Przejdź do zawartości

Roman Damian Sanguszko

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Roman Damian Sanguszko
Ilustracja
Anonimowy portret Romana Damiana Sanguszki z XIX wieku
Herb
Pogoń Litewska
Książę
Rodzina

Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska

Data i miejsce urodzenia

17 października 1832
Przeworsk

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1917
Sławuta

Ojciec

Władysław Hieronim Sanguszko

Matka

Izabela Maria Lubomirska

Żona

Karolina Thun-Hohenstein, c. Friedricha von Thun und Hohenstein

Dzieci

bezpotomny

Odznaczenia
Order Medżydów (Imperium Osmańskie)
Roman Damian Sanguszko portret olejny Kazimierza Pochwalskiego

Roman Damian Sanguszko herbu Pogoń Litewska (ur. 17 października 1832 w Przeworsku, zm. 1 listopada 1917 w Sławucie) – polski książę, ordynat zasławski i kolekcjoner.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość spędził w Galicji[1]. Studiował na Sorbonie, m. in. fizykę, gdzie uzyskał bakalaureat z nauk wyzwolonych (1851)[1]. Dzięki staraniom swej matki Izabeli Marii z Lubomirskich w 1853 otrzymał zgodę na przejęcie części spadku - dobra wołyńskie po swoim dziadku gen. Eustachym Sanguszce[2]. W maju 1855 uzyskał poddaństwo rosyjskie. W latach 1855–1862 odbył służbę wojskową w armii rosyjskiej, gdzie został awansowany na stopień rotmistrza gwardii. Przez pewien czas pełnił funkcję attaché ambasady rosyjskiej w Neapolu i Berlinie. Przeniesiony do rezerwy z powodu stanu zdrowia leczył się za granicą. Po powrocie do kraju w 1866 został mianowany członkiem głównego zarządu stadnin państwowych, koniuszym dworu i tajnym radcą. Przejął akże osobisty zarząd dóbr rodzinnych znajdujących się w zaborze rosyjskim[1]. Od 1868 był mężem pochodzącej z arystokracji czeskiej Karoliny z domu Thun-Hohenstein (1848-1916). Nie mając dzieci, adoptowali – bez przekazania nazwiska – dwie córki zmarłej Eufemii z Radziwiłłów Rzyszczewskiej, które nie wyszły za mąż i mieszkały w Sławucie.

Jako konserwatywny ziemianin cieszył się szacunkiem na dworze carskim. Unikał działalności politycznej; nie brał nawet udziału w uroczystościach dworskich. Mimo licznych próśb i nacisku władz, w maju 1906 nie zgodził się na kandydowanie w wyborach do rosyjskiej Dumy Państwowej i Rady Państwa. W końcu 1907 został wybrany na prezesa Polskiego Stronnictwa Krajowego guberni kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej[1]. Pełnił funkcję sędziego pokoju, był także członkiem licznych komisji gubernialnych a także radnym ziemstwa zasławkiego[1].

W roku 1907 utworzył za zgodą cara Mikołaja II Romanowa ordynację zasławską w guberni wołyńskiej[3]. Ordynacja obejmowała 95 wsi i 3 miasta (Sławuta, Zasław, Kornica), a także folwarki podzielone na 3 klucze (sławucki, zasławski, białogrodzki). Klucz sławucki obejmował 61 folwarków z 25 tys. ha gruntów ornych, 38 tys. ha lasów iglastych, 3 750 ha lasów liściastych oraz łąk, oraz 3 tys. stawów, jezior i nieużytków[4]. Właściciele dysponowali, obejmującą blisko 2,5 tys. koni, stadniną z nagradzanymi w Europie złotymi medalami klaczami arabskimi. Sama Sławuta posiadała przed I wojną światową dwa banki prywatne, fabrykę sukna, która produkowała słynne „burki sławuckie”, liczne zakłady przetwórstwa rolnego, zakład leczenia kumysem[5]. Dziedzicem ordynacji w 1912 roku został jego bratanek Roman Władysław Sanguszko[3].

Wspomagał liczne instytucje, m. in. przez wiele lat dotował katolickie seminarium duchowne w Żytomierzu i kościoły różnych wyznań. W 1903 podarował Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich kwotę 50 tysięcy koron. Wspomógł także Muzeum Czapskich w Krakowie i Towarzystwo Popierania Nauki Polskiej we Lwowie[1]. Był znanym kolekcjonerem. Prowadził prace porządkowe w odziedziczonej bibliotece (25 tysięcy tomów) i archiwum Sanguszków, Ostrogskich i Lubomirskich w Sławucie[1], początkowo przy pomocy znanego heraldyka Zygmunta Radzymińskiego[6][7], a następnie od 1881 historyka Bronisława Gorczaka (1854–1918)[8]. Ten ostatni opublikował na temat tamtejszych archiwaliów dwa katalogi[9], a także w latach 1887–1910 we współpracy z Z. Radzimińskim siedem tomów dokumentów z Archiwum książąt Lubartowiczów-Sanguszków w Sławucie[8]. Dla biblioteki i archiwum przeznaczył oddzielny budynek przebudowanych dawnych stajni. W 1915 przewiózł część zbiorów do Gumnisk pod Tarnowem, gdzie były przechowywane do 1945[10]. Najcenniejsze jednak pergaminy pozostały jednak w archiwum sławuckim i uległy zniszczeniu podczas wydarzeń wojennych a następnie rewolucji. Część księgozbioru wywieziona do Rosji została rewindykowana w roku 1923 i wcielona do zbiorów w Gumniskach[1].

Roman Sanguszko został zabity w splądrowanym i spalonym pałacu w Sławucie przez zrewoltowanych żołnierzy z 264 Pułku Zapasowego armii carskiej i miejscowych chłopów[11]. Pochowany w grobach rodzinnych w podziemiach kościoła św. Doroty w Sławucie[1].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

Urodzony w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Władysława Hieronima i Izabeli Marii z Lubomirskich, bratem Jadwigi Klementyny (1830-1918) żony księcia Adama Stanisława Sapiehy, Pawła Romana (1834-1876), Heleny (1836-1891), Eustachego Stanisława (1842-1903)[12].

Przodkowie

[edytuj | edytuj kod]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Paweł Karol Sanguszko (1680-1750)
 
 
 
 
 
 
 
8. Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Barbara Urszula Dunin (1718-1791)
 
 
 
 
 
 
 
4. Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Eustachy Potocki (1720-1768)
 
 
 
 
 
 
 
9. Cecylia Urszula Potocka (1743–1772)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Marianna Kącka (1710-1768)
 
 
 
 
 
 
 
2. Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)
 
 
 
 
 
 
 
10. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Anna Józefa Rybińska (?-1778)
 
 
 
 
 
 
 
5. Klementyna Czartoryska (1780-1852)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)
 
 
 
 
 
 
 
11. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Anna Sanguszko (1739-1765)
 
 
 
 
 
 
 
Roman Damian Sanguszko
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Stanisław Lubomirski (1704-1793)
 
 
 
 
 
 
 
12. Józef Aleksander Lubomirski (1749-1817)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Ludwika Honorata Pociej (1726-1786)
 
 
 
 
 
 
 
6. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783)
 
 
 
 
 
 
 
13. Ludwika Sosnowska (1751-1836)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Tekla Despot-Zenowicz (1731-?)
 
 
 
 
 
 
 
3. Izabela Maria z Lubomirskich (1808-1890).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)
 
 
 
 
 
 
 
14. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Anna Józefa Rybińska (?-1778)
 
 
 
 
 
 
 
7. Teresa Czartoryska (1785-1868)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)
 
 
 
 
 
 
 
15. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Anna Sanguszko (1739-1765)
 
 
 
 
 
 

Na podstawie: Adam Boniecki, Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319).; Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. s. 57–58, 123-124;.Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.;

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i Józef Długosz: Sanguszko Roman Damian (1832-1917), w: Polski Słownik Biograficzny, T. 34, Wrocław 1992, s. 507-509.
  2. Jolanta M. MarszaIska: Sanguszkowa z Lubomirskich Izabela (1808- 1890). [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 34, s. 521-522.
  3. a b Teresa Zielińska: Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 373–374.
  4. Marek Eminowicz, Jan Robotycki: Polska. Rody magnackie, Kraków 2007, s. 81–83.
  5. Marcin K. Schirmer: Arystokracja. Polskie rody, Warszawa 2012, s. 256–268.
  6. Stefan Krzysztof Kuczyński: Luba Radzimiński Zygmunt, [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 438–439.
  7. Stefan Krzysztof Kuczyński: Radzimiński Zygmunt Feliks Franciszek (1843–1928), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30, Wrocław i in. 1987, s. 108–110.
  8. a b Mariola Hoszowska: Bronisław Gorczak – historyk i wołyński archiwista (1854–1918), „Archeion”, nr 121, 2020, s. 239-270.
  9. Katalog rękopisów archiwum XX Sanguszków w Sławucie, Sławuta 1902; Katalog pergaminów znajdujących się w Archiwum XX. Sanguszków, Sławuta 1912.
  10. O kształtowaniu się rodowej biblioteki i archiwum Sanguszków, także na tle innych placówek galicyjskich, zob.: Jolanta. Marszalska: Biblioteka i archiwum Sanguszków. Zarys dziejów, Tarnów 2000, s. 79–178.
  11. Hud 2024 ↓, s. 157.
  12. Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lwów-Warszawa 1908, s. 136-137

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]