Raba Wyżna
49°33′54″N 19°52′44″E/49,565000 19,878889| wieś | |
 Pałac Głowińskich w Rabie Wyżnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
4376[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-721[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KNT |
| SIMC |
0461646 |
Położenie na mapie gminy Raba Wyżna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
| 49°33′54″N 19°52′44″E/49,565000 19,878889[1]
| |
| Strona internetowa | |
Raba Wyżna – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Raba Wyżna[4][5], nad rzeką Rabą. Siedziba władz gminy Raba Wyżna.
W latach 1975–1998 wieś znajdowała się w województwie nowosądeckim.
Pod względem geograficznym znajduje się w Kotlinie Rabczańskiej[6].
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| części wsi | Arendarczykówka, Bielańskówka, Bielówka, Bogdałówka, Buczkówka, Domałówka, Dudorówka, Jardusiówka, Jaskówka, Jochymówka, Kapołkówka, Komorówka, Kordułówka, Łopatkówka, Łysa Góra, Mardyłówka, Możdżeniówka, Nowalanówka, Olesiakówka, Pałaszówka, Piekarczykówka, Pietrzakówka, Pudłówka, Rabice, Role, Sagułówka, Sołówka, Sośniakówka, Stramówka, Szczyptówka, Wędziarzówka, Węgrzynówka, Wójcikówka, Wojtusiówka, Zagroda, Zarębówka, Ziębówka |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okres do roku 1945
[edytuj | edytuj kod]Jedna z pierwszych wzmianek o wsi Raba Wyżna (jako Raba) znajduje się w rejestrach poborowych Królestwa Polskiego z 1581 roku. Wynika z nich, że wieś należała do dóbr Kasztelana krakowskiego Wawrzyńca Spytka Jordana.
W latach 1846–1847 wieś dotknęła klęska głodu będąca następstwem nieurodzaju, oraz epidemia tyfusu. Zmarła wówczas 1/3 mieszkańców wsi (według ksiąg metrykalnych codziennie umierały około 3–4 osoby). Dlatego właśnie wtedy podjęto decyzję o założeniu nowego cmentarza – i jak to zostało odnotowane w Kronice parafialnej przez ówczesnego proboszcza ks. Gottfrieda Fitza: (…) tedy zostało inne miejsce na cmentarz za wsią obrane, na roli Piekarczykówce (…)[7]. Nowe miejsce pochówku, poświęcone przez dziekana makowskiego, ks. Marcina Leśniaka 21 września 1847 służy parafii św. Stanisława BM w Rabie Wyżnej do dnia dzisiejszego (cmentarz parafialny był powiększany stopniowo, ostatnio nową część cmentarza poświęcił ówczesny biskup pomocniczy krakowski, a obecnie biskup polowy Wojska Polskiego, Józef Guzdek podczas wizytacji w 2007). Epidemie tyfusu i dyzenterii powracały w kolejnych latach. Zdarzały się też pojedyncze przypadki zgonów na cholerę.
We wrześniu 1899 roku otwarto linię kolejową Chabówka – Zakopane. W 1902 roku zbudowano w Rabie Wyżnej Pałac Głowińskich w stylu secesyjnym dla Jana Zdunia, według projektu Konrada Khula. Od 1906 roku działa we wsi Bank spółdzielczy.
W wyniku II wojny światowej wielu mieszkańców wsi opuściło swoje domy. 2 września przez wieś przetoczyła się bitwa, w wyniku której spalono ok. 40 domów. Zginęło kilkanaście osób cywilnych. 3 września Niemcy zatrzymali sporą grupę mężczyzn idących na niedzielną mszę do kościoła. Zostali oni wywiezieni do obozu pracy w miejscowości Mauthausen na terenie Austrii. W 1941 roku Niemcy zabrali dzwony z kościoła. W 1943 roku zajęli pałac. W 1945 majątek dziedziców został odebrany prawowitym właścicielom.
Okres po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]Od 1946 roku rozpoczęto prace mające na celu odbudowę wsi zniszczonej podczas wojny. W 1957 roku ukończono budowę Urzędu Gminy, a w 1961 wiejskiego domu towarowego (WDT). 1 czerwca 1964 roku przystąpiono do budowy nowego budynku szkoły, która została uroczyście oddana do użytku 12 września 1965 roku. Nadano jej imię Władysława Broniewskiego, natomiast od czerwca 2000 roku szkole podstawowej w Rabie Wyżnej patronuje święta Jadwiga Królowa.
Od początku 1973 roku Raba Wyżna stała się gminą, w skład której weszły następujące miejscowości: Bielanka, Sieniawa, Podsarnie, Bukowina Osiedle, Harkabuz, Spytkowice, Skawa i Rokiciny Podhalańskie.
W 1994 roku na miejscu starego, zbudowano nowe przedszkole, a we wrześniu 2002 roku budynek Gimnazjum im. Ojca Świętego Jana Pawła II. 1 września 2019 roku budynek po likwidacji gimnazjum przejęła szkoła podstawowa im. świętej Jadwigi Królowej. W 2000 roku otwarty został Dom Opiekuńczo-Leczniczy im. Błogosławionej Siostry Faustyny, który został poświęcony przez ks. kardynała Franciszka Macharskiego. W marcu 2002 roku władze gminy przyjęły herb i wzór flagi. W lipcu 2004 roku były prezydent Lech Wałęsa dokonał otwarcia drogi „Solidarności”, prowadzącej z Raby Wyżnej do Harkabuza i Bukowiny na Orawie.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[8].
- Kościół parafialny pw. św. Stanisława BM, otoczenie, drzewostan;
- kaplica III Upadku Pana Jezusa, starodrzew;
- kaplica rodziny Zduniów na cmentarzu parafailnym;
- zespół dworsko-parkowy.
Kultura
[edytuj | edytuj kod]Z Raby Wyżnej wywodzi się zespół Mała Armia Janosika, wykonujący muzykę folkową i ludową zainspirowaną góralską kulturą Podhala, powstały w 2015 roku z inicjatywy skrzypka Damiana Pałasza[9][10][11]. Grupa wystąpiła między innymi podczas Koncertu dla Niepodległej w 2018 roku na Stadionie Narodowym w Warszawie. Występ oglądało 40 tys. widzów zebranych na stadionie oraz 7 mln zgromadzonych przed telewizorami[12][13]. Mała Armia Janosika pojawiła się podczas uroczystych wydarzeń, transmitowanych przez największe stacje telewizyjne w Polsce, jak na przykład Solidarni z Białorusią (TVP Polonia)[14], Ceremonia Zamknięcia Letnich Igrzysk Europejskich Kraków–Małopolska 2023 (TVP1)[15] czy „Stay Together – Nie bądź obojętny” (Polsat)[16]. Damian Pałasz wziął też udział w 55. Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu, wraz z grupą InoRos w konkursie „Hit na Mundial”[17]. Na festiwalu XIV FilmAT Festival w Warszawie w 2019 roku zespół Mała Armia Janosika uzyskał nagrodę za wartości patriotyczne teledysku „Białe róże”, który wyróżniono też w kategorii historia i dziedzictwo[18][19]. Sam założyciel zespołu, Damian Pałasz, dwukrotnie wygrywał w plebiscycie Gazety Krakowskiej na „Osobowość Roku” (2017, 2018)[20][21].
Sport
[edytuj | edytuj kod]We wsi istnieje od 1946 Ludowy Klub Sportowy „Orkan” Raba Wyżna. Seniorzy LKS „Orkan” Raba Wyżna aktualnie w sezonie 2022/2023 grają w 5 lidze (Liga okręgowa, grupa podhalańsko-limanowska)[22]. Drużyna juniorów starszych „Orkana” Raba Wyżna występuje obecnie w Małopolskiej Lidze Juniorów Starszych A1 Junior. W sezonie 2005/2006 juniorzy starsi trenowani przez Wiesława Lewandowskiego uzyskali awans do I ligi Podhale i w sezonie 2006/2007 zdobyli Mistrzostwo Podhala 2007[23].
Religia
[edytuj | edytuj kod]W 1985 roku powstał na stokach rabskiej góry krzyż milenijny będący wierną kopią krzyża na Giewoncie. Został on poświęcony w Wielki Piątek przez ówczesnego biskupa pomocniczego krakowskiego, a obecnie arcybiskupa metropolitę warszawskiego, kardynała Kazimierza Nycza. 26 lipca 1998 roku miały miejsce prymicje ks. bp. Stanisława Dziwisza, pochodzącego z Raby Wyżnej, z kolei 7 maja 2006 roku odbyły się jego prymicje kardynalskie jako metropolity krakowskiego. 4 maja 2008 odsłonięto pomnik Jana Pawła II autorstwa Marka Szali, upamiętniający 30-lecie pontyfikatu papieża i jubileusz 10-lecia święceń biskupich kard. Stanisława Dziwisza[24].
Ludzie związani z Rabą Wyżną[25]
[edytuj | edytuj kod]
- Wanda Czubernatowa – poetka
- Stanisław Dziwisz – kardynał
- Halina Ekier – pianistka
- Kazimierz Kowalczyk – rzeźbiarz
- Damian Pałasz – polski producent muzyczny, założyciel zespołu Mała Armia Janosika
- Edward Siarka – poseł na Sejm
- Wacław Hieronim Sierakowski – biskup
- Joanna Słodyczka-Gruca – poetka
- Dawid Wędziarz – rzeźbiarz
- Izabela Zającówna – poetka
- Jan Zieliński – aktor[26].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 113573
- ↑ Wieś Raba Wyżna w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-08-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1053 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ J. Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa, 1998.
- ↑ Kronika Parafii Raba Wyżna T. I, 1835–1993, oprac. M. Pietrzak, Kraków – Raba Wyżna 2011, s. 89–90
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-15].
- ↑ Cezary Żak ponownie wcielił się w rolę księdza!. RMF FM, 2017-08-05. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ Amadeusz Calik: DAMIAN PAŁASZ, RABA WYŻNA. ZWYCIĘZCA W KATEGORII KULTURA W POWIECIE NOWOTARSKIM. Gazeta Krakowska. Polska Press, 2018-01-30. [dostęp 2021-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-12)].
- ↑ Galicja Projekt. Podhalański Portal Informacyjny, 2016-07-02. [dostęp 2021-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-12)].
- ↑ 7 mln obejrzało w telewizji 'Koncert dla Niepodległej'. Polska Agencja Prasowa, 2018-11-15. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ Miliony Polaków obejrzały Koncert dla Niepodległej!. Biuro Programu „Niepodległa”, 2018-11-11. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ PREMIERA: „Solidarni z Białorusią” – koncert „Małej Armii Janosika” w kościele św. Wojciecha w Częstochowie. TVP Polonia. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ Igrzyska Europejskie. „Odświętny czas sportu” – mówi Przemysław Firek, producent Ceremonii Otwarcia i Zamknięcia IE. sportowy24.pl. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ Koncert „Stay Together – Nie Bądź Obojętny”. Zobacz wideo!. Polsat. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ Festiwal Opole 2018: „Polska drużyna” KOMBI przebojem na mundial. Internauci wyśmiewają!. Radio Zet. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ 'Białe róże' Małej Armii Janosika z nagrodą. Podhalański Portal Informacyjny, 2019-10-23. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ Reportaż 2019 – 14th FilmAT Festival. FilmAT Festival. [dostęp 2021-03-12].
- ↑ DAMIAN PAŁASZ, RABA WYŻNA. ZWYCIĘZCA W KATEGORII KULTURA W POWIECIE NOWOTARSKIM. Gazeta Krakowska, Polska Press. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ Osobowość Roku 2018. Przedstawiamy liderów wielkiego finału. Dziennik Polski, Polska Press. [dostęp 2023-08-26].
- ↑ Aktualna tabela.
- ↑ Autor Stefan Leśniowski, źródło „Tygodnik Podhalański”, 26 lipca 2007
- ↑ Odsłonięto pomnik Jana Pawła II w Rabie Wyżnej. malopolska.pl, 2008-05-05. [dostęp 2022-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-02)].
- ↑ Oficjalna strona Gimnazjum nr 1 im. Ojca Świętego Jana Pawła II w Rabie Wyżnej [online], archiwum.gim1.rabawyzna.pl [dostęp 2018-06-01].
- ↑ Jan Zieliński w bazie filmpolski.pl
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona Gminy Raba Wyżna
- Oficjalna strona Gimnazjum nr 1 im. Ojca Świętego Jana Pawła II w Rabie Wyżnej. gim1.rabawyzna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-31)].
- Oficjalna strona Szkoły Podstawowej im. św. Królowej Jadwigi w Rabie Wyżnej
- Przedszkole Gminne w Rabie Wyżnej. pgraba.rabawyzna.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-28)].
- Oficjalna strona Parafii św. Stanisława BM w Rabie Wyżnej
- Oficjalna strona Klubu Raba Wyżna w USA
- Ciekawe szlaki turystyczne i zabytki w Gminie Raba Wyżna
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
