Samuel Fränkel
.png)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
22 listopada 1801 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 lipca 1881 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
przemysłowiec, działacz społeczny |
| Wyznanie | |
| Rodzice |
Abraham Isaak Fränkel, Chandel Fränkel |
| Małżeństwo |
Ester Polke |
| Dzieci |
Zwi, Menachem, Jehuda, Akiba, Dorothea, Cäcilie, Josef, Jenny, Abraham, Albert, Auguste, Rosalie, Emanuel, Hermann |
| Odznaczenia | |
| |
Samuel Fränkel (hebr. שמואל פרנקל; ur. 22 listopada 1801 w Białej, zm. 28 lipca 1881 w Prudniku) – niemiecki przemysłowiec pochodzenia żydowskiego, działacz społeczny, założyciel fabryki włókienniczej S. Fränkel w Prudniku, działającej do 2011 jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex”, przewodniczący prudnickiej gminy żydowskiej, fundator synagogi w Prudniku.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z żydowskiej rodziny kupieckiej. Był synem Abrahama Isaaka Fränkla (1750–1835) i jego drugiej żony Chandel Fränkel (1773–1866). W 1824 Samuel poślubił Esterę Polke (1802–1879), córkę Löbela Polkego i Berachy Adler[1]. W małżeństwie tym urodziło się czternaścioro dzieci (jedenaścioro przeżyło wiek dziecięcy): Zwi, Menachem, Jehuda (1825–1858), Akiba (1826–1834), Dorothea (1829–1904), Cäcilie (1830–1916), Josef (1831–1864) Jenny (1833–1892), Abraham (1835–1904), Albert (1837–1909), Auguste (1838–1919), Rosalie (1840–1913), Emanuel (1842–1920) i Hermann (1844–1901)[2].
Kariera
[edytuj | edytuj kod]W roku 1827 Samuel Fränkel wraz z rodziną przeniósł się z Białej do Prudnika[1]. W kamienicy w północno-zachodnim narożniku Rynku w Prudniku założył sklep, w którym handlował m.in. tkaninami wytwarzanymi w lokalnych warsztatach, wełną, bawełną, materiałami lnianymi, parasolami, porcelaną i zabawkami. Kamienica początkowo nie należała do Fränkla, wynajmował w niej tylko kilka pomieszczeń. Dopiero w 1839 kupił budynek od Barbary Pulzner za 3090 talarów. Mieszkanie Fränklów znajdowało się nad sklepem[2].
W 1843 Fränkel posiadał jedną prasę oraz bielarnię trawnikową. W latach 40. XIX wieku wszedł w spółkę z prudnickimi przedsiębiorcami włókienniczymi – Isaackiem Mokrauerem, Johannem Esslerem, Kalmannem, Borkertem oraz wdową Schneider, w celu polepszenia jakości oraz poszerzenia produkcji. Wyroby adamaszkowe zaprezentowane przez niego i Mokrauera na wystawie w 1844 w Berlinie spotkały się uznaniem. Jego produkty chwalone były na łamach „Preußische Allgemeine Zeitung”[3]. Fränkel postanowił założyć zakład, w którym odbywałby się cały proces produkcyjny. W 1847 150 z 240 prudnickich krosien należało do Fränkla. Przed prudnicką Górną Bramą wzniesiono budynek suszarni i magla. W 1847 Fränkel przejął firmę swojego największego konkurenta Augusta Thilla[4].
W 1848 ministerstwo handlu i rzemiosła rozpatrzyło pozytywnie wniosek Fränkla o dofinansowanie zakupu trzywałkowego kalandra. Jego zakład zatrudniał wówczas 340 osób. W 1850 wartość produkcji zakładu wyniosła 103 000 talarów[4]. Fränkel założył spółkę komandytową, w skład której weszli chałupnicy z Głuchołaz, Korfantowa oraz Kietrza, dzięki czemu zmonopolizował przemysł płócienniczy w rejencji opolskiej[5]. Został przewodniczącym powstałej w 1854 prudnickiej gminy żydowskiej. W 1857 został odznaczony orderem Orła Czerwonego IV klasy. W 1863 otrzymał tytuł radcy komisarycznego, który w 1871 „za zasługi w czasie wojny francusko-pruskiej” rozszerzono do rangi tajnego radcy komisarycznego[6].
W 1857 zakupił folusz, a w 1859 w zakładzie zainstalowano nieznany dotąd w Niemczech typ maszyny – Beatling Mills, który służył do uszlachetniania gotowych wyrobów[5]. Prudnickie wyroby prezentowane były na targach i wystawach m.in. w Monachium, Berlinie, Paryżu oraz Londynie. Zdobywały uznanie, co wpływało na ich rosnącą popularność[7]. Na początku lat 60. XIX wieku dla Fränkla pracowało łącznie 1900 osób. W 1863 odkupił 7 morgów ziemi w pobliżu zakładu, gdzie wzniósł kolejne zabudowania przedsiębiorstwa[7].
1 grudnia 1864 firma została przekształcona w otwartą spółkę handlową Die Offene Handelsgesellschaft S. Fränkel. Akcjonariuszami, oprócz Samuela Fränkla, zostali jego syn Albert oraz zięć Josef Pinkus[8]. Otrzymawszy wykształcenie, synowie Abraham, Emanuel i Hermann weszli jako udziałowcy w skład spółki[6]. Felix Triest w wydanej w 1865 książce przedstawił przedsiębiorstwo Fränkla jako „działającą od 30 lat i prężnie rozwijającą się firmę”[7]. Zdaniem Triesta, było to „wiodące przedsiębiorstwo na Górnym Śląsku”[8].
Organizował odczyty poezji oraz kameralne koncerty znanych na świecie pianistów (m.in. Wilhelma Backhausa i Waltera Giesekinga)[9]. Fränkel z własnych środków sfinansował budowę synagogi w Prudniku[10], której poświęcenia dokonał 3 maja 1877 (została spalona w 1938 podczas nocy kryształowej)[11]. Abraham przejął stanowisko przewodniczącego prudnickiej gminy żydowskiej, gdy ustąpił z niego Samuel[12]. Fränkel ustanowił stypendium dla uczniów Królewskiego Gimnazjum w Prudniku w wysokości 4 326,92 marek[13]. Z okazji srebrnego wesela ofiarował szkole 1000 talarów[14].
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]_(cropped).jpg)
Fränkel zmarł 28 lipca 1881. Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Prudniku przy ul. Kolejowej[15]. Na mocy jego testamentu przekazano 900 marek prudnickim szpitalom, 2100 klasztorowi bonifratrów na zakup nowych łóżek do przyklasztornej lecznicy[16] i 15000 marek prudnickiemu magistratowi, z czego co roku 11 listopada i 11 grudnia wydawano na węgiel, który rozdawano potrzebującym mieszkańcom miasta[17]. Założone przez niego przedsiębiorstwo funkcjonowało do 2011 jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex”[18].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
28 listopada 1901 w prudnickiej synagodze został odśpiewany „Hymn z okazji 100. urodzin niezapomnianego, tajnego radcy pana Samuela Fränkla”. Został zagrany ponownie 5 grudnia 2019 przez zespół skrzypcowy uczniów Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia im. Karola Szymanowskiego w Prudniku[19] w ramach promocji polsko-czeskich publikacji Marcina Husaka pt. „Fränklowie i Pinkusowie – ocalałe dziedzictwo” oraz Michala Vychlidala pt. „Flemmichowie i Schielowie – tekstylne dziedzictwo”[20].
18 czerwca 2016 jego imieniem nazwano platan klonolistny znajdujący się przy dawnej portierni „Frotexu”[21][22].
28 maja 2020 z inicjatywy burmistrza Prudnika Grzegorza Zawiślaka imię Samuela Fränkla otrzymała nowo powstała ulica łącząca Jasionowe Wzgórze z ul. Powstańców Śląskich[23]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 20.
- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 21.
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 45.
- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 46.
- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 47.
- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 22.
- ↑ a b c Witkowska 2015 ↓, s. 48.
- ↑ a b Witkowska 2015 ↓, s. 49.
- ↑ Wirtualny sztetl – Fränkel Samuel.
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 69.
- ↑ Synagoga w Prudniku (ul. Kościuszki) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2020-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-03].
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 23.
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 78.
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 79.
- ↑ Nowy cmentarz żydowski w Prudniku (ul. Kolejowa 40) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2019-04-23].
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 76.
- ↑ Witkowska 2015 ↓, s. 79–80.
- ↑ To już jest koniec Frotexu [online], Prudnik24, 21 lutego 2011 [dostęp 2019-01-15] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Hymn pamięci Samuela Fränkla [online], 8 grudnia 2019 [dostęp 2020-08-16] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Dziedzictwo dwóch miast [online], 5 grudnia 2019 [dostęp 2020-08-16] (pol.).
- ↑ Przeglądanie danych – Pomnik przyrody [online], crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2020-04-30].
- ↑ Ich wiek szacowany jest na 170 i 250 lat. Są żywymi pomnikami [online], Radio Opole, 25 maja 2016 [dostęp 2020-04-30] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański, Będzie ulica im. Samuela Fränkla [online], Prudnik24, 28 maja 2020 [dostęp 2020-05-28] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Diana Witkowska: Prudnik i Krnov: miasta nicią budowane.... Prudnik: Starostwo Powiatowe, 2015. ISBN 83-61419-54-3.