Prawo morza

Prawo morza – dział prawa międzynarodowego publicznego, określający status prawny obszarów morskich oraz statków morskich. Prawo morza opiera się na zwyczaju międzynarodowym oraz umowach międzynarodowych, spośród których najpowszechniej stosowaną^[1] jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona 10 grudnia 1982 w Montego Bay (tzw. Konwencja jamajska)^[2]. Prawo pracy na morzu określa Konwencja o Pracy na Morzu uchwalona na konferencji MOP w 2006 r.^[3] W Polsce ważnym aktem prawnym jest również Ustawa z 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej^[4].

Międzynarodowe konferencje prawa morza

Pierwsza konferencja

Pierwsza konferencja prawa morza zorganizowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych odbyła się w Genewie w dniach 24 lutego – 27 kwietnia 1958^[5]. Podstawę prac stanowił projekt konwencji opracowany przez funkcjonującą od 1949^[5] Komisję Prawa Międzynarodowego^[6]. Rezultatem działań konferencji były cztery konwencje^[6]^[7]:

w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej^[8];
w sprawie morza otwartego^[9];
w sprawie rybołówstwa i konserwacji zasobów żywych morza otwartego^[10];
w sprawie szelfu kontynentalnego^[11].

Druga konferencja

Brak ustaleń w kwestii szerokości morza terytorialnego stał się główną przyczyną zorganizowania kolejnej konferencji, również obradującej w Genewie, w 1960 roku^[6]. Delegatom państw ponownie nie udało się wypracować wspólnego stanowiska w tej sprawie, co doprowadziło do fiaska obrad^[6]. Wraz z upływem czasu coraz więcej państw zgłaszało roszczenia sięgające dalej niż 12 MM, co określano jako pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym^[6].

Trzecia konferencja

Trzecia konferencja prawa morza ONZ rozpoczęła się 3 grudnia 1975 w Nowym Jorku i zakończyła 10 grudnia 1982 w Montego Bay^[6]. W jej pracach wzięło udział 157 uczestników, którzy obradowali podczas jedenastu sesji^[6]. W wyniku jej działań opracowano i przyjęto Konwencję o prawie morza, która oprócz kodyfikacji dotychczasowych zwyczajów, wprowadziła nowe regulacje obejmujące sposoby eksploatacji, badania i ochrony poszczególnych obszarów morskich^[6]. Powyższe względy spowodowały uznanie III konferencji prawa morza ONZ za jedną z największych i najbardziej znaczących konferencji w historii stosunków międzynarodowych^[6].

Konwencja londyńska

Zanieczyszczania mórz zabrania Konwencja londyńska (1972).

Konwencja jamajska

Projekt Konwencji o prawie morza uchwalono 30 kwietnia 1982, zaś złożenie podpisów na dokumencie nastąpiło 10 grudnia tego samego roku^[6]. W 1993 ratyfikowało ją 60 państw, a weszła w życie w 1994^[6]. Składa się na nią 320 artykułów i 9 załączników (aneksów)^[2]. Na mocy konwencji utworzono Międzynarodową Organizację Dna Morskiego, Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza oraz Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego^[12]. Ponadto konwencja stanowi podstawę działania Zgromadzenia Państw Stron Konwencji o Prawie Morza, Komisji koncyliacyjnej zgodnie z Aneksem V, Trybunału arbitrażowego zgodnie z Aneksem VII i Specjalnego trybunału arbitrażowego na podstawie Aneksu VIII^[13].

Klasyfikacja obszarów morskich

Obszary wchodzące w skład terytorium państwowego:

Obszary podlegające ograniczonej jurysdykcji lub suwerenności państw:

Obszary poza granicami jurysdykcji państw:

Regulacje dotyczące międzynarodowych cieśnin i kanałów

Cieśniny

Mianem cieśnin międzynarodowych określa się naturalne drogi wodne łączące morza i oceany, nad brzegami których znajdują się terytoria więcej niż jednego państwa^[14]. Od czasu określenia szerokości morza terytorialnego na 12 mil morskich nastąpiło przekształcenie 116 cieśnin w tzw. cieśniny terytorialne^[15] – Konwencja jamajska objęła je prawem przejścia tranzytowego^[16]. Jednocześnie Konwencja zaakceptowała utrzymanie statusu prawnego cieśnin uregulowanych wcześniej osobnymi umowami międzynarodowymi^[15].

Cieśnina(-y)	Państwa	Sąsiednie akweny	Akt prawny	Regulacje
Cieśniny bałtyckie	Dania Szwecja	Morze Północne i Morze Bałtyckie	Traktat kopenhaski z 14 marca 1857, ustawodawstwo duńskie, ustawodawstwo szwedzkie	Statki: rezygnacja przez Danię z pobierania opłat od statków i ładunków, zobowiązanie do niezatrzymywania statków pod żadnym pozorem – swoboda żeglugi statków handlowych; okręty wojenne – Dania^[17]: limit ilości przepływających okrętów oraz określony czas przejścia; Szwecja^[18]: całkowita swoboda przejścia okrętów wojennych
Cieśniny czarnomorskie	Turcja	Morze Czarne i Morze Śródziemne	Konwencja z Montreux z 20 lipca 1936	Statki: swoboda przepływu i żeglugi na czas neutralności Turcji, w razie stanu wojny zakaz dla statków nieprzyjaciela; okręty wojenne: swobodny przepływ dla lekkich okrętów nawodnych i okrętów pomocniczych^[19], ograniczenia dla większych jednostek państw nieczarnomorskich, w razie przystąpienia Turcji do wojny – przepływ floty wojennej uzależniony od uznania władz tureckich
Cieśnina Magellana, Kanał Beagle	Argentyna Chile	Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny	Traktat graniczny między Chile i Argentyną z 23 lipca 1881, Porozumienie z 10 grudnia 1941, ustawodawstwo chilijskie	Początkowo neutralizacja brzegów cieśniny oraz całkowita swoboda przepływu statków i okrętów niezależnie od bandery; od 1941 uchylenie zakazu fortyfikowania cieśniny, zakaz żeglugi w nocy, kontrola przepływających statków^[20]; od zakończenia II wojny światowej powrót do poprzednich regulacji
Cieśnina Tirańska	Egipt Arabia Saudyjska Izrael	Zatoka Akaba i Morze Czerwone	Traktat pokojowy izraelsko-egipski

Kanały

Określenie międzynarodowy kanał morski stosuje się wobec sztucznych dróg wodnych, które łączą dwa akweny otwarte dla żeglugi międzynarodowej^[21]. Umiędzynarodowienie kanału stanowiącego wody wewnętrzne państwa odnosi się do wolności żeglugi i pozostaje bez wpływu na strefę kanału, stanowiącą terytorium państwa^[21].

Kanał	Państwo	Sąsiednie akweny	Akt prawny	Regulacje
Kanał Sueski	Egipt	Morze Śródziemne i Morze Czerwone	Konwencja konstantynopolitańska	Otwarty dla żeglugi; wielkość statku, procedury związane z przepływem oraz wysokość opłat określone są przez administrację państwową
Kanał Panamski	Panama	Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny	Traktaty Torrijos-Carter z 1977	Otwarty dla żeglugi, od 1999 kontrolowany przez władze Panamy
Kanał Kiloński	Niemcy	Morze Bałtyckie i Morze Północne	Traktat wersalski z 28 czerwca 1919, wyrok STSM z 1923 w sprawie statku „Wimbledon”	Swoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych państw pozostających w pokoju z Niemcami^[22]
Kanał Koryncki	Grecja	Morze Jońskie i Morze Egejskie	ustawodawstwo greckie, porozumienia bilateralne	Swoboda żeglugi dla flot handlowych i wojskowych^[23]

zobacz też rzeka międzynarodowa.

Zobacz też

prawo morskie

Przypisy

↑ W 2009 roku była wiążąca dla 158 państw i Wspólnoty Europejskiej.
↑ ^a ^b Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 59, poz. 543).
↑ Konwencja o pracy na morzu z 23 lutego 2006 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 845), Oświadczenie Rządowe z 16 maja 2013 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2013 r. poz. 846), Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2011 r. nr 222, poz. 1324). Poprawki do Konwencji o pracy na morzu, zatwierdzone przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 11 czerwca 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 512), Oświadczenie Rządowe z 13 lutego 2017 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 513), Ustawa z 23 września 2016 r. o ratyfikacji Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1835). Poprawki z 2016 r. do Konwencji o pracy na morzu, przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 9 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 962), Oświadczenie Rządowe z 11 kwietnia 2019 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 963, Ustawa z 13 września 2018 r. o ratyfikacji Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2041). Teksty oryginalne i lista stron : Maritime Labour Convention. Konwencja zrewidowała 36 wcześniejszych Konwencji o pracy na morzu z lat 1920–96. Zgodnie z art. 8 do nabrania mocy potrzeba 30 ratyfikacji, co nastąpiło w 2013 r. Inne Konwencje MOP wymagają przynajmniej 2 ratyfikacji. Konwencja o pracy na morzu, stan po ratyfikacji przez Polskę, Międzynarodowy Morski Kodeks Pracy.
↑ Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1125).
↑ ^a ^b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 219. ISBN 978-83-7334-294-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 220. ISBN 978-83-7334-294-1.
↑ Conventions on the Law of the Sea, Geneva, 29 April 1958.
↑ Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone
↑ Convention on the High Seas, Dz.U. z 1963 r. nr 33, poz. 187
↑ Convention on Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas
↑ Convention on the Continental Shelf, Dz.U. z 1964 r. nr 28, poz. 179
↑ Prawo Morza. poznajmyonz.pl. [dostęp 2009-05-22].
↑ D.R. Bugajski, Międzynarodowe organizacje morskie, Gdynia 2009, s. 98, ISBN 978-83-60278-28-4.
↑ Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 236. ISBN 978-83-7334-294-1.
↑ ^a ^b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 237. ISBN 978-83-7334-294-1.
↑ Art. 38 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza.
↑ W odniesieniu do Bełtów.
↑ W odniesieniu do Sundu.
↑ Pod warunkiem uprzedzenia na 8 do 15 dni przed przepływem.
↑ Poza sojuszniczymi.
↑ ^a ^b Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 240. ISBN 978-83-7334-294-1.
↑ W 1936 III Rzesza jednostronnie wypowiedziała obowiązujące przepisy odnoszące się do Kanału Kilońskiego, przywróciły je dopiero brytyjskie władze okupacyjne.
↑ Kanał Koryncki nie jest kanałem międzynarodowym. Zob. D.R. Bugajski, Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 295–297, ISBN 978-83-7383-351-7.

Bibliografia

Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 219–242. ISBN 978-83-7334-294-1.
Dariusz Rafał Bugajski, Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 380, ISBN 978-83-7383-351-7.
D.R. Bugajski, Przejście okrętów przez morze terytorialne państwa obcego w prawie i praktyce państw bałtyckich oraz NATO. Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej ISSN 0860-889X Rok XLVII Nr 1 (164) 2006 strony 5 – 32
Leonard Łukaszuk, Współpraca i spory międzynarodowe na morzach. Warszawa: Difin, 2009.

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

[1] W 2009 roku była wiążąca dla 158 państw i Wspólnoty Europejskiej.

[Konwencja-2] Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 r. (Dz.U. z 2002 r. nr 59, poz. 543).

[3] Konwencja o pracy na morzu z 23 lutego 2006 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 845), Oświadczenie Rządowe z 16 maja 2013 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2013 r. poz. 846), Ustawa z 31 sierpnia 2011 r. o ratyfikacji Konwencji o pracy na morzu (Dz.U. z 2011 r. nr 222, poz. 1324). Poprawki do Konwencji o pracy na morzu, zatwierdzone przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 11 czerwca 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 512), Oświadczenie Rządowe z 13 lutego 2017 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 513), Ustawa z 23 września 2016 r. o ratyfikacji Poprawek z 2014 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1835). Poprawki z 2016 r. do Konwencji o pracy na morzu, przyjęte przez Konferencję Ogólną Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie 9 czerwca 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 962), Oświadczenie Rządowe z 11 kwietnia 2019 r. w sprawie mocy obowiązującej Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 963, Ustawa z 13 września 2018 r. o ratyfikacji Poprawek z 2016 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 2041). Teksty oryginalne i lista stron : Maritime Labour Convention. Konwencja zrewidowała 36 wcześniejszych Konwencji o pracy na morzu z lat 1920–96. Zgodnie z art. 8 do nabrania mocy potrzeba 30 ratyfikacji, co nastąpiło w 2013 r. Inne Konwencje MOP wymagają przynajmniej 2 ratyfikacji. Konwencja o pracy na morzu, stan po ratyfikacji przez Polskę, Międzynarodowy Morski Kodeks Pracy.

[4] Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2024 r. poz. 1125).

[PMP219-5] Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 219. ISBN 978-83-7334-294-1.

[PMP220-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 220. ISBN 978-83-7334-294-1.

[7] Conventions on the Law of the Sea, Geneva, 29 April 1958.

[8] Convention on the Territorial Sea and the Contiguous Zone

[9] Convention on the High Seas, Dz.U. z 1963 r. nr 33, poz. 187

[10] Convention on Fishing and Conservation of the Living Resources of the High Seas

[11] Convention on the Continental Shelf, Dz.U. z 1964 r. nr 28, poz. 179

[12] Prawo Morza. poznajmyonz.pl. [dostęp 2009-05-22].

[13] D.R. Bugajski, Międzynarodowe organizacje morskie, Gdynia 2009, s. 98, ISBN 978-83-60278-28-4.

[14] Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 236. ISBN 978-83-7334-294-1.

[PMP237-15] Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 237. ISBN 978-83-7334-294-1.

[16] Art. 38 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza.

[17] W odniesieniu do Bełtów.

[18] W odniesieniu do Sundu.

[19] Pod warunkiem uprzedzenia na 8 do 15 dni przed przepływem.

[20] Poza sojuszniczymi.

[PMP240-21] Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 240. ISBN 978-83-7334-294-1.

[22] W 1936 III Rzesza jednostronnie wypowiedziała obowiązujące przepisy odnoszące się do Kanału Kilońskiego, przywróciły je dopiero brytyjskie władze okupacyjne.

[23] Kanał Koryncki nie jest kanałem międzynarodowym. Zob. D.R. Bugajski, Prawa żeglugowe okrętu w świetle prawa międzynarodowego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 295–297, ISBN 978-83-7383-351-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]