Rada Narodowa miasta stołecznego Warszawy

Rada Narodowa m. st. Warszawy (zwyczajowo Stołeczna Rada Narodowa) – terenowy organ władzy państwowej i podstawowy organ tzw. samorządu społecznego istniejący w Warszawie i w województwie stołecznym warszawskim odpowiednio w latach 1944–1990 i 1975–1990.

Na mocy ustawy z 22 listopada 1973 Rada miała za zadanie:

kierować całokształtem rozwoju społeczno-gospodarczego Warszawy (od 1 czerwca 1975 także województwa stołecznego warszawskiego)
oddziaływać na wszelkie jednostki administracji i gospodarki w mieście (i regionie podwarszawskim)
inspirować ich działalność oraz sprawować nad nimi kontrolę.

Historia

Warszawska Rada Narodowa po raz pierwszy zebrała się w podziemiu 19 lutego 1944 przy ul. Długosza 29. Jej obradom przewodniczył wówczas Kazimierz Przybył ps. „Stalski”. 19 września 1944, zgodnie z zasadą dualizmu administracji państwowej, powstała Rada Narodowa m.st. Warszawy działająca przy Zarządzie Miejskim i sprawująca nad nim kontrolę. W zakres zadań Rady wchodziły wówczas m.in. sprawy finansowe, tj. ustalanie budżetu i świadczeń w naturze. Rada miała prawo wpływać na obsadę stanowiska prezydenta miasta oraz starostów miejskich.

Na mocy ustawy z 20 marca 1950 o jednolitości władzy państwowej, zlikwidowano urząd prezydenta Warszawy oraz warszawskie starostwa miejskie, przekształcając je w 6 dzielnic (Warszawa Śródmieście, Warszawa Północ, Warszawa Południe, Warszawa Zachód, Praga Centralna i Praga Grochów). Dzielnicowe Rady Narodowe, zgodnie z zasadą zwierzchności, zostały podporządkowane Radzie Narodowej m. st. Warszawy, a ta Radzie Państwa^[1]. Urząd prezydenta miasta został zastąpiony przez organ kolegialny – Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy, będące jednocześnie wewnętrznym organem Rady.

Do 1954 Rada Narodowa działała zgodnie z zasadą delegacji i kooptacji wraz z możliwością cofnięcia upoważnień, tzn. radni byli rekomendowani przez określone ugrupowania społeczne i polityczne^[2] i mogli zostać z Rady odwołani. W 1954 odbyły się pierwsze wybory do Rady Narodowej m.st. Warszawy. Od tego czasu wybory do Rady przeprowadzane były regularnie, początkowo co 3, następnie co 4 lata.

Skład i organy

Rada Narodowa m. st. Warszawy liczyła w 1946 120 radnych, jednak stopniowo liczba ta wzrastała (np. w wyborach z 9 grudnia 1973 wybrano 180 radnych, a w wyniku włączenia województwa stołecznego warszawskiego pod jurysdykcję Rady w dniu 1 czerwca 1975 dokooptowano 58 radnych z okręgów podmiejskich). W wyniku zmian politycznych na przełomie lat 40. i 50. rolę dominującą w Radzie uzyskała PZPR i utrzymała ją do wiosny 1990^[3], co skutkowało m.in. liczbą mandatów (ponad połowa była zarezerwowana dla członków PZPR), jak i faktem, że w skład prezydium rady był wybierany I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego PZPR (w pewnym okresie I sekretarze KW stali na czele rady).

Rada wyłaniała z siebie i spoza własnego grona kilkunastoosobowe Prezydium^[4], które miało za zadanie reprezentację Rady na zewnątrz, a także organizowanie pracy Rady, jej Komisji oraz radnych. W latach 1950–1973 Prezydium pełniło jednocześnie obowiązki kolegialnej głowy miasta (prezydenta). Prezydium podlegały wydziały odpowiedzialne za kierowanie poszczególnymi obszarami kompetencyjnymi.

Radni działali w Klubach Radnych (PZPR, ZSL i SD) oraz Komisjach stałych (m.in. Finansów, Budżetu i Planu Gospodarczego, Komunikacji i Łączności, Oświaty i Nauki, Rolnictwa i Leśnictwa, Zabudowy Miasta, Zatrudnienia, Zdrowia i Opieki Społecznej) i powoływanych ad hoc.

Rada obradowała w trybie sesyjnym.

Kompetencje

Do kompetencji Rady należało m.in. uchwalanie rocznych i kilkuletnich planów rozwoju społeczno-gospodarczego (taki plan Rada VI kadencji uchwaliła np. 31 stycznia 1974). W teorii Rada koorydnowała i kontrolowała wykonywanie tychże planów. Rada posiadała też uprawnienia w dziedzinie budżetu i finansów, a także czuwania nad porządkiem publicznym, bezpieczeństwem i obronnością kraju. Zgodnie z ustawą z 25 stycznia 1958 dokonano zwiększenia kompetencji Rady (podobnie w latach 1984 i 1988).

W 1984 zwierzchnictwu Rady podlegało 7 Dzielnicowych Rad Narodowych na terenie Warszawy, 14 Miejskich Rad Narodowych, 12 Rad Narodowych Miast i Gmin oraz 20 Gminnych Rad Narodowych z obszaru województwa stołecznego warszawskiego.

Kadencje

I (1954–1958)^[5]
II (1958–1961)
III (1961–1965)
IV (1965–1969)
V (1969–1973)
VI (1973–1976)
VII (1976–1980)
VIII (1980–1984)
IX (1984–1988)
X (1988–1990)

Przewodniczący Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy^[6]

Marian Spychalski (1944–1945)
Stanisław Tołwiński (1945–1950)
Jerzy Albrecht (1950–1956)
Janusz Zarzycki (1956; 1960–1967)
Zygmunt Dworakowski (1956–1960)
Jerzy Majewski (1967–1973)
Józef Kępa (1973–1976)
Alojzy Karkoszka (1976–1981)
Mieczysław Szostek (1981–1990)

Organizacja

Organem służebnym Rady było Biuro Rady Narodowej m. st. Warszawy, które wydawało „Biuletyn Informacyjny”.

Upamiętnienie

19 lutego 1959 na frontowej ścianie budynku przy ul. Długosza 29, w którym odbyło się pierwsze posiedzenie stołecznej Rady Narodowej, wmurowano wykonaną z brązu tablicę pamiątkową^[7].

Zobacz też

Rada Warszawy

Przypisy

↑ 20 grudnia 1951 Rada Narodowa m. st. Warszawy wydała uchwałę o powołaniu 11 Dzielnicowych Rad Narodowych: Stare Miasto, Śródmieście, Wola, Ochota, Żoliborz, Mokotów, Wilanów, Praga Śródmieście, Praga-Południe, Praga-Północ i Wawer.
↑ Radnych delegowały działające legalnie stronnictwa polityczne, tj. PPR, PPS, SL, SD, PSL i SP, swoich przedstawicieli do Rady wysyłały ponadto organizacje kobiece, rzemieślnicze, zawodowe, a także innego rodzaju.
↑ Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem PZPR pełniła tzw. kierowniczą rolę w pracach rad narodowych.
↑ Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy liczyło 11 członków, w tym 8 członków stałych (m.in. przewodniczący wraz z wiceprzewodniczącymi) oraz 3 członków niestałych.
↑ Pierwsze wybory do Rady odbyły się na jesieni 1954, wcześniej Rada funkcjonowała przez dwie kadencje (1944–1950; 1950–1954) na zasadzie delegacji i kooptacji.
↑ W latach 1950–1973 Prezydium odgrywało rolę kolektywnej głowy miasta
↑ Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 52. ISBN 83-01-06109-X.

Bibliografia

Rada Narodowa m.st. Warszawy, w: „Encyklopedia Warszawy”, Warszawa 1975, s. 549–554
Rada Narodowa m.st. Warszawy, w: „Encyklopedia Warszawy”, Warszawa 1994, s. 716–717

[1] 20 grudnia 1951 Rada Narodowa m. st. Warszawy wydała uchwałę o powołaniu 11 Dzielnicowych Rad Narodowych: Stare Miasto, Śródmieście, Wola, Ochota, Żoliborz, Mokotów, Wilanów, Praga Śródmieście, Praga-Południe, Praga-Północ i Wawer.

[2] Radnych delegowały działające legalnie stronnictwa polityczne, tj. PPR, PPS, SL, SD, PSL i SP, swoich przedstawicieli do Rady wysyłały ponadto organizacje kobiece, rzemieślnicze, zawodowe, a także innego rodzaju.

[3] Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem PZPR pełniła tzw. kierowniczą rolę w pracach rad narodowych.

[4] Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy liczyło 11 członków, w tym 8 członków stałych (m.in. przewodniczący wraz z wiceprzewodniczącymi) oraz 3 członków niestałych.

[5] Pierwsze wybory do Rady odbyły się na jesieni 1954, wcześniej Rada funkcjonowała przez dwie kadencje (1944–1950; 1950–1954) na zasadzie delegacji i kooptacji.

[6] W latach 1950–1973 Prezydium odgrywało rolę kolektywnej głowy miasta

[7] Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 52. ISBN 83-01-06109-X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]