Przejdź do zawartości

Słowacka Partia Ludowa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Słowacka Partia Ludowa
Slovenská ľudová strana
Ilustracja
Państwo

 Słowacja

Skrót

SĽS,
HSĽS,
HSĽS-SSNJ

Lider

ks. Andrej Hlinka
ks. Jozef Tiso

Data założenia

18 marca 19061
29 lipca 19132
5 kwietnia 19903

Ideologia polityczna

nacjonalizm narodowy katolicyzm

Barwy

     granat
     biel
     czerwień

Strona internetowa
ks. Andrej Hlinka
ks. Jozef Tiso

Słowacka Partia Ludowa (słow. Slovenská ľudová strana) – słowacka nacjonalistyczna[1][2] prawicowa partia polityczna o silnych wpływach katolickich.

Partia została założona w 1906 roku w Austro-Węgrzech. Obok Słowackiej Partii Narodowej była wówczas jedyną organizacją polityczną działającą na rzecz ludności słowackiej w Cesarskiej i Królewskiej Monarchii, a później również w Czechosłowacji.

Po dobrowolnym połączeniu się z innymi partiami w listopadzie 1938, SĽS stała się dominującą organizacją w satelickiej wobec Rzeszy Słowacji. Powszechnie partię łączono z reżimem ks. Jozefa Tiso.

Przewodniczącym partii był od 1913 roku ks. Andrej Hlinka, a po jego śmierci w 1938 roku – ks. Jozef Tiso[3].

Partia emitowała Slovenské ľudové noviny (Słowacka gazeta ludowa, 1910–1930) i wydawnictwo Slovák (Słowak, 1919–1945).

Oddziałami paramilitarnymi SĽS była początkowo Rodobrana, a od 1938 roku Gwardia Hlinki.

  • 1906–1925: Słowacka Partia LudowaSlovenská ľudová strana (SĽS)
  • 1925–1938: Słowacka Partia Ludowa HlinkiHlinkova slovenská ľudová strana (HSĽS)[3][4]
  • 1938–1945: Słowacka Partia Ludowa Hlinki – Partia Słowackiej Jedności NarodowejHlinkova slovenská ľudová strana – Strana slovenskej národnej jednoty (HSĽS-SSNJ)

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Austro-Węgry

[edytuj | edytuj kod]

Proces formacji partii trwał kilka lat. Na przełomie XIX i XX wieku, poza krótko działająca Słowacką Partią Socjaldemokratyczną (1905–1906), jedynym ugrupowaniem w Austro-Węgrzech o prosłowackim charakterze była Słowacka Partia Narodowa (SNS). 14 grudnia 1905 roku słowackie osobistości, które nie zgadzały się z programem SNS, ale chciały jednak promować interesy Słowaków, zadeklarowały powstanie Słowackiej Partii Ludowej w Żylinie. Oficjalnie jednak partia nie została jeszcze wówczas powołana do życia. Na początku roku 1906 do organizacji swój akces zgłosiły kolejne wpływowe na Słowacji osoby. Jedną z nich był ksiądz Andrej Hlinka. Formalnie partię utworzyli 18 marca 1906 roku František Skyčák, Milan Hodža i Augustín Ráth, choć zgodnie z decyzją z kwietnia tego roku, by uniknąć wewnątrzsłowackich podziałów, aż do roku 1913 SĽS występowała w wyborach jako rodzaj koła Słowackiej Partii Narodowej. Programy SNS i SĽS, choć oddzielne, były niemal identyczne. Pomimo wyborczych manipulacji, które wówczas na Węgrzech były codziennością, Ludowcy zdobyli 6, a Narodowcy zaledwie jeden, spośród 415 miejsc w węgierskim parlamencie w 1906 roku.

Do Słowackiej Partii Ludowej przystąpili przede wszystkim słowaccy członkowie Węgierskiej Partii Ludowej i byli członkowie SNS. Program partii zakładał reformy liberalne (wolność słowa, powszechna równość), silne akcenty narodowe i katolickie.

W 1912 roku SĽS odmówiła poparcia silnej Czecho-Słowackiej orientacji, która w owym czasie panowała wewnątrz Słowackeij Partii Narodowej. Równocześnie złożono podobną deklarację, jak w roku 1905, jednak po raz kolejny bez formalnych skutków. Ostatecznie 29 lipca 1913 roku oficjalnie ogłoszono Słowacką Partię Ludową samodzielną partią w Austro-Węgrzech.

Przewodniczącym organizacji został Andrej Hlinka, do pozostałych liderów należy zaliczyć Ferdiša Jurigę i Františka Skyčáka.

Podczas I wojny światowej SĽS, podobnie zresztą jak SNS, zaprzestała politycznej aktywności, aby uniknąć ewentualnych oskarżeń o działalność antyhabsburską. Pomimo tego, partia wzięła udział w obradach drugiej Słowackiej Rady Narodowej, która działała od października 1918 do stycznia 1919 roku.

Czechosłowacja

[edytuj | edytuj kod]

Po powstaniu Czechosłowacji partia odnowiła swoją działalność 19 grudnia 1918 roku w Żylinie. W 1925 roku organizacja została przemianowana na Hlinkową Słowacką Partię Ludową (HSĽS). W czasie istnienia przedwojennej Czechosłowacji Słowacja nie otrzymała żadnej autonomii, choć przewidywała ją umowa pittsburska z 1918 roku. Dokument ten SĽS, a później HSĽS stanowił podstawę do walki o autonomię Słowacji (wnioski w 1922 i 1930 roku) oraz przeciwdziałania centralizacji wspólnego państwa[5].

Ugrupowanie zwalczało czechosłowakizm (pogląd o jednym narodzie Czechosłowackim), a także ateizm i protestantyzm. W tym okresie partię można było określić jako bardzo konserwatywną, silnie katolicką i antykomunistyczną. W 1920 roku, po zwycięstwie czechosłowackich socjaldemokratów, Hlinka oznajmił: „będę pracował 24 godziny na dobę, póki Słowacja nie zamieni się z czerwonej Słowacji w białą chrześcijańską Słowację”. Głównie dzięki krytyce czechosłowackiej reformy rolnej z lat 1920–1929 główną siłą popierającą HSĽS byli słowaccy rolnicy.

W roku 1920 partia liczyła 11 953 członków[potrzebny przypis]. W tym samym roku SĽS poparło 17,5% wyborców na Słowacji, co wówczas oznaczało, że partia Hlinki stała się trzecią co do wielkości organizacją na tym terenie. Począwszy od wyborów w 1923 roku SĽS była największą partią w słowackiej części państwa, zdobywając w 1925 roku 34,4%, a w 1935 30,3% słowackich głosów. Z powodu swojego antycentralizmu partia pozostawała przede wszystkim w opozycji, jednak 15 stycznia 1927 weszła w skład rządu. Egzekutywę HSĽ opuściła jednak 8 października 1929 roku, po kontrowersyjnym procesie Vojtecha Tuki, członka partii, którego oskarżono o zdradę stanu.

Od połowy lat 30. HSĽS współpracowała ze Słowacką Partią Narodową, ukraińskimi i polskimi nacjonalistami, oraz niemieckimi i węgierskimi separatystami. Stopniowo, pod wpływem włoskiego i austriackiego faszyzmu, od końca lat 30. w partii dominowało skrzydło wzorowane na ideologii niemieckiego narodowego socjalizmu.

We wrześniu 1936 HSĽS przejęła totalitarną organizację społeczeństwa i wygłosiła hasło: jeden národ, jedna strana, jeden vodca (jeden naród, jedna partia, jeden przywódca).

Po śmierci w wieku 74 lat Andreja Hlinki w kwietniu 1938 roku, przywódcą partii został dotychczasowy zastępca – Jozef Tiso. W sierpniu 1938 roku, na podstawie układu monachijskiego Czechosłowacja utraciła na rzecz Hitlerowskich Niemiec tzw. Kraj Sudetów. 10 października 1938 w Żylinie komitet wykonawczy partii słowackich, z HSĽS na czele, ogłosił autonomię Słowacji. Rząd w Pradze zaakceptował ten postulat i jednocześnie wyznaczył ks. Tiso na premiera autonomicznej Słowacji.

8 listopada 1938 roku słowacka część Drugiej Czechosłowacji utraciła 1/3 swojego terytorium na rzecz Węgier na podstawie arbitrażu wiedeńskiego. Członkowie wszystkich ugrupowań przyłączyli się do partii Tuki (podobnie rzecz miała się w Czechach) i tym sposobem powstała jedna oficjalna partia polityczna, Hlinkowa Słowacka Partia Ludowa – Partia Słowackiej Jedności Narodowej (HSĽS – SSNJ). Sojusz ten opierał się o kler katolicki, który wówczas miał poważny wpływ na społeczeństwo, a także o inteligencję narodową, drobnych przedsiębiorców, rolników i innych robotników. Ostatecznie, 15 grudnia, do HSĽS-SSNJ swój akces zgłosiła również Słowacka Partia Narodowa.

Nowa organizacja przejawiała tendencje autorytarne, bez zwłoki przystąpiła do likwidacji partii socjaldemokratycznych, komunistycznych i żydowskich.

W słowackich wyborach generalnych, które odbyły się w 1938 roku nowy twór zdobył 97,33% głosów (spośród których 72% to głosy na kandydatów pierwotnej HSĽS).

Od 31 stycznia 1939 roku wszystkie partie poza HSĽS-SSNJ i mniejszościowymi Partią Niemiecką i Zjednoczoną Partia Węgierską zostały zakazane.

Niepodległa Słowacja

[edytuj | edytuj kod]

Po powstaniu niepodległej Słowacji 14 marca 1939, która pozostawała w strefie bezpośrednich wpływów Hitlera, HSĽS-SSNJ była siłą kierowniczą w kraju i miała legitymację do reprezentowania interesów wszystkich Słowaków[3].

Od roku 1939 narastał jednak konflikt między dwoma skrzydłami powstałymi w partii. Konserwatywne skrzydło pod przewodnictwem księdza Jozefa Tiso, prezydenta Słowacji i przewodniczącego partii, chciało stworzyć autorytarne i religijne państwo stanowe. Skrzydło to kontrolowało większość stanowisk w państwie, partii i duchowieństwie. Drugie skrzydło było inspirowane przez model niemiecki, silne antysemicki. Dążyło do usunięcia wszystkich Czechów i stworzenia całkowicie faszystowskiego kraju (Słowacki narodowy socjalizm). Główną organizacją tego skrzydła była Gwardia Hlinki (Hlinkova Garda). Jej głównymi przedstawicielami byli premier Vojtech Tuka i minister spraw wewnętrznych Alexander Mach.

Problemem skrzydła faszystowskiego była popularność, jaką społeczeństwo darzyło skrzydło Tisy. Brało się to z widocznej demagogii skrzydła faszystowskiego, a także z ideologią faszystowską, która była trudna do zaakceptowania dla katolickiego w większości narodu słowackiego. Dodatkowo w porównaniu z sąsiednimi krajami Słowacja wypadała korzystnie pod względem ekonomicznym. Sytuację gospodarczą na Słowacji po części stabilizował fakt, że Słowacja stała się bazą produkcyjną dla hitlerowskich Niemiec i ich sojuszników. Współodpowiedzialna za masową zagładę Żydów słowackich[3].

Niemcy początkowo popierali Tukę, ale od kiedy w 1942 roku rozpoczęły się deportacje Żydów i inspirowany przez Niemcy akt ustanawiający Tisę i HSĽS-SSNJ na czele państwa (zasady Führera) został ostatecznie przyjęty, umiarkowane skrzydło Tisy miało pełne poparcie Niemców, których jedyną troską była kwestia żydowska i zabezpieczenie niemieckich granic. Takie postępowanie umożliwiło nawet skrzydłu Tisy wstrzymanie deportacji.

Po upadku słowackiego powstania narodowego i przeniesieniu się walk partyzanckich w góry HSĽS współpracowała z nazistowskim okupantem celem prześladowań i zagłady powstańców, partyzantów i ich sympatyków. Jozef Tiso w Bańskiej Bystrzycy publicznie odznaczył hitlerowskich żołnierzy zaangażowanych w likwidację powstania.

W związku ze współpracą z III Rzeszą na terenie objętym walkami zlikwidowano Słowacką Radę Narodową. Po wojnie jej członków usunięto ze stanowisk, przewodniczącego i jego zastępcę skazano na karę śmierci; część członków wyemigrowała na Zachód.

Kres działalności partii przyniosły kwiecień i maj 1945 roku, kiedy to na tereny Słowacji wkroczyła Armia Czerwona.

Współczesność

[edytuj | edytuj kod]

5 kwietnia 1990 roku powołano do życia narodową Słowacką Partię Ludową, która w latach 1994–1995 występowała pod nazwą SĽS – Slovenský ľudový blok. Ugrupowanie nie cieszy się jednak popularnością, w wyborach w 2004 i 2005 roku uzyskało odpowiednio 0,17% i 0,16% głosów. Z powodu niskich notowań nowej SĽS w swoich badaniach nie uwzględnia Słowacki Urząd Statystyczny. Obecnym przewodniczącym jest Jozef Sásik.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Yehuda Bauer, American Jewry and the Holocaust: the American Jewish Joint Distribution Committee, 1939–1945, Wayne State University Press, 1981, str. 356
  2. Peter Davies, Derek Lynch, The Routledge companion to the far right, Routledge, 2002, str. 216
  3. a b c d Nowa Encyklopedia Powszechna PWN tom 5. Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 895. ISBN 83-01-11968-3.
  4. Priblížiť sa k pravde. W: František Vnuk: Andrej Hlinka : tribún slovenského národa. Bratysława: THB, 1998, s. 68. ISBN 80-967946-1-2.
  5. Jörg Konrad Hoensch: Studia Slovaca: Studien zur Geschichte der Slowaken und der Slowakei. Monachium: Oldenbourg, 2000, s. 206, seria: Veröffentlichungen des Collegium Carolinum. ISBN 3-486-56521-4.