Ulica Żelazna we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Żelazna
Gajowice, Powstańców Śląskich
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

913 m

Poprzednie nazwy

Opitzstrasse

Przebieg
pl. L. Hirszfelda / ul. Zaporoska / ul. T. Zielińskiego
pl. L. Hirszfelda
sięgacz pl. L. Hirszfelda
Gajowicka
Zieleniec przy ul. Gajowickiej
ul. Skwierzyńska
ul. Jemiołowa
łącznik, ul. Karasia[a]
łącznik w ramach ul. Pereca
Ogród Pereca
ul. Pereca
Zieleniec przy Placu Pereca
pl. Pereca
ul. Oporowska
droga wewnętrzna, parking
światła ul. Grabiszyńska
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Ulica Żelazna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Ulica Żelazna”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Ulica Żelazna”
51°05′50,975″N 17°00′29,882″E/51,097493 17,008301
Multimedia w Wikimedia Commons
Budowa osiedla Gajowice przy skrzyżowaniu ul. Żelaznej z Grabiszyńską
Gajowice
Żelazna 30, basen pożarowy
Żelazna 46

Ulica Żelazna – ulica położona we Wrocławiu, łącząca plac Ludwika Hirszfelda z ulicą Grabiszyńską[b], na osiedlu Powstańców Śląskich w dawnej dzielnicy Krzyki (odcinek od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Gajowickiej) oraz na osiedlu Gajowice, w dawnej dzielnicy Fabryczna (odcinek od ulicy Gajowickiej do ulicy Grabiszyńskiej)[1][2][3][4]. Ulica ma 913 m długości[5]. Ponadto do ulicy przypisany jest łącznik o długości 202 m[6][7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Współczesne ukształtowanie ulicy w jej początkowym biegu związane jest z realizacją planu regulacyjnego z 1882 r. opracowanego przez Alexandra Kaumanna i A. Hofmanna. Plan ten stanowił podstawę utworzenia placu Ludwika Hirszfelda w kształcie prostokąta o wymiarach około 140 × 120 m, z dwoma zieleńcami rozdzielonymi ulicą Zaporowską oraz wybiegającymi z naroży tak ukształtowanego placu ulicami: Żelazną, Tadeusza Zielińskiego, oraz Kruczą. W rejonie ulicy Żelaznej od lat 90. XIX wieku do początku XX wieku wybudowano kamienice czynszowe. Zniszczenia powstałe w wyniku prowadzonych działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia z 1945 r. sprawiły, iż nie zachowała się otaczająca plac i ulicę Żelazną zabudowa. W latach 60. XX wieku (do 1968 roku) zbudowano tu czteropiętrowe bloki mieszkalne[8][9] oraz bloki osiedla „Celina” z lat 1964–1974[10]. A w latach 1972–1974 według projektu Leszka Tumanowicza w miejscu skwerów powstał 10-piętrowy blok mieszkalny z budynkiem handlowo-usługowym, częściowo nadwieszonym nad ulicą Zaporowską (nadwieszenie zostało zlikwidowane w 2006 roku)[8][9][11][12].

Dalszy odcinek ulicy przeciął istniejącą już ówcześnie drogę, po śladzie której przebiega współczesna ulica Gajowicka. Droga ta istniała już od średniowiecza prowadziła i prowadziła do polskiej wsi Gajowice/Gayouice. Obszar ten już jako osiedle został włączony do miasta w 1868 r.[4][13] Zniszczony podczas wojny obszar Gajowic w latach 60. XX wieku stał się miejscem największej inwestycja mieszkaniowa w powojennej historii miasta[14].

Pomiędzy kamienicami wybudowanymi wokół kwartału otoczonego ulicami Gabitzstraße, Opitzstraße, Yorckstraße i Herder Straße (Gajowicka, Żelazna, Jemiołowa i Grochowa) zbudowano lokalną elektrownię, która zasilała prądem stałym tutejszą dzielnicę. W czasie II wojny światowej większość kamienic uległa zniszczeniu[4][15][16]. W kwartale tym zachował się jedynie budynek bursy (Gerhart Hauptmann Oberrealschule) z lat 1916–1920 przy ulicy Jemiołowej 46-48[17]. W 1968 roku, w tej lokalizacji (pod współczesnym adresem Gajowicka 95) utworzono Międzynarodowe Laboratorium Silnych Pól Magnetycznych i Niskich Temperatur, w 2017 r. zlikwidowane i włączone w struktury Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych im. Włodzimierza Trzebiatowskiego Polskiej Akademii Nauk[18][19].

Rejon Icchaka Lejba Pereca ukształtowany został według projektu z 1895 r. Sam plac wytyczony został w 1903 r. z zieleńcem[20]. W latach 1907–1908 zbudowano przy placu Pereca 3 dom dla dzieci z rodzin ubogich i patologicznych (Związek dla Wychowania Dzieci Żydowskich Wymagających Opieki założony w 1889 r.) – sierociniec, z bożnicą, a po I wojnie od 1921 r. powszechna szkoła żydowska. Po przejęciu władzy przez nazistów w związku z wprowadzeniem zakazu przyjmowania uczniów żydowskich do szkół powszechnych, powstała tu szkoła powszechna i średnia dla dzieci żydowskich. Po zakończeniu II wojny światowej w budynku tym uruchomiono szkołę podstawową. Współczesny adres budynku to ul. Żelazna 57[20][21][22].

Zabudowa Gajowic również uległa w dużej części zniszczeniom wojennym. W latach 60. i 70. XX wieku nastąpiła odbudowa w ramach szerszego przedsięwzięcia obejmującego osiedle Gajowice. Powstałą wówczas większość zabudowy przy ulicy Żelaznej przy odcinku przebiegającym w ramach tego osiedla[4][13][14][23]. W 1964 r. (lub 1966 r.) zbudowano przy ulicy Żelaznej 46 wieżowiec (róg ulicy Żelaznej i ulicy Icchaka Lejba Pereca) projektu M. Kiełczewskiej. Funkcjonował tu między innymi hotel wojskowy, hotel/internat dla sportowców klubu WKS Śląsk Wrocław, później (po przejęciu budynku w 1996 r.) internat dla żołnierzy należący do Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. W latach 80. XX wieku na parterze z tarasem działała kawiarnia "Celina"[23][24]. Osiedle położone w rejonie ulicy Grabiszyńskiej zbudowano w miejscu zniszczonej w 80% zabudowy przedwojennej, która powstała po 1860 r. Sama ulica Grabiszyńska w tym rejonie została poszerzona. Zabudowa pochodzi głównie z lat 60. XX wieku. Tu powstały pierwsze domy 10-piętrowe[25].

Plac Icchaka Lejba Pereca (wraz z ulicami Icchaka Lejba Pereca, Żelazną i najbliższą okolicą) był miejscem licznych demonstracji i starć z milicją w latach 80. XX[26]. Funkcjonowało ówcześnie potoczne określenie wobec placu i jego otoczenia: Gaz plac, odnoszące się do gazu łzawiącego używanego przez milicję do rozpędzania demonstrantów. Pierwsze manifestacje w okolicy miały miejsce 13.VI.; zbudowano barykady, a w starciach rannych było 21 funkcjonariuszy milicji, zatrzymano 123 osoby. Kolejna demonstracja miała miejsce 28.VI. podczas której zatrzymano 257 osób. Największe manifestacje we Wrocławiu miały miejsce 31.VIII. w tym między innymi w okolicach Placu Icchaka Lejba Pereca. W ich trakcie doszło do zamieszek i walk z ZOMO, ORMO i żołnierzami kompanii desantowo-szturmowej[26][27].

Wolny od zabudowy kwartał pomiędzy ulicami Żelazną, Pereca, Ołowianą i drogą wewnętrzną został w latach 1992–1995 zabudowany zespołem mieszkalno-usługowym według projektu architektów: Wojciecha Jarząbek, P. Spychały[23][28] i E. Wróblewskiej[28]. Wcześniej plac wykorzystywany był jako parking, miejsce dla przyjeżdżających do miasta wesołych miasteczek i cyrków, ulicznego handlu choinkami itp. Później powstał kolejny budynek przy ulicy Żelaznej 54-56 z lokalem handlowym w parterze i w ramach działek obu opisanych inwestycji z otwartym ciągiem pieszym łączącym ulicę Żelazną z ulicą Ołowianą, w linii jezdni placu Icchaka Lejba Pereca i ulicy Kłośnej[2][29].

Nazwy[edytuj | edytuj kod]

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

  • Opitzstrasse, do 1946 r.[15]
  • Żelazna, od 1946 r.[5][15].

Nazwa niemiecka ulicy Opitzstasse upamiętniała Martina Opitz von Boberfeld, urodzonego 23.12.1597 r, w Bolesławcu, zmarłego 20.08.1639 r. w Gdańsku, pisarza i poetę śląskiego, autora poetyki Buch von der deutschen Poeterey z 1624 r.[15]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 12 z 7.03.1946 r.[5].

Łącznik do ulicy Grochowej nosił następujące nazwy:

  • Sprudelstrasse, do 1948 r.[30]
  • Karasia, od 1948 r. do 1978 r.[30]
  • bez nazwy, od 1978 r. – likwidacja ulicy[a][30].

Układ drogowy[edytuj | edytuj kod]

Do ulicy Żelaznej przypisana jest droga gminna o długości 913 m (numer drogi 105823D, numer ewidencyjny drogi G1058230264011), klasy lokalnej[5][31], oraz droga wewnętrzna – łącznik z ulicą Grochową – o długości 202 m[6].

Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi:

Drogi powiązane
droga foto
plac Ludwika Hirszfelda[32][33][34] i dalej ulica Zaporoska[35][36] oraz Tadeusza Zielińskiego[37][38][39][40]
ulica Gajowicka[41][42]
ulica Skwierzyńska[43][44]
ulica Jemiołowa[45][46]
łącznik w ramach ulicy Icchaka Lejba Pereca do ulicy Szczęśliwej[47][48]
ulica Icchaka Lejba Pereca[47][49]
plac Icchaka Lejba Pereca[50][51]
ulica Oporowska[52][53]
ulica Grabiszyńska[54][55], klasy głównej[56], sygnalizacja świetlna[c][57], torowisko tramwajowe[56][58]

Ulica położona jest na działkach ewidencyjnych o łącznej powierzchni 23 013 m², wg poniższego zestawienia:

Działki ewidencyjne.
numer powierzchnia zagospodarowanie foto
nr 35, AM-22, obręb Południe[5][59] 2439 m² droga gminna
nr 12/2, AM-13, obręb Grabiszyn[5][60] 17 059 m2
szerokość pasa drogowego od 20 do 26,5 m[d][31][61] 		droga gminna
nr 47/4, AM-13, obręb Grabiszyn[5][62] 367 m² chodnik, zieleń
nr 16/1, AM-16, obręb Grabiszyn[5][63][64] 1450 m² chodnik, zieleń
nr 13, AM-16, obręb Grabiszyn[6][7] 1698 m² łącznik:
droga wewnętrzna, ciąg pieszy
razem powierzchnia: 23 013 m²

Współcześnie cała ulica znajduje się w strefie ograniczonej prędkości 30 km/h (z wyjątkiem skrzyżowań z ulicą Gajowicką i Grabiszyńską)[65]. Ponadto terenem publicznym jest łącznik z ciągiem pieszo-rowerowym do ulicy Grochowej[6][7][66][67]. Przy wieżowcu Żelazna 46 znajduje się stacja roweru miejskiego, a sama ulica jak i przyległe ulice wskazana jest dla ruchu rowerowego[68][31]. Ponadto wskazuje się tę ulicę jako istotną dla spójności przestrzeni publicznej osiedla[69].

Przystanek autobusowy przy ulicy Gajowickiej, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Żelazną, nosi nazwę "Żelazna"[58].

Do lat 90. XX wieku ulicą Żelazną na odcinku od ulicy Gajowickiej do ulicy Icchaka Lejba Pereca przebiegała linia autobusu pośpiesznego "C" (w jednym kierunku), a przy budynku Żelaza 45-49 znajdował się przystanek w kierunku centrum miasta i dalej Sępolna[70][71].

Zabudowa i zagospodarowanie[edytuj | edytuj kod]

Odcinek wschodni
Budynek pl. Hirszfelda 1
Budynek pl. Hirszfelda 2-6
Budynek pl. Hirszfelda 16-17
Budynek ul. Gajowicka 72-78
Budynek ul. Gajowicka 80-86
Instytut ul. Gajowicka 95
GPZ ul. Żelazna 28
Budynek ul. Jemiołowa 42-44
Budynek ul. Skwierzyńska 39
Budynek ul. Żelazna 29-33
Odcinek północno-zachodni
Przychodnia ul. Żelazna 34
Szkoła ul. Żelazna 36
Budynek ul. Żelazna 38-44
Wieżowiec ul. Żelazna 46
Zabudowa ul. Żelazna 37-53
Zespół zabudowy ul. Żelazna 48-52a
Budynek ul. Żelazna 54-56
Budynek ul. Żelazna 76-78
Parking przy ul. Grabiszńskiej 98-106
Budynek ul. Żelazna 58-74

W zabudowie ulicy Żelaznej dominują budynki powojenne. Z przedwojennej zabudowy ulicy zachowały się jedynie kamienice pod numerami 37, 43 i 51 oraz budynek szkoły żydowskiej pod numerem 57[4][17][72].

Początkowy odcinek ulicy (od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Gajowickiej) to wolnostojąca zabudowa powojenna. Po stronie północno-wschodniej ulicy znajduje się czteropiętrowy blok mieszkalny przy placu Ludwika Hirszfelda 2-6 oraz dziesięciopiętrowy blok przy ulicy Gajowickiej 72-78. Po południowo-zachodniej zaś stronie zbudowano budynek przeznaczony pod usługi medyczne przy placu Ludwika Hirszfelda 1, kompleks garaży oraz blok mieszkalny przy ulicy Gajowickiej 80-86[2].

Kolejny odcinek ulicy od ulicy Gajowickiej do ulicy Jemiołowej obejmuje powojenną zabudowę, w tym budynek oświaty (ulica Żelazna 27 / Skwierzyńska 34a) m. in. przedszkole, i budynki mieszkalne: Skwierzyńska 30-50, Skwierzyńska 39 i Żelaza 29-33[2][13]. Pomiędzy Żelazną 27 a ulicą Gajowicką znajduje się skwer powierzchni 2.023 m² – Zieleniec przy ulicy Gajowickiej[73][74]. Południowo-zachodnia strona ulicy to obiekty techniczne i naukowe, w tym należące do Instytutu Niskich Temperatur przy ulicy Gajowickiej 95 i Główny Punkt Zasilania przy ulicy Żelaznej 28 (GPZ Żelazna)[2][75][76][77]. Dalej przy ulicy Żelaznej 30 znajduje się basen przeciwpożarowy położony na działce o powierzchni 663 m²[2][73][78], za którym zbudowano, w miejscu dawnego targowiska przy Jemiołowej, nowy budynek mieszkalno-usługowy (ulica Jemiołowa 42-44)[2][79]. Na odcinku ulicy od GPZ Żelazna do placu Ludwika Hirszfelda, w ulicy przebiega linia wysokiego napięcia 110 kV, biegnąca do GPZ Wieczysta, a na odcinku od GPZ Żelazna do ulicy Jemiołowej przebiega taka sama linia do GPZ Skarbowców[76].

Po stronie północno-wschodniej odcinka ulicy od ulicy Jemiołowej do ulicy Pereca znajduje się ciąg zabudowy pierzejowej, w ramach której posadowione są zachowane przedwojenne kamienice pod numerami 37, 43 i 51 oraz powojenna zabudowa plombowa. W budynku ostatnim tej pierzei położona jest placówka Poczty Polskiej nr 38 przy ulicy Pereca 26-28. W budynkach przy ulicy Jemiołowej/Żelaznej 35 i Żelaznej 49a, znajdują się przejazdy bramowe do wnętrza międzyblokowego. Dalej za krótkim łącznikiem drogowym znajduje się niewielki skwer[2][23][80][81]. Natomiast po stronie południowo-zachodniej zbudowano przychodnię przy ulicy Żelaznej 34, dalej czteropiętrowy budynek mieszkalny ulica Żelazna 38-44, za nim w głębi budynek edukacji przy ulicy Żelaznej 36[2][23] (m.in. żłobek, a następnie społeczne szkoły Amigo: społeczna szkoła podstawowa z oddziałami integracyjnymi oraz społeczne integracyjne liceum ogólnokształcące[82]) i wieżowiec o dwunastu kondygnacjach stanowiący dominantę dla tej okolicy przy ulicy Żelaznej 46[2][23][24]. Między pasem drogowym a tą zabudową (z wyjątkiem wieżowca) ukształtowano skwery z zielenią parkową i ciągami pieszymi, o powierzchni około 0,14 ha[64]. Po obu stronach ulicy na tym odcinku znajdują się szpalery drzew[61]. Przez wnętrze międzyblokowe przebiega tu łącznik pieszo-rowerowy do ulicy Grochowej przy którym znajdował się basen przeciwpożarowy (rozebrany po 2010 r.) oraz przy którym znajduje się wnętrze z dostępnym terenem zielonym[2][83][84]. W końcowym odcinku łącznika przebiega on między terenem przedszkola, ulica Grochowa 15, a terenem V Liceum Ogólnokształcącego im. gen. Jakuba Jasińskiego, ulica Grochowa 13 (przeniesionego do nowych budynków przy ulicy Ślężnej; adres: ul. Jacka Kuronia 14)[2][85].

Za ulicą Icchaka Lejba Pereca po stronie zachodniej położony jest Zieleniec przy Placu Pereca, w rzucie prostokątnym o kształcie zbliżonym do trójkąta, o boku około 150 m[2][20][73][86][87], w ramach którego urządzony jest plac zabaw[87]. Dalej za jezdnią placu położony jest ciąg zabudowy pierzejowej obejmujący budynki Żelazna 55 i plac Icchaka Lejba Pereca 3, 4, 5, za którym rozpościera się teren szkoły przy ulicy Żelaznej 57. Zabudowę ulicy po tej stronie zamyka ściana szczytowa czteropiętrowego budynku położonego przy ulicy Grabiszyńskiej 98-106. Przed nim znajduje się droga wewnętrzna z parkingiem i teren zieleni. W tej części obowiązują szpalery drzew zarówno przy ulicy jak i na terenach przyległych[2][31][56][88][89][90]. Po stronie wschodniej zaś znajduje się zespół zabudowany mieszkalno-usługowej, w tym budynki Żelazna 48-52, dalej budynek mieszkalno-usługowy Żelazna 54-56, a za ulicą Oporowską punktowce Żelazna 76, 78 i Grabiszyńska 108. Za tą zabudową, za linią równoległej do ulicy Żelaznej – ulicy Ołowianej (w znacznej odległości od ulicy Żelaznej) zbudowano parawanowy budynek mieszkalno-usługowy o adresach Żelazna 58-74, z przejściem i przejazdem bramowym w ciągu ulicy Oporowskiej[2].

Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 118,5 do 120,1 m n.p.m.[91].

Zieleń urządzona[edytuj | edytuj kod]

Przy ulicy znajdują się następujące tereny zieleni urządzonej:

Zieleń urządzona
Obiekt Powierzchnia foto
Zieleniec przy ulicy Gajowickiej 2023 m²[73][74]
Zieleń międzyblokowa przy ul. Żelaznej 9384 m²[92][93]
skwer z zielenią parkową i ciągami pieszymi 1400 m²[64]
teren zielony we wnętrzu międzyblokowym z ciągiem pieszo-rowerowym
tzw. "Zieleń międzyblokowa przy ul. Pereca i ul. Grochowej" 		4411 m²[7][94][84]
skwer przy ulicy Pereca
tzw. "Ogród Pereca" – park kieszonkowy 		brak danych[2][80][95]
Zieleniec przy Placu Pereca, z placem zabaw 2496 m²[20][73][86][87][96]
"Zieleń międzyblokowa przy ul. Grabiszyńskiej i ul. Żelaznej" 8060 m²[97][98]
teren zieleni parkowej przy budynku ul. Grabiszyńska 98-106 brak danych[2][90]
Szpalery drzew.
Od ulica Skwierzyńskiej do Jemiołowej.
Od ulicy Pereca do Jemiołowej.
Skwer przy ul. Pereca.
Ulica Skwierzyńska.

Oprócz wyżej wymienionych obszarów zieleni przy ulicy i jej otoczeniu wskazano wymóg tworzenia szpalerów drzew:

  1. prostopadle do ulicy wzdłuż Zieleńca przy ulicy Gajowickiej[99]
  2. prostopadle do ulicy po obu stronach ulicy Skwierzyńskiej w ramach pasa drogowego w formie alei[100]
  3. wzdłuż ulicy po obu jej stronach w ramach pasa drogowego na odcinku od ulicy Skwierzyńskiej do ulicy Jemiołowej w formie alei[101]
  4. wzdłuż ulicy po obu jej stronach w ramach pasa drogowego na odcinku od ulicy Jemiołowej do ulicy Pereca w formie alei[101][61]
  5. prostopadle do ulicy wzdłuż skweru w ramach ulicy Pereca[102]
  6. wzdłuż wszystkich boków Zieleńca przy placu Pereca[103]
  7. wzdłuż ulicy po jej wschodniej stronie w ramach pasa drogowego na odcinku od placu Pereca do ulicy Grabiszyńskiej[104]
  8. prostopadle do ulicy wzdłuż północnego ogrodzenia szkoły przy ulicy Żelaznej 57[105]
  9. prostopadle do ulicy dwa szpalery wzdłuż ulicy Grabiszyńskiej przed budynkiem 98-106[106]

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Ulica przebiega przez kilka rejonów statystycznych o wysokim stopniu zaludnienia przy czym dane pochodzą z 31.12.2019 r.[107]

Demografia[107]
Rejon statystyczny nr Ilość osób zameldowanych Gęstość zaludnienia [lud./km²] położenie
931490 935 15840 pl. Hirszfelda, cz. południowa
931460 695 6385 pl. Hirszfelda, cz. północna
931450 426 12173 ul. Żelazna/Gajowicka, cz. północna
931470 723 64129 ul. Żelazna/Gajowicka, cz. południowa
930790 750 8818 ul. Żelazna/Skwierzyńska
930780 713 26288 ul. Żelazna/Jemiołowa, cz. północna
930810 546 8692 ul. Żelazna/Jemiołowa/Pereca, cz. pd-zach.
930770 654 21631 ul. Żelazna/Pereca i pl. Pereca, cz. pn-wsch.
930800 1413 17947 ul. Żelazna/Pereca/Oporowska, cz. pd-zach.
930700 654 25926 ul. Żelazna/Grabiszyńska, cz. zachodnia
930710 706 30802 ul. Żelazna/Grabiszyńska, cz. wschodnia

Ochrona i zabytki[edytuj | edytuj kod]

Część Gajowic, dla której uchwalono miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, podlega ochronie konserwatorskiej. Jej przedmiotem są między innymi historyczne założenie urbanistyczne Gajowice oraz obiekty ujęte w ewidencji zabytków[108]. Również dla całej wymienionej części wyznaczono obszar rehabilitacji i obszar wymagający przekształceń w granicach obowiązującego planu[109]. Inną formą ochrony walorów widokowych w rejonie skrzyżowania ulicy Żelaznej i ulicy oraz placu Icchaka Lejba Pereca jest – w ramach programu Osiedla kompletne – wskazanie konieczności pielęgnacji lokalnego dziedzictwa z tytułu wyróżniających się elewacji otaczających ten teren kamienic[110]

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:

Obiekty zabytkowe
obiekt, położenie powstanie, nr rej.[e] fotografia
strona północno-wschodnia
Kamienica, ulica Żelazna 37[17][111] około 1910 r., inny[17]
Kamienica, ulica Żelazna 43[17][112] około 1910 r., inny[17]
Kamienica, ulica Żelazna 51[17][113] około 1905–1910 r., inny[17]
Budynek Gminy Żydowskiej dla dzieci potrzebujących pomocy (lata 1929-1939 powszechna szkoła żydowska, lata 1946-1949 podstawowa szkoła żydowska, obecnie przedszkole, ulica Żelazna 57[17][114] lata 1907-1908, mpzp, gez[17]

Osiedle kompletne[edytuj | edytuj kod]

Lokalne centrum
Skrzyżowanie.
Zieleniec w ul. Pereca.
Widok na elewacje kamienic przy pl. Pereca.
Zieleniec z placem zabaw.

Ulica Żelazna na całej swej długości przebiega przez obszar tzw. osiedla kompletnego – Śródmieście Południowe – wskazanego przez urbanistów. W ramach standardów określonych w tym projekcie wyznaczono kierunki rozwoju tego obszaru, także na podstawie konsultacji społecznych, a ich realizacja oparta jest o Wytyczne przestrzenne na rzecz osiedli kompletnych[110][115]. Dla obszarów i elementów zagospodarowania związanych z ulicą Żelazna wskazano między innymi na takie elementy jak lokalne centrum przy skrzyżowaniu z ulicą Icchaka Lejba Pereca, obejmujące także plac, jak również dla tego obszaru ochronę walorów widokowych związanych w wyróżniającymi się elewacjami kamienic, czy kreacji miejsca spotkań i wypoczynku związanych między innymi z atrakcyjną zielenią i placem zabaw dla obu położonych tu zieleńców[110].

Baza TERYT[edytuj | edytuj kod]

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[116]:

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Współcześnie ulica Karasia nie istnieje. Biegła ona od ulicy Żelaznej do ulicy Kruczej, przecinając także ulicę Grochową i Kwaśną. Odcinek od ulicy Żelaznej zlikwidowano jako ostatni do 1978 r. Zachowany jest dawny ślad ulicy w postaci drogi wewnętrznej i dalej przejścia pieszo-rowerowego do ulicy Grochowej – łącznik o długości 202 m przypisany do ulicy Żelaznej[6][7][30].
  2. ↑ Podany tu przebieg ulicy, od placu Ludwika Hirszfelda do ulicy Grabiszyńskiej, zgodny jest z numeracją adresową położonych przy ulicy posesji[2]. Zarządca drogi, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta (ZDiUM), w udostępnianym przez siebie zestawieniu podaje, że ulica biegnie od ulicy Grabiszyńskiej do placu Ludwika Hirszfelda[117].
  3. ↑ Sygnalizacja świetlna dotyczy jedynie przejścia pieszego przez ulicę Grabiszyńską, na przedłużeniu zachodniego chodnika ulicy Żelaznej.
  4. ↑ Pas drogowy obejmuje nie tylko jezdnię, ale i chodniki oraz pasy zieleni jeśli występują. Jest to szerokość w tzw. liniach rozgraniczających.
  5. ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6664-6665 (Żelazna, łącznik).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r SIP 2020 ↓, Mapa podstawowa.
  3. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedla Wrocławia.
  4. ↑ a b c d e Harasimowicz 2006 ↓, s. 221 (Gajowice).
  5. ↑ a b c d e f g h ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6664 (Żelazna).
  6. ↑ a b c d e ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6665 (Żelazna – łącznik).
  7. ↑ a b c d e SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_16, 13.
  8. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 283 (Hirszfelda Ludwika).
  9. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 69 (Pl. Hirszefelda).
  10. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 722 (Południe).
  11. ↑ Jędrzejewski 2007 ↓, s. 142.
  12. ↑ wyborcza.pl i b.d. ↓, s. 8 (Pawilon handlowy przy pl. Hirszfelda 8/17).
  13. ↑ a b c Antkowiak 1970 ↓, s. 204-206 (Próchika).
  14. ↑ a b wroapp.pl 2016 ↓, Osiedle Gajowice.
  15. ↑ a b c d Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 110 (Opitzstr.).
  16. ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 50, 67, 169.
  17. ↑ a b c d e f g h i j SIP 2020 ↓, GEZ.
  18. ↑ PAN 12 2017 ↓.
  19. ↑ PAN 22 2017 ↓.
  20. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 665 (Pereca Icchaka Lejba plac).
  21. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 866 (Szkoły żydowskie).
  22. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1031 (Związek dla Wychowania ...).
  23. ↑ a b c d e f Harasimowicz 2006 ↓, s. 664 (Pereca, plac).
  24. ↑ a b Wojtas 2015 ↓.
  25. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 58-59 (Grabiszyńska).
  26. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 830 (Stan wojenny).
  27. ↑ wroclife 2017 ↓.
  28. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 321(Jarząbek Wojciech).
  29. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_14, 5/1 i 5/2.
  30. ↑ a b c d Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 136 (Sprudelstr.).
  31. ↑ a b c d Uchwała RMWr 2014 ↓, § 23.
  32. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 1546 (Hirszfelda Ludwika plac).
  33. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 36.
  34. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 14.
  35. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6479 (Zaporoska).
  36. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 16/12.
  37. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6566 (Zielińskiego Tadeusza).
  38. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 13.
  39. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 1023 (Zielińskiego Tadeusza).
  40. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 296-297 (Zielińskiego).
  41. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 1122-1123 (Gajowicka).
  42. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 34/4.
  43. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 4963 (Skwierzyńska).
  44. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 44/3.
  45. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 1753 (Jemiołowa).
  46. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 33; AR_16, 19/2.
  47. ↑ a b ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 4024 (Pereca Icchaka Lejba).
  48. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 13/2.
  49. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 13/2; AR_14, 18.
  50. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 4025 (Pereca Icchaka Lejba plac).
  51. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 10.
  52. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 3790 (Oporowska).
  53. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_14, 4.
  54. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 1313 (Grabiszyńska).
  55. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 5/2.
  56. ↑ a b c Uchwała RMWr 2014 ↓, § 22.
  57. ↑ ZDiUM sygnalizacja 2020 ↓, poz. 240.
  58. ↑ a b wroclaw.pl 2020 ↓, schematy komunikacji.
  59. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Południe, AR_22, 35.
  60. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 12/2.
  61. ↑ a b c BIP UMWr 2020 ↓, 03.07.2020 r. projekt § 27, rysunek.
  62. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 47/4.
  63. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_16, 16/1.
  64. ↑ a b c BIP UMWr 2020 ↓, 03.07.2020 r. projekt § 24, rysunek.
  65. ↑ SIP 2020 ↓, Komunikacja, utrudnienia.
  66. ↑ BIP UMWr 2020 ↓, 03.07.2020 r. projekt § 30, rysunek.
  67. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. A11; CP_09.
  68. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa rowerowa.
  69. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. A11; 2U_06.
  70. ↑ Milczyński 1973 ↓, H9.
  71. ↑ Milczyński 1978 ↓, H9.
  72. ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10517-10520.
  73. ↑ a b c d e SIP 2020 ↓, Mapa przyrodnicza.
  74. ↑ a b SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 47/5.
  75. ↑ CASE i b.d. ↓, s. 13.
  76. ↑ a b BIP UMWr 2019 ↓, Mapa – system ee.
  77. ↑ BIP UMWr 2019 ↓, Założenia s. 92.
  78. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_16, 25/1.
  79. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 896 (Targowiska).
  80. ↑ a b Uchwała RMWr 2014 ↓, § 21.
  81. ↑ poczta polska 2020 ↓, UP Wrocław 38.
  82. ↑ Amigo i b.d. ↓.
  83. ↑ SIP 2020 ↓, Decyzje architektoniczne, nr 4016/2011.
  84. ↑ a b SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. A11; CP_09, WZ_23.
  85. ↑ VLO 2020 ↓, kontakt.
  86. ↑ a b SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 11.
  87. ↑ a b c Uchwała RMWr 2014 ↓, § 20.
  88. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 16.
  89. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 17.
  90. ↑ a b Uchwała RMWr 2014 ↓, § 19.
  91. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa wysokościowa.
  92. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_13, 32/47.
  93. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. WZ_20.
  94. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_14, 21.
  95. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. WZ_16.
  96. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. WZ_15.
  97. ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Grabiszyn, AR_14, 2/65.
  98. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. WZ_09.
  99. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. SPP_02.
  100. ↑ SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. 2U_05.
  101. ↑ a b SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. 2U_06.
  102. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 21 ust. 3.
  103. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 20 ust. 3.
  104. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 23 ust. 2 pkt 5.
  105. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 17 ust. 4.
  106. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 19 ust. 3.
  107. ↑ a b SIP 2020 ↓, Demografia.
  108. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 7.
  109. ↑ Uchwała RMWr 2014 ↓, § 9.
  110. ↑ a b c SIP 2020 ↓, Osiedle kompletne, poz. A11.
  111. ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10517.
  112. ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10518.
  113. ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10519.
  114. ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10520.
  115. ↑ wroclaw.pl 2019 ↓.
  116. ↑ GUS 2020 ↓, ULIC.
  117. ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6664-6665 (Żelazna).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

  • Ulica Żelazna, [w:] Wrocław, Gajowice [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-08-13] (pol.).
  • ul. Żelazna, [w:] Wrocław, Gajowice [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587714 [dostęp 2020-08-13] (pol.).
  • ul. Żelazna, wikimapia.org [dostęp 2020-08-13] (pol.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Żelazna_we_Wrocławiu&oldid=73415852”