Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu
Gajowice | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Położenie na mapie Wrocławia | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
51°05′55,701″N 17°00′24,242″E/51,098806 17,006734 |
Plac Icchaka Lejba Pereca we Wrocławiu (Rehdigerplatz[1][2], pl. Zbożowy[2], pl. Leona Pereca[2]) – plac położony na osiedlu Gajowice we Wrocławiu[1][2][3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Plac tym obszarze został po raz pierwszy uwzględniony w planie regulacyjnym z 1895 roku. Jego wytyczenie nastąpiło w 1903 roku. Zabudowa wokół placu została ukończona w 1910 roku. Były to kamienice w zabudowie ciągłej, których niewielka część zachowała się w pierzei północnej i wschodniej[1].
W głębi parceli nr 3 powstał w latach 1907–1909[1] (1908[4][5]) sierociniec żydowski[1] utworzony przez Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki (Verband zur Erziehung Hilfsbedürftiger Israelitischer Kinder)[a][4][5]. Funkcjonowała tu również bożnica[5]. Projektantami budynku byli Paul i Richard Ehrlich[1][6], którzy ówcześnie współpracowali z gminą żydowską i realizowali dla niej wiele projektów budowlanych[6]. W związku ze wzrostem nastrojów antysemickich od początku XX wieku następował proces powrotu do tworzenia szkół żydowskich. W związku z tym od 1921[1] roku (1920 r.[5]) funkcjonowała tu szkoła żydowska, a po wojnie w budynku urządzono szkołę podstawową[1][5], od 1946 r. im. Szolema Alejchema[7] . W 1998 r. powołano to Szkołę Lauder Etz-Chaim[7] .
W czasie II wojny światowej zabudowa placu została znacznie zniszczona. Odbudowa tej okolicy nastąpiła w latach 60. XX wieku w ramach osiedla mieszkaniowego „Gajowice”[b]. W jej ramach powstał między innymi wieżowiec (róg ulicy Żelaznej i ulicy Icchaka Lejba Pereca) projektu M. Kiełczewskiej w 1964 roku[1]. Funkcjonował tu między innymi hotel wojskowy, hotel dla sportowców WKS Śląsk Wrocław, później hotel ogólnodostępny. W latach 80. XX wieku na parterze z tarasem działała tu kawiarnia „Celina”. Niezabudowany kwartał pomiędzy ulicami Żelazną, Pereca, Ołowianą i sięgaczem północnym Żelaznej (pierzeja zachodnia placu) został zabudowany w latach 1992-1995[1][8] zespołem mieszkalno-usługowym według projektu architektów Wojciecha Jarząbka[1][8], P. Spychały[1][8] i E. Wróblewskiej[8]. Wcześniej plac wykorzystywany był jako parking, miejsce dla przyjeżdżających do miasta wesołych miasteczek i cyrków, ulicznego handlu choinkami, itp.
Sam plac był również, wraz z ulicami Pereca, Żelazną i najbliższą okolicą, areną licznych demonstracji i starć z milicją w latach 80. XX[9]. Funkcjonowało ówcześnie potoczne określenie wobec placu i jego otoczenia: Gaz plac, odnoszące się do gazu łzawiącego używanego przez milicję do rozpędzania demonstrantów.
Pierwsze manifestacje przy placu Pereca i w okolicy miały miejsce 13 czerwca – zbudowano barykady, a w starciach rannych było 21 funkcjonariuszy milicji, zatrzymano 123 osoby. Kolejna demonstracja miała miejsce 28 czerwca – podczas której zatrzymano 257 osób. Największe manifestacje we Wrocławiu miały miejsce 31 sierpnia – w tym między innymi w okolicach placu Pereca. W ich trakcie doszło do zamieszek i walk z ZOMO, ORMO i żołnierzami kompanii desantowo-szturmowej[9].
Ulice
[edytuj | edytuj kod]Do placu przypisana jest jezdnia o długości 95 m biegnąca od ulicy Icchaka Lejba Pereca do ulicy Żelaznej. Jest to droga gminna. Jezdni nadano kategorię drogi uchwałą RM XXXIII/2303/05 z 20.01.2005, a uchwałą 166/III/07 z 26.02.2007 nadano jej numer drogi 106364[3].
Plac ograniczony jest ulicami:
- ulicą Żelazną (nr drogi 105823)[10][11]
- ulicą Icchaka Lejba Pereca (nr drogi 106396)[11][12]
- ulicą Szczęśliwą (nr drogi 105687)[13].
Układ urbanistyczny i otoczenie
[edytuj | edytuj kod]Placowi nadano kształt zbliżony do trójkąta[1][11][14], który otoczony jest ulicami: Żelazną, Szczęśliwą i Icchaka Lejba Pereca[10][11][12][13]. Urządzono tu skwer z placem zabaw pośrodku[1][11] . Ten fragment placu ma powierzchnię 0,25 ha[15] . Oprócz tego po południowej stronie ulicy Icchaka Lejba Pereca odcięty jest niewielki kwartał zagospodarowany jako skwer z zielenią i pojedynczymi drzewami[11] o powierzchni 0,11 ha[15] .
Południowa i północno-wschodnia pierzeja zabudowana jest ciągłą zabudową mieszkaniową, na którą składają się zarówno pojedyncze kamienice zachowane po wojnie i wyremontowane, jak i budynki plombowe powstałe po wojnie w XX w. Wskazuje się przy tym kamienice położone przy placu Icchaka Lejba Pereca numery 2 i 4 jako wymagające ochrony, stanowiące wartościowy przykład zabudowy czynszowej tego obszaru, które przetrwały wojnę i w przyszłości mogą być wpisane do gminnego rejestru zabytków, a obecnie wpisane są do wykazu takich obiektów. Ocenia się, iż zachowanie tych kamienic miało również istotny wpływ na powojenne zagospodarowanie otoczenia placu i powstałej tu zabudowy, poprzez jej uzupełnienie według pierwotnych linii zabudowy z zachowaniem wcześniejszego jej układu[16]. Pierzeja zachodnia od ulicy Icchaka Lejba Pereca do sięgacza ulicy Żelaznej to wspominany wyżej zespół budynków mieszkalno-usługowych z lat 1992–1995. Natomiast południowo-zachodni narożnik placu (skrzyżowanie ulicy Icchaka Lejba Pereca i Żelaznej) to opisany wyżej dominujący nad placem budynek hotelowy (wieżowiec)[1].
Nazwy
[edytuj | edytuj kod]Nazwy placu:
- Rhedigerplatz: do 1906 r.[17]
- Rehdigerplatz: od 1906 r. do 1945 r.[1][17]
- Plac Zbożowy: od 1945 r. do 11 grudnia 1951 r.[17]
- Plac Leona Pereca: 1948/1956 – 1983/1986[17]
- Plac Icchaka Lejba Pereca[1][17].
Analogiczne zmiany nazwy dotyczyły ulicy współcześnie nazwanej ulicą Icchaka Lejba Pereca[17][18].
Patroni
[edytuj | edytuj kod]Patronami placu w jego historii byli:
- Thomas Rehdiger (ur. 19 grudnia 1540 we Wrocławiu, zm. 5 stycznia 1576 w Kolonii) – założyciel Biblioteki Miejskiej[17].
- Icchok Lejb Perec (Leon Perec) (ur. w 1851 w Zamościu, zm. w 1915 w Warszawie) – polski i żydowski pisarz, poeta, prozaik, dramaturg, krytyk, klasyk literatury jidysz i hebrajskiej[19] .
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki (Verband zur Erziehung Hilfsbedürftiger Israelitischer Kinder) założony został w 1889 roku dla dzieci z rodzin ubogich i patologicznych. W latach 1907–1909 (1908) wybudowano dla potrzeb prowadzenia działalności związku budynek przy obecnym placu Icchaka Lejba Peraca 3, dzięki darowiźnie M Fuchsa.
- ↑ W podanej tu jako źródło Encyklopedii Wrocławia, wyd. III, w haśle dotyczącym placu Icchaka Lejba Peraca podano, iż plac położony jest dzielnicy Krzyki, co jest jaskrawym i oczywistym błędem. Sam plac, jak i całe Gajowice, leżą w obrębie dawnej dzielnicy Fabryczna.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Harasimowicz 2006 ↓, s. 664 (Pereca, plac).
- ↑ a b c d Wratislavia.net 2012 ↓, s. 118.
- ↑ a b ZDiUM 2014 ↓, s. poz. 2927.
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 866 (Szkoły żydowskie).
- ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 1031 (Związek dla … Dzieci Żydowskich …).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 176 (Ehrlichowie P. i R.).
- ↑ a b Sztetl.org.pl 2014 ↓.
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 321(Jarząbek Wojciech).
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 830 (Stan wojenny).
- ↑ a b ZDiUM 2014 ↓, s. poz. 4837.
- ↑ a b c d e f Wroclaw.pl 2014 ↓.
- ↑ a b ZDiUM 2014 ↓, s. poz. 2926.
- ↑ a b ZDiUM 2014 ↓, s. poz. 3987.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 722-723 (Przedmieście Południowe).
- ↑ a b gis.um.wroc.pl 2015 ↓.
- ↑ Dwkz 2014 ↓, s. 2.
- ↑ a b c d e f g Wratislavia.net 2012 ↓, s. 118-119.
- ↑ Wratislavia.net 2012 ↓, s. 119.
- ↑ Żebrowski ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dwkz, Postanowienie Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu z 11.08.2014 r. nr 925/2014, Urząd Miejski Wrocławia, 11 sierpnia 2014 [dostęp 2015-01-20] (pol.).
- Gis.um.wroc.pl, Geoprtal, Wrocław, Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego, nr 514, Geoprtal, System Informacji Przestrzennej Wrocławia, 2015 [dostęp 2015-11-17] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- Sztetl.org.pl, Szkoła żydowska im. Szaloma Alejchema, Żydowskie Towarzystwo Kultury, "Od Włodkowica do Pereca", 2014 [dostęp 2015-01-20] (pol.).
- Wratislavia.net, Niemiecko-polski słownik nazw ulic, www.wratislavia.net, 2012 [dostęp 2014-12-11] (pol.).
- Wroclaw.pl, UCHWAŁA NR LXIV/1659/14 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 16 października 2014 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru w rejonie ulic: Żelaznej, Icchaka Lejba Pereca i Grabiszyńskiej we Wrocławiu, uchwaly.um.wroc.pl (oficjalny serwis Wrocławia); Biuletyn Urzędowy RMW z 2014 r. poz.365; Ogłoszenie: Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2014 r. poz.4444, Data ogłoszenia: 28 października 2014 r., 16 października 2014 [dostęp 2015-01-20] (pol.).
- ZDiUM, Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Mazur, Wrocław: Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, 27 sierpnia 2014 [dostęp 2014-12-11] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-31] (pol.).
- Rafał Żebrowski , Perec Icchok (Izaak; Icchak) Lejb (Leon; Lew; Lejbuś), [w:] Polski Słownik Judaistyczny, Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2015-03-27] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Plac Pereca Icchaka Lejba, fotopolska.eu [dostęp 2015-01-15] (pol.).
- pl. Pereca Icchaka Lejba, dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2015-01-15] (pol.).
- Plac Icchaka Lejba Pereca , wikimapia.org [dostęp 2015-01-15] (pol.).