku swojego preferowanego żywiciela poszukują innych, na przykład ludzi. Po 1–2 dniach zaczynają składać jaja.
- Zależnie od gatunku jedna pchła w trakcie swojego życia może złożyć 600-2000 jaj. Najczęściej są składane na skórze (w sierści) zwierzęcia, a następnie spadają z niego w miejscach jego przebywania.
- Wykluwające się z jaj larwy chowają się w miejscach, gdzie światło nie ma dostępu; w mieszkaniach np. w dywanach, wykładzinach czy pod meblami. Żywią się między innymi odchodami dorosłych osobników, przypominającymi czarne ziarenka piasku.
- Larwy przekształcają się w kokonach w dorosłe osobniki. Jeśli w środowisku znajdują się żywiciele (zwierzęta), wytwarzane przez nich wibracje podłoża i ciepło powodują, że pchły uwalniają się z kokonów i atakują. Pchły zamknięte w kokonach potrafią przeżyć parę miesięcy, czekając na żywiciela.
Zależnie od temperatury cały cykl rozwojowy (1-4) trwa nie dłużej niż 2-3 tygodnie. W niskich temperaturach cykl rozwojowy pcheł jest zahamowany.
Problemy zdrowotne powodowane przez pchły
[edytuj | edytuj kod]- Wywołują alergiczne pchle zapalenie skóry (APZS).
- Przenoszą tasiemce psie (Dipylidium caninum) u psów, kotów i ludzi, a zwłaszcza małych dzieci.
- Doprowadzają u młodych zwierząt do znacznej utraty krwi i anemii.
- Roznoszą zarazki chorobotwórcze (dżumy, tularemii, wąglika, riketsje gorączki śródziemnomorskiej i endemicznego duru mysiego oraz wirusa białaczki kociej – ang. FeLV).
Zwalczanie pcheł
[edytuj | edytuj kod]Środki o niskiej skuteczności (prewencyjne)
[edytuj | edytuj kod]- Częste odkurzanie.
- Szampony przeciwpchelne.
- Pudry przeciwpchelne.
- Obroże przeciwpchelne.
Środki o umiarkowanej skuteczności
[edytuj | edytuj kod]- Usunięcie i wypranie lub umycie w wodzie z octem wszystkich tkanin, np. dywanów, narzut, znajdujących się w pomieszczeniach zasiedlonych przez pchły (patrz punkt 3. cyklu rozwojowego pcheł).
- Zastosowanie uniwersalnych preparatów owadobójczych w aerozolu przeciwko owadom biegającym (działają prawie wyłącznie na dojrzałe osobniki).
Środki o dużej skuteczności
[edytuj | edytuj kod]- Proszki owadobójcze rozsypywane w ciemnych miejscach mieszkania, np. pod łóżkami (patrz punkt 3 cyklu rozwojowego pcheł).
- Nowoczesne krople typu SPOT ON, wcierane w punkty na ciele zwierząt domowych, porażające system nerwowy pcheł.
- Nowoczesne aerozole lub atomizery owadobójcze.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Sandner 1976 ↓, s. 413.
- ↑ a b c Michael F. Whiting, Alison S. Whiting, Michael W. Hastriter and Katharina Dittmar. A molecular phylogeny of fleas (Insecta: Siphonaptera): origins and host associations. „Cladistics”. 24, s. 1–31, 2008.
- ↑ a b Krasnov 2008 ↓, s. 3–4.
- ↑ a b c Enrico de Lazaro: Fleas are Parasitic Scorpionflies, Genetic Analysis Reveals. [w:] Sci-News.com [on-line]. 2020-12-23. [dostęp 2021-01-03]. (ang.).
- ↑ Mateusz Sowiński, Wielka rewolucja w świecie pcheł, „Gazeta Wyborcza”, 2 stycznia 2021 (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Sandner: Owady. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976. OCLC 830235656.
- Stefański W., Parazytologia weterynaryjna tom II, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1970
- Boris R. Krasnov: Functional and Evolutionary Ecology of Fleas. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-88277-4.
