Roman Damian Sanguszko
Anonimowy portret Romana Damiana Sanguszki z XIX wieku | |
Pogoń Litewska | |
Książę | |
Rodzina | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Żona |
Karolina Thun-Hohenstein, c. Friedricha von Thun und Hohenstein |
Dzieci |
bezpotomny |
Odznaczenia | |
Roman Damian Sanguszko herbu Pogoń Litewska (ur. 17 października 1832 w Przeworsku, zm. 1 listopada 1917 w Sławucie) – polski książę, ordynat zasławski i kolekcjoner.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Dzieciństwo i młodość spędził w Galicji[1]. Studiował na Sorbonie, m. in. fizykę, gdzie uzyskał bakalaureat z nauk wyzwolonych (1851)[1]. Dzięki staraniom swej matki Izabeli Marii z Lubomirskich w 1853 otrzymał zgodę na przejęcie części spadku - dobra wołyńskie po swoim dziadku gen. Eustachym Sanguszce[2]. W maju 1855 uzyskał poddaństwo rosyjskie. W latach 1855–1862 odbył służbę wojskową w armii rosyjskiej, gdzie został awansowany na stopień rotmistrza gwardii. Przez pewien czas pełnił funkcję attaché ambasady rosyjskiej w Neapolu i Berlinie. Przeniesiony do rezerwy z powodu stanu zdrowia leczył się za granicą. Po powrocie do kraju w 1866 został mianowany członkiem głównego zarządu stadnin państwowych, koniuszym dworu i tajnym radcą. Przejął akże osobisty zarząd dóbr rodzinnych znajdujących się w zaborze rosyjskim[1]. Od 1868 był mężem pochodzącej z arystokracji czeskiej Karoliny z domu Thun-Hohenstein (1848-1916). Nie mając dzieci, adoptowali – bez przekazania nazwiska – dwie córki zmarłej Eufemii z Radziwiłłów Rzyszczewskiej, które nie wyszły za mąż i mieszkały w Sławucie.
Jako konserwatywny ziemianin cieszył się szacunkiem na dworze carskim. Unikał działalności politycznej; nie brał nawet udziału w uroczystościach dworskich. Mimo licznych próśb i nacisku władz, w maju 1906 nie zgodził się na kandydowanie w wyborach do rosyjskiej Dumy Państwowej i Rady Państwa. W końcu 1907 został wybrany na prezesa Polskiego Stronnictwa Krajowego guberni kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej[1]. Pełnił funkcję sędziego pokoju, był także członkiem licznych komisji gubernialnych a także radnym ziemstwa zasławkiego[1].
W roku 1907 utworzył za zgodą cara Mikołaja II Romanowa ordynację zasławską w guberni wołyńskiej[3]. Ordynacja obejmowała 95 wsi i 3 miasta (Sławuta, Zasław, Kornica), a także folwarki podzielone na 3 klucze (sławucki, zasławski, białogrodzki). Klucz sławucki obejmował 61 folwarków z 25 tys. ha gruntów ornych, 38 tys. ha lasów iglastych, 3 750 ha lasów liściastych oraz łąk, oraz 3 tys. stawów, jezior i nieużytków[4]. Właściciele dysponowali, obejmującą blisko 2,5 tys. koni, stadniną z nagradzanymi w Europie złotymi medalami klaczami arabskimi. Sama Sławuta posiadała przed I wojną światową dwa banki prywatne, fabrykę sukna, która produkowała słynne „burki sławuckie”, liczne zakłady przetwórstwa rolnego, zakład leczenia kumysem[5]. Dziedzicem ordynacji w 1912 roku został jego bratanek Roman Władysław Sanguszko[3].
Wspomagał liczne instytucje, m. in. przez wiele lat dotował katolickie seminarium duchowne w Żytomierzu i kościoły różnych wyznań. W 1903 podarował Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich kwotę 50 tysięcy koron. Wspomógł także Muzeum Czapskich w Krakowie i Towarzystwo Popierania Nauki Polskiej we Lwowie[1]. Był znanym kolekcjonerem. Prowadził prace porządkowe w odziedziczonej bibliotece (25 tysięcy tomów) i archiwum Sanguszków, Ostrogskich i Lubomirskich w Sławucie[1], początkowo przy pomocy znanego heraldyka Zygmunta Radzymińskiego[6][7], a następnie od 1881 historyka Bronisława Gorczaka (1854–1918)[8]. Ten ostatni opublikował na temat tamtejszych archiwaliów dwa katalogi[9], a także w latach 1887–1910 we współpracy z Z. Radzimińskim siedem tomów dokumentów z Archiwum książąt Lubartowiczów-Sanguszków w Sławucie[8]. Dla biblioteki i archiwum przeznaczył oddzielny budynek przebudowanych dawnych stajni. W 1915 przewiózł część zbiorów do Gumnisk pod Tarnowem, gdzie były przechowywane do 1945[10]. Najcenniejsze jednak pergaminy pozostały jednak w archiwum sławuckim i uległy zniszczeniu podczas wydarzeń wojennych a następnie rewolucji. Część księgozbioru wywieziona do Rosji została rewindykowana w roku 1923 i wcielona do zbiorów w Gumniskach[1].
Roman Sanguszko został zabity w splądrowanym i spalonym pałacu w Sławucie przez zrewoltowanych żołnierzy z 264 Pułku Zapasowego armii carskiej i miejscowych chłopów[11]. Pochowany w grobach rodzinnych w podziemiach kościoła św. Doroty w Sławucie[1].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pałac Sanguszków w Sławucie - rys. Napoleona Ordy
-
Sławuta - fabryka wyrobów metalowych (1874)
-
Sławuta - pałac księcia Romana Damiana Sanguszko zimą (pocz. XX wieku)
-
Wyjazd księcia Romana Damiana Sanguszki ze swego pałacu w Sławucie, fotografia z pocz. XX wieku
-
Ciało zamordowanego księcia Romana Damiana Sanguszki, 1917
-
Nagrobek księcia Romana Damiana Sanguszki w kościele św. Doroty w Sławucie przed 1939
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Urodzony w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Władysława Hieronima i Izabeli Marii z Lubomirskich, bratem Jadwigi Klementyny (1830-1918) żony księcia Adama Stanisława Sapiehy, Pawła Romana (1834-1876), Heleny (1836-1891), Eustachego Stanisława (1842-1903)[12].
Przodkowie
[edytuj | edytuj kod]16. Paweł Karol Sanguszko (1680-1750) | ||||||||||||||||
8. Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812) | ||||||||||||||||
17. Barbara Urszula Dunin (1718-1791) | ||||||||||||||||
4. Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844) | ||||||||||||||||
18. Eustachy Potocki (1720-1768) | ||||||||||||||||
9. Cecylia Urszula Potocka (1743–1772) | ||||||||||||||||
19. Marianna Kącka (1710-1768) | ||||||||||||||||
2. Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870) | ||||||||||||||||
20. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766) | ||||||||||||||||
10. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810) | ||||||||||||||||
21. Anna Józefa Rybińska (?-1778) | ||||||||||||||||
5. Klementyna Czartoryska (1780-1852) | ||||||||||||||||
22. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799) | ||||||||||||||||
11. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844) | ||||||||||||||||
23. Anna Sanguszko (1739-1765) | ||||||||||||||||
Roman Damian Sanguszko | ||||||||||||||||
24. Stanisław Lubomirski (1704-1793) | ||||||||||||||||
12. Józef Aleksander Lubomirski (1749-1817) | ||||||||||||||||
25. Ludwika Honorata Pociej (1726-1786) | ||||||||||||||||
6. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850) | ||||||||||||||||
26. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783) | ||||||||||||||||
13. Ludwika Sosnowska (1751-1836) | ||||||||||||||||
27. Tekla Despot-Zenowicz (1731-?) | ||||||||||||||||
3. Izabela Maria z Lubomirskich (1808-1890). | ||||||||||||||||
28. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766) | ||||||||||||||||
14. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810) | ||||||||||||||||
29. Anna Józefa Rybińska (?-1778) | ||||||||||||||||
7. Teresa Czartoryska (1785-1868) | ||||||||||||||||
30. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799) | ||||||||||||||||
15. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844) | ||||||||||||||||
31. Anna Sanguszko (1739-1765) | ||||||||||||||||
Na podstawie: Adam Boniecki, Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319) . ; Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. s. 57–58, 123-124;.Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.;
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Józef Długosz: Sanguszko Roman Damian (1832-1917), w: Polski Słownik Biograficzny, T. 34, Wrocław 1992, s. 507-509.
- ↑ Jolanta M. MarszaIska: Sanguszkowa z Lubomirskich Izabela (1808- 1890). [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 34, s. 521-522.
- ↑ a b Teresa Zielińska: Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 373–374.
- ↑ Marek Eminowicz, Jan Robotycki: Polska. Rody magnackie, Kraków 2007, s. 81–83.
- ↑ Marcin K. Schirmer: Arystokracja. Polskie rody, Warszawa 2012, s. 256–268.
- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński: Luba Radzimiński Zygmunt, [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 438–439.
- ↑ Stefan Krzysztof Kuczyński: Radzimiński Zygmunt Feliks Franciszek (1843–1928), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30, Wrocław i in. 1987, s. 108–110.
- ↑ a b Mariola Hoszowska: Bronisław Gorczak – historyk i wołyński archiwista (1854–1918), „Archeion”, nr 121, 2020, s. 239-270.
- ↑ Katalog rękopisów archiwum XX Sanguszków w Sławucie, Sławuta 1902; Katalog pergaminów znajdujących się w Archiwum XX. Sanguszków, Sławuta 1912.
- ↑ O kształtowaniu się rodowej biblioteki i archiwum Sanguszków, także na tle innych placówek galicyjskich, zob.: Jolanta. Marszalska: Biblioteka i archiwum Sanguszków. Zarys dziejów, Tarnów 2000, s. 79–178.
- ↑ Hud 2024 ↓, s. 157.
- ↑ Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lwów-Warszawa 1908, s. 136-137
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Józef Długosz: Sanguszko Roman Damian (1832-1917), w: Polski Słownik Biograficzny T. 34, Wrocław 1992, s. 507-509 (tam bibliografia)
- Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich. Lwów, 1895.
- Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Almanach błękitny. Genealogia żyjących rodów polskich, Lwów-Warszawa 1908.
- Bohdan Hud: Od unii lubelskiej do rzezi wołyńskiej. Warszawa: 2024. ISBN 978-8396203687.
- Wacław Olasikowicz: Chłopak ze Sławuty. Wspomnienia z niedalekiej przeszłości, Warszawa 1987, ISBN 978-83-20538915.
- Teresa Zielińska: Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997.