Orsza: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 19:24, 4 mar 2011

Szablon:Miasto zagranica infobox Orsza (biał. Орша, Ворша, ros. Орша) – miasto na Białorusi, w obwodzie witebskim, nad Dnieprem, przy ujściu Orszycy. Siedziba rejonu orszańskiego. Około 117,2 tys. mieszkańców (2010).

Historia

Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe Witold Kiejstutowicz osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy. W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa rozegrała się tutaj w 1508 roku. W dniu 8 września 1514 roku książę Konstanty Ostrogski odniósł w zakolu Dniepru na północny-wschód od Orszy świetne zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi. Kolejne ataki wojsk moskiewskich zostały odparte w latach 1534 i 1535. W dniu 7 lutego 1564 hetman Mikołaj Radziwiłł Rudy pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman Lew Sapieha ufundował jezuitom drewniany kościół. Orsza rozwinęła się znacznie w XVII wieku dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą Smoleńska i zabezpieczeniu jej przed najazdami moskiewskimi. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król Zygmunt III Waza nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia. W 1654 wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana Janusza Radziwiłła co spowodowało zajęcie miasta i w jego konsekwencji wyludnienie i upadek miasta. Rzeczpospolita odzyskała miasto w 1660 roku, po czym zaczęła się jego odbudowa. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej województwa smoleńskiego, ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do województwa witebskiego, tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się starostwo grodowe (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w miescie zaczyna zamieszkiwac coraz więcej Żydów.

Od czasów Rozbiorów Polski miasto znajdowało się w Rosji. 6 lipca i 20 listopada 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona. W 1941 roku miasto zostało zajęte przez III Rzeszą Niemiecką. W czasie walk pod Orszą po raz pierwszy Armia Czerwona użyła katiuszy – wydarzenie to upamiętnia tutaj pomnik katiuszy.

Zabytki

Kolegium Jezuitów z XVII w. (odbudowane po 2004 roku)
Klasztor bazylianów – zachował się korpus klasztorny, obecnie budynek mieszkalny. Klasztor fundacji starosty Jana Łepkowskiego, barokowy z lat 1758–1774 został zamknięty w 1831 po skasowaniu unii i przekazany prawosławnym w 1842. Cerkiew p.w. Opieki Matki Boskiej (Pokrowska) zniszczono w 1967.
Klasztor trynitarzy – fundacji Adama i Władysława Sakowiczów z 1714, zamknięty w 1831. Zachował się korpus klasztorny na planie litery L. Obecnie archiwum i budynek mieszkalny. Kościół nie dotrwał do naszych czasów.
Kościół św. Józefa podominikański z 1819 w stylu klasycystycznym. Powstał przy starszym klasztorze dominikanów z 1650 roku fundacji Hieronima Druckiego-Sokolińskiego, który zamknięto po Powstaniu styczniowym w 1863. Kościół zamknięto w 1937 i zamieniono na stajnie i magazyny. Po II wojnie przebudowany na dom kultury. Oddany wiernym w 1990. Obecnie jest to kościół parafialny.
Klasztor Franciszkanów
Klasztor Bernardynów
Zespół kuteińskiego monastyru Bogojawleńskiego – prawosławny klasztor z 1623 fundacji Bogdana Statkiewicza, bogato uposażony przez cara Aleksego.
- Cerkiew św. Trójcy (do 1762 pod wezwaniem Św. Ducha) z I poł XVII w., przebudowana w końcu XVIII wieku i w drugiej połowie XIX wieku. po II wojnie nieczynna, zdewastowana, zwrócona wiernym, w remoncie. Druga drewniana cerkiew klasztorna spłonęła w 1888.
- Klasztor z XVII wieku, obecnie budynek mieszkalny (ruina)
Wzgórze zamkowe w widłach rzek, po zamku został kamienny most nad fosą, na wzgórzu pomnik
Cerkiew Św. Proroka Eliasza
Cemntarz żydowski
dworzec kolejowy

Zabytki niezachowane

Kościół Św. Antoniego (franciszkanów) z XVII w.
Kościół NMP (Bernardynów) z XVII w.
Kościół Św. Michała Archanioła (Jezuitów)
Kościół Trynitarzy
Klasztor Benedyktynek
Cerkiew unicka pw. Opieki Matki Boskiej (Pokrowska)
Klasztor Misjonarzy
Klasztor Mariawitek
Synagoga
Zamek

Galeria

Kościół św. Michała (Jezuitów)
Cerkiew św. Trójcy z 1623
Kościół św. Józefa
Stacja kolejowa
Monastyr
Kościół unicki (zburzony w 1967 r.)

Osobistości

Tadeusz Brzozowski - polski jezuita, dziewiętnasty z kolei generał zakonu jezuitów (swą funkcję sprawował w latach 1814-1820)
Szczepan Hołowczyc - metropolita warszawski, prymas Królestwa Polskiego, biskup sandomierski, polityk
Uładzimir Karatkiewicz – białoruski pisarz, poeta, dramaturg
Lew Wygotski – rosyjski psycholog i pedagog

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Orsza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 598 .

Szablon:Link FA

@@ Linia 38: / Linia 38: @@
 == Historia ==
-Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe [[Witold Kiejstutowicz]] osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy. W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa [[Bitwa pod Orszą (1508)|rozegrała się tutaj w 1508 roku]]. W dniu 8 września 1514 roku książę [[Konstanty Ostrogski (hetman wielki litewski)|Konstanty Ostrogski]] odniósł pod Orszą świetne [[Bitwa pod Orszą (1514)|zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi]]. Kolejne ataki wojsk moskiewskich zostały odparte w latach 1534 i 1535. W dniu 7 lutego 1564 hetman [[Mikołaj Radziwiłł Rudy]] pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman [[Lew Sapieha]] ufundował jezuitom drewniany kościół. Orsza rozwinęła się znacznie w XVII wieku dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą Smoleńska i zabezpieczeniu jej przed najazdami moskiewskimi. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król Zygmunt III Waza nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia. W [[1654]] wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] co spowodowało zajęcie miasta i w jego konsekwencji wyludnienie i upadek miasta. Rzeczpospolita odzyskała miasto w 1660 roku, po czym zaczęła się jego odbudowa. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej [[Województwo smoleńskie|województwa smoleńskiego]], ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do [[Województwo witebskie|województwa witebskiego]], tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się [[starostwo grodowe]] (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w miescie zaczyna zamieszkiwac coraz więcej Żydów.
+Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe [[Witold Kiejstutowicz]] osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy. W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa [[Bitwa pod Orszą (1508)|rozegrała się tutaj w 1508 roku]]. W dniu 8 września 1514 roku książę [[Konstanty Ostrogski (hetman wielki litewski)|Konstanty Ostrogski]] odniósł w zakolu [[Dniepr]]u na północny-wschód od Orszy świetne [[Bitwa pod Orszą (1514)|zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi]]. Kolejne ataki wojsk moskiewskich zostały odparte w latach 1534 i 1535. W dniu 7 lutego 1564 hetman [[Mikołaj Radziwiłł Rudy]] pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman [[Lew Sapieha]] ufundował jezuitom drewniany kościół. Orsza rozwinęła się znacznie w XVII wieku dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą Smoleńska i zabezpieczeniu jej przed najazdami moskiewskimi. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król Zygmunt III Waza nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia. W [[1654]] wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] co spowodowało zajęcie miasta i w jego konsekwencji wyludnienie i upadek miasta. Rzeczpospolita odzyskała miasto w 1660 roku, po czym zaczęła się jego odbudowa. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej [[Województwo smoleńskie|województwa smoleńskiego]], ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do [[Województwo witebskie|województwa witebskiego]], tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się [[starostwo grodowe]] (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w miescie zaczyna zamieszkiwac coraz więcej Żydów.
 Od czasów Rozbiorów Polski miasto znajdowało się w Rosji. 6 lipca i 20 listopada 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona. W 1941 roku miasto zostało zajęte przez III Rzeszą Niemiecką. W czasie walk pod Orszą po raz pierwszy [[Armia Czerwona]] użyła [[katiusza|katiuszy]] – wydarzenie to upamiętnia tutaj pomnik katiuszy.