Sielawa (jezioro)
| |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Lokalizacja | |
| Region | |
| Wyspy |
3 |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
15 km² |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
44,3 km |
| Objętość | |
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające |
Rakitouka, Wysokaja, pięć strumieni |
| Rzeki wypływające |
Juhna (przez jezioro Abida) |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie obwodu mińskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
 54°33′03,6″N 29°08′38,8″E/54,551000 29,144100
| |
Sielawa[3] (biał. Сялява, Sialawa; ros. Селява, Sielawa) – jezioro na Białorusi w zlewni rzeki Łukomki zlokalizowane w północnej części obwodu mińskiego (rejon krupkowski), około 20 km na północ od stolicy rejonu.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Jezioro rynnowe Sielawa położone jest na nizinnym, łagodnie pofałdowanym terenie, wśród pagórków morenowych o zboczach wysokości 6–8 m, na północy schodzących do wysokości 3–5 m. Brzegi jeziora są piaszczyste, w części północnej łagodnie opadają w kierunku wody (na południu płynnie przechodzą w zbocza pobliskich wzgórz); zarośnięte krzewami bądź porośnięte lasem, w pobliżu wlotu cieków wodnych (zwłaszcza na północnym zachodzie) podmokłe. Zlewnię jeziora – o powierzchni 324 km² – w znacznej części stanowią grunty orne, jedynie w około ćwierci tereny te porośnięte są lasem[1][2][4].
Zbiornik rozciąga się na osi północ–południe, ma nieregularny kształt. Składa się z większego akwenu północnego oraz długiej, krętej południowej zatoki. Jego długość całkowita wynosi 15 km, szerokość maksymalna – 3 km. Linia brzegowa bardzo urozmaicona, o długości 44,3 km[1][2][4]. Dno jeziora o złożonej budowie. Strefa płytka jest stosunkowo wąska, strefy wody głębokiej występują naprzemiennie z płyciznami. Najgłębszy punkt (19,5 m) zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części głównego zbiornika. Północny akwen o przeciętnej głębokości 4–8 m, z mieliznami, licznymi półwyspami oraz trzema wyspami. Największa z nich, o powierzchni ok, 2 km²[1][4], w przeszłości od strony zachodniej połączona była z lądem piaszczystą groblą[5]. Obecnie wał ten znajduje się pod powierzchnią wody, której głębokość pozwala jednak na przedostanie się na wyspę pieszo[6] (w latach 90. maksymalną głębokość w tym miejscu oceniano na 2,2 m)[1][2][7]. Akwen południowy jest węższy i co do zasady głębszy[4]. Dno jeziora do głębokości 4–6 a niekiedy 10 m pokryte jest piaszczystymi i piaszczysto-żwirowymi osadami, także z warstwą iłów; poniżej wspomnianej granicy – sapropelem (glina mulasta). Zawartość materii organicznej w osadach dennych wynosi do 27%[1][2][4][7].
Sielawa znajduje się w dorzeczu Dźwiny, w zlewni rzeki Łukomki, ma charakter przepływowy. Zasilana jest przez pięć strumieni oraz dwie niewielkie rzeki, Rakitoukę (od wschodu) i Wysoką (od południa). Na zachodzie jezioro połączone jest 500-metrowym kanałem z jeziorem Chudawiec, na północy szeroką przetoką oddaje wody do jeziora Abida. Po wybudowaniu w 1965 roku małej elektrowni wodnej na rzece Juhna (rozpoczynającej swój bieg w jeziorze Abida i uchodzącej nieopodal do wypływającej z Jeziora Łukomskiego Łukomki) poziom lustra wody w Sielawie podniósł się o około 1 m[1][2][4]. Doprowadziło to do zalania pasa roślinności przybrzeżnej, jednak zakres podmakania terenu był ograniczony z uwagi na stosunkowo duże wysokości względne i stromość brzegów (w szczególności w części południowej)[4].
Woda w jeziorze stosunkowo czysta, o przejrzystości 2–3 m (stan na lata 80.). Budowa dna zbiornika, w tym występujące głębie znacznie ograniczają mieszanie się wody oraz jej nagrzewanie poza warstwami górnymi (anotermia). Odczyn wody bliski neutralnemu, przy powierzchni lekko zasadowy. Łączne zasolenie wynosi ok. 200 mg/dm³[2][4].
Na brzegu jeziora znajduje się szereg wsi, wśród nich Janauszczyna, Biełyja Barki, Chudawa[2] czy Starożyszcza, dawny folwark należący do rodziny Majewskich[5].
Flora i fauna[edytuj | edytuj kod]
Zbiornik ma charakter eutroficzny. Wstępne badania fitoplanktonu prowadzone w latach 80. wykazały obecność 57 gatunków glonów i sinic (ilość biomasy 38,5 g/m³). W okresie letnim występuje zjawisko zakwitu wody[2][4].
Flora Sielawy i najbliższej okolicy obejmuje 578 gatunków roślin, w tym 11 gatunków rzadkich i zagrożonych wpisanych do Czerwonej Księgi Białorusi (m.in. wroniec widlasty, pełnik europejski, mieczyk dachówkowaty, grzybień biały, grążel drobny, wierzba borówkolistna, żurawina drobnoowocowa, turzyca skąpokwiatowa)[7]. Wzdłuż brzegów jeziora znajduje się wąski, przerywany pas turzyc, trzcin i sitowia oraz, w regionach bagiennych, tataraku[1][2]. W toni występują rdest, rogatek, moczarka. Dalsze zarastanie uniemożliwia niewielka szerokość pasa litoralnego wynosząca 20–80 m (do głębokości 2–2,5 m)[4].
Liczbę przedstawicieli zoobentosu w 1983 roku szacowano na 34 gatunki (1,7 g/m³). Dominującą grupę stanowią wioślarki odpowiadające w latach 80. XX wieku 62% objętości całej biomasy[4][7]. Najczęściej występującym gatunkiem zooplanktonu jest dafnia (rozwielitka) stanowiąca pokarm występujących w zbiorniku ryb. Faunę denną reprezentują ochotkowate, skąposzczety i mięczaki (2,72 g/m²)[4].
Bogata ichtiofauna z przedstawicielami 19 gatunków[7]; licznie występują sandacz, leszcz, okoń, płoć, szczupak, krąp, ukleja, miętus czy lin[2][4]. awifaunę reprezentują 142 gatunki ptaków. Ponadto w okolicy odnotowano występowanie 40 gatunków ssaków, 10 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Spośród wymienionych 20 znalazło się w białoruskiej Czerwonej Księdze (rybołów, gadożer, orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, bąk, bączek, bocian czarny, kobuz, drzemlik, pustułka, orzesznica leszczynowa, niedźwiedź brunatny, borsuk)[7].
Ochrona przyrody[edytuj | edytuj kod]
W 1999 roku teren jeziora i jego okolice zostały objęte ochroną w ramach nowo utworzonego rezerwatu krajobrazowego „Sielawa”. Jego obszar wynosi 19 364,83 ha. Dla realizacji celów ochrony przyrody, edukacji ekologicznej oraz prowadzenia zrównoważonej turystyki na terenie rezerwatu wytyczono kilka ścieżek edukacyjnych i pieszych szlaków turystycznych, a także wybudowano szereg obiektów rekreacyjnych; prowadzone są także akcje edukacyjne[8].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na największej wyspie jeziora (nazwa własna: Выспа, Wyspa) zlokalizowane jest stanowisko archeologiczne, na którym odnaleziono zarówno ślady osadnictwa z okresu chalkolitu i neolitu (VI-I w. p.n.e.), jak i z kolejnego tysiąclecia (I–VIII w. n.e.). Odnaleziono m.in. dwa piece do wytopu metali, miejsca pochówku rytualnego, amulety, ozdoby, biżuterię, fragmenty brązowych naczyń i krzemiennych narzędzi. Dodatkowo wśród pozostałości z wieków IX–XI wydobyto z ziemi szereg monet bizantyńskich i skandynawskich. Znaleziska znajdują się w krupkowskim muzeum historyczno-krajoznawczym[6][9].
Na Wyspie znajdować się miał też pałac, już pod koniec XIX wieku pozostający w ruinie[5].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Polskie nazwy jeziora notowane w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego to Sielawa oraz wariantowo Starożyszcze bądź Długie. Według tego samego źródła nazwa Sielawa pochodzić miała od licznie występujących w jeziorze ryb tego gatunku[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Сялява, [w:] N.A. Dziśko i inni red., Блакітная кніга Беларусі [DjVu], Mińsk: Wydawiectwa «Biełaruskaja encykłapiedyja» imia Pietrusia Brouki, 1994, s. 360–361, ISBN 5-85700-133-1 [dostęp 2020-09-17] (biał.).
- ↑ a b c d e f g h i j k A.K. Mielnikau, Сялява, [w:] Iwan Szamiakin (red.), Энцыклапедыя прыроды Беларусі [DjVu], t. 5, Mińsk: Wydawiectwa «Biełaruskaja encykłapiedyja» imia Pietrusia Brouki, 1983, s. 65 [dostęp 2020-09-17] (biał.).
- ↑ Uchwała KSNG nr 1/2012 z dn. 25 stycznia 2012 r. dotycząca przyjęcia, zmiany i skasowania polskich nazw geograficznych świata [online], Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, 25 stycznia 2012 [dostęp 2020-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-05].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wolha Jakuszka (red.), Озера Беларуси, Mińsk: Uradżaj, 1988 [zarchiwizowane 2014-08-12] (ros.).
- ↑ a b c d Sielawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 523., s. 523–524.
- ↑ a b Остров Выспа [online], itourist.by [dostęp 2020-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (ros.).
- ↑ a b c d e f Информация о заказнике [online], itourist.by [dostęp 2020-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (ros.).
- ↑ История ландшафтного заказника "Селява" [online], Rezerwat Krajobrazowy „Sialawa” [dostęp 2020-09-18] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-18] (ang.).
- ↑ Тайны древнего городища [online], Беларусь Сегодня, Sowietskaja Biełorussija, 5 września 2003 [dostęp 2020-09-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-20] (ros.).