III wojna północna

III wojna północna

Wojny północne
{{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Europa Środkowo-Wschodnia
Terytorium	głównie Rzeczpospolita Obojga Narodów i kraje bałtyckie
Przyczyna	walka o hegemonię w Europie między Carstwem Rosyjskim a Szwecją
Wynik	wygrana Rosji, pokój w Nystad
Strony konfliktu
Szwecja Hetmanat (1708–1709) Imperium Osmańskie (1710–1714) Carstwo Rosyjskie Królestwo Danii i Norwegii Saksonia później: I Rzeczpospolita (od 1704) Królestwo Prus (od 1715) Hanower (od 1715)
Dowódcy
Karol XII Adam Ludwik Lewenhaupt Carl Gustaf Rehnskiöld Iwan Mazepa Ahmed III Piotr I Wielki August II Mocny Fryderyk IV Oldenburg
Siły
na początku 77 tys., ok. 100-200 tys. Turków na początku: 170 tys. Rosjan, 40 tys. Duńczyków, 100 tys. Polaków i Sasów, siły wzrosły pod koniec wojny
Straty
ponad 17 tys. Szwedów, ponad 85 tys. Turków ponad 100 tys.
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Wojna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | czas = | współrzędne = | opis grafiki = Nieznane pola: "data" oraz "opis".

Pierwsza faza III wojny północnej

Druga faza III wojny północnej

Bitwa pod Narwą w 1700

Car Piotr I pod Połtawą

Bitwa morska koło Ozylii

III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700–1721 pomiędzy Królestwem Danii i Norwegii, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita Obojga Narodów formalnie pozostawała neutralna aż do 1704 roku, ale faktycznie znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem już od 1700 roku. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.

Liga Północna

Działania Rosji w tym rejonie Europy wymierzone były w tworzący się sojusz francusko-szwedzki. W 1697 roku postawa cara Piotra I sprawiła, że Francji nie udało się osadzić na polskim tronie księcia Franciszka Ludwika Contiego. Dzięki poparciu do tronu Augusta II Mocnego Piotr I chciał zachować Rzeczpospolitą jako silnego sojusznika przeciw Turcji i wciągnąć ją do wojny ze Szwecją. W 1699 roku Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. 5 października 1699 r. August II Mocny jako elektor Saksonii zawarł sojusz zaczepno-odporny z Danią, a 21 listopada 1699 r. sojusz tego samego typu z Rosją w Prieobrażenskoje. Podobny sojusz zawarła Rosja z Danią. Powstała w ten sposób Liga Północna. 2 lutego 1700 r. August II podpisał tajny traktat z Brandenburgią, już w czasie działań wojennych 6 kwietnia 1700 r. doszło do zawarcia przymierza duńsko-brandenburskiego.

Pierwsza faza wojny (1700-1706)

Konflikt rozpoczął się uderzeniem w marcu wojsk duńskich Fryderyka IV na Holsztyn, wojsk saskich Augusta II Mocnego w lutym na Dyjament, Rygę i Inflanty oraz wojsk rosyjskich latem na Estonię. Młodziutki i niedoceniany władca Szwecji Karol XII, z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na Zelandii i pokonał Danię podpisując z nią w sierpniu pokój w Travendal, a w listopadzie 1700 roku rozgromił Rosjan w bitwie pod Narwą.

Walki w Polsce (1702-1706)

W lipcu 1701 roku Karol XII pobił Sasów w bitwie pod Rygą i zajmując Inflanty i Kurlandię wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 roku Karol XII w kwietniu zajął Wilno, a w dniu 23 maja dotarł do Warszawy nie napotykając większego oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując 19 lipca armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli 7 sierpnia Kraków w wyniku czego spłonął Zamek na Wawelu, a następnie zaatakowali Saksonię. W maju 1703 roku Szwedzi pobili Sasów pod Pułtuskiem, 16 września 1703 roku zajęli Poznań, a w październiku Toruń. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała w lutym 1704 roku konfederację warszawską i która zdetronizowała Augusta II, nie udało im się zająć całego kraju, pomimo tego, że po bitwie pod Poniecem opanowali całą Wielkopolskę. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. W czasach panowania Piotra I rosyjscy rezydenci posiadali w Rzeczypospolitej informatorów, głównie spośród ludności prawosławnej. W sierpniu 1704 roku członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ sojuszniczy z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. Z kolei po kolejnej zwycięskiej bitwie pod Warszawą w 1705 roku, przeciwnicy Augusta II Mocnego w lipcu wybrali na króla Stanisława Leszczyńskiego. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w 1706 r. podpisać upokarzający pokój w Altranstädt. Ponadto po klęsce sił Augusta II w bitwie pod Wschową zrzekł się on praw do korony polskiej.

Zobacz więcej: Wojna domowa w Polsce 1704-1706.

Działania Rosjan w Inflantach

Władca Rosji po klęskach zadanych mu przez Szwedów wykorzystał zaangażowanie się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i walki z Saksonią i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii i przezbroił żołnierzy w broń skałkową. Rosjanie zdobyli Dorpat, Wolmar, Narwę oraz Nöteborg (dzisiejszy Szlisselburg), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. W 1703 roku Rosjanie zdobyli ujście rzeki Newy co umożliwiło im budowę u jej ujścia nowej stolicy – Sankt Petersburga.

Atak Szwedów na Rosję (1707-1709)

Rozdrażniony podjęciem inicjatywy przez Rosjan, Karol XII z liczącą 44 000 żołnierzy armią opuścił Saksonię i w sierpniu 1707 roku ruszył w kierunku Rosji. W grudniu przeszli Wisłę, w styczniu zajęli Grodno, a następnie w okolicach Mińska rozłożyli leża zimowe. W Polsce Szwedzi zostawili 8000 dragonów. W czerwcu 1708 roku Szwedzi ruszyli na Moskwę w kierunku tzw. Bramy smoleńskiej, skąd wiodła najkrótsza droga na Moskwę. Po drodze odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Hołowczynem w północnej części Wielkiego Księstwa Litewskiego, jednak wkrótce idąca z Rygi na spotkanie z Karolem XII inna armia szwedzka została pokonana w bitwie pod Leśną co było pierwszym poważnym zwycięstwem Rosjan nad Szwedami w tej wojnie. Karol XII w związku ze stosowaniem przez Rosjan taktyki „spalonej ziemi” i mając wielkie problemy z zaopatrzeniem postanowił zawrócić i iść na południe, gdzie zawiązał sojusz z przywódcą Kozaków, hetmanem Mazepą. Plan zakładał wspólny atak na Moskwę oraz uniezależnienie od Rosjan kozackiego Hetmanatu.

Klęska Szwedów pod Połtawą

Dopiero wiosną 1708 r. 40-tysięczna armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. 8 lipca 1709 w wielkiej bitwie pod Połtawą, z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim Benderze, lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w 1713 r., już po utracie większości terenów nadbałtyckich, by zginąć w 1718 r. w starciu z Duńczykami.

Rosyjska ofensywa w Inflantach i Finlandii (1710-1714)

Rosjanie w czerwcu zdobyli Wyborg, w lipcu zdobyli Rygę, a w sierpniu Parnawę. Ostatnim punktem kontrolowanym przez Szwedów w Inflantach był Tallin (Rewel), który po oblężeniu skapitulował pod koniec września 1710 roku. Także we wrześniu padła położona już w Finlandii szwedzka twierdza Kexholm. Następnie jednak uwagę cara Piotra I odwróciło od zaangażowania na północy włączenie się do wojny Turcji, w której schronił się król Karol XII po klęsce pod Połtawą (Wojna rosyjsko-turecka (1710–1711)).

Po podpisaniu pokoju z Turcją, w 1713 roku Rosjanie rozpoczęli długo przygotowywany atak na kontrolowaną przez Szwedów Finlandię, w związku z którym zbudowano nową flotę wojenną. W maju opanowano Helsinki, a następnie Borga. W lutym 1714 roku cała armia szwedzka została pokonana przez Rosjan w bitwie pod Storkyro. W sierpniu 1714 Rosjanie pokonali Szwedów w bitwie morskiej pod Hanko.

Jesienią 1714 roku pierwsze oddziały rosyjskie wylądowały na terytorium Szwecji i zajęły miasto Umeå.

Walki w Skanii (1709-1710)

Po zmuszeniu Danii przez króla Szwecji Karola XII do zawarcia separatystycznego pokoju w Traventhal i wycofania się z wojny, zmiana sytuacji po przegranej Szwedów pod Połtawą spowodował podjęcie inicjatywy przez Danię w celu odzyskania prowincji Skanii, Hallandu i Blekinge. Doprowadziło to do ponownego wypowiedzenia wojny przez Danię i wysadzenie przez nią desantu w listopadzie 1709 roku na terytorium Szwecji. Duńska armia prowadzona przez generała Christiana Ditleva Reventlowa liczyła 15 000 nie napotkała poważniejszego oporu, a niewielka szwedzka armia Magnusa Stenbocka wycofała się do Smalandii. W grudniu 1709 roku Duńczycy kontrolowali niemal całą środkową Skanię, poza Landskroną i Malmö i ruszyli w kierunku Karlskrony bijąc po drodze w styczniu 1710 roku niewielkie siły szwedzkie w okolicach Kristianstad.

Stenbock zebrał szybko nowych rekrutów i w lutym z 16 000 żołnierzy ruszył w kierunku Helsingborga, który był kluczem do panowania nad Skanią. 10 marca 1710 roku Szwedzi pokonali Duńczyków w bitwie pod Helsingborgiem czym zakończyła się ostatnia próba w historii odzyskania przez Danię prowincji Skania. W październiku Szwedzi pokonali flotę duńską w bitwie w zatoce Køge.

Walki w północnych Niemczech (1711-1716)

Podczas kampanii 1712 roku duńska armia szła w rejon szwedzkiego Hamburga, natomiast duże rosyjsko-saskie siły stały na południe od Stralsundu, w związku z czym obie grupy miały się połączyć. Szwedzki dowódca Magnus Stenbock postanowił temu zapobiec i zaatakował odnosząc ostatnie wielkie szwedzkie zwycięstwo w III Wojnie północnej w bitwie pod Gadebusch. W grudniu 1715 roku kapitulacją szwedzką zakończyło się oblężenie Stralsundu.

Ostatnia faza wojny (1716-1721)

W lipcu 1716 roku flota duńsko-norweska pokonała flotę szwedzką w bitwie pod Dynekilen. Ostatecznie szwedzką dominację na Bałtyku zakończyła w lipcu 1720 roku przegrana z flotą rosyjską w morskiej bitwie pod Granham.

Pokój w Nystad

III wojna północna ostatecznie zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad w Finlandii. Saksonia pozostała formalnie w stanie wojny ze Szwecją do 1728, a Rzeczpospolita Obojga Narodów do 1732.

W skrócie

• 1700-1721 – wielka wojna północna; utworzyła się Liga Północna, przeciwko Szwecji wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – August II Mocny, Brandenburgia – Fryderyk I.
• 1700 – Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII pokonał Rosję nad Narwą, pobił również Sasów.
• 1701 – Karol XII zaatakował Polskę.
• 1702 – rozbicie wojska sasko-polskiego pod Kliszowem przez Szwedów;
• 1704 – Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rosją i formalnie wypowiedziała wojnę Szwecji.
• 1705 – tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna elekcja).
• 1706 – bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, August II zmuszony do kapitulacji oraz (przez układ w Altranstadt) do zrzeczenia się korony polskiej.
• 1708/9 – Piotr I zreorganizował armię; kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą, zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji.
• 1710/11 – krótka wojna turecko-rosyjska, zakończona rozejmem.
• 1721 – pokój w Nystad. Podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię.

Chronologiczna lista bitew

• 1700 – bitwa pod Narwą
• 1701 – bitwa nad Dźwiną
• 1701 – bitwa pod Tryszkami
• 1702 – bitwa pod Druskennikami
• 1702 – bitwa o Wilno
• 1702 – bitwa pod Kliszowem
• 1702 – Bitwa pod Piotrkowem
• 1703 – bitwa pod Pułtuskiem
• 1703 – Zdobycie Poznania
• 1703 – bitwa pod Newą
• 1704 – bitwa pod Poniecem
• 1704 – Oblężenie Poznania
• 1705 – bitwa pod Gemauerthof
• 1705 – bitwa pod Warszawą
• 1706 – bitwa pod Wschową
• 1706 – bitwa pod Kaliszem
• 1708 – bitwa pod Hołowczynem
• 1708 – bitwa pod Smoleńskiem
• 1708 – bitwa pod Leśną
• 1708 – bitwa pod Koniecpolem
• 1709 – bitwa pod Połtawą
• 1709 – bitwa pod Lachowcami
• 1710 – bitwa pod Helsingborgiem
• 1710 – bitwa w zatoce Køge
• 1712 – bitwa pod Gadebusch
• 1713 – bitwa pod Pälkäne
• 1714 – bitwa pod Storkyro
• 1714 – bitwa morska pod Hanko
• 1715 – oblężenie Stralsundu
• 1716 – bitwa pod Dynekilen
• 1716 – oblężenie Poznania
• 1718 – bitwa morska pod Hongue
• 1719 – bitwa pod Stäket
• 1720 – bitwa morska pod Granhamn

Zobacz też

• Historia Polski (1697–1763)

Linki zewnętrzne

• Great Northern War with some orders of battle (ang.)