Mołdawianie: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 13:06, 10 wrz 2020

Szablon:Naród infobox Mołdawianie (mołd./rum. Moldoveni; w cyrylicy urzędowo dziś używanej w Naddniestrzu Молдовень) – naród romański zamieszkujący głównie Republikę Mołdawii oraz Mołdawską Republikę Naddniestrza 2,7 mln (1989), częściowo Ukrainę i Rumunię; jest ich ogółem ok. 10 mln.

Nazwa i jej znaczenie

Obecnie pod pojęciem Mołdawianie rozumie się:

1. Naród zamieszkujący przede wszystkim Republikę Mołdawii i Mołdawską Republikę Naddniestrza.

2. Rumuńską grupę etniczną

3. Mieszkańców historycznego terytorium Hospodarstwa Mołdawskiego (obszary między Karpatami Wschodnimi a Dniestrem i między Morzem Czarnym a Czeremoszem).

Mołdawianie a Rumuni

Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Natomiast na terytorium dzisiejszej Republiki Mołdawii różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa, oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do 1991 r., a w Naddniestrzu do dzisiaj używa się do zapisywania cyrylicy, w Rumunii – alfabetu łacińskiego. Część Mołdawian mówi po rosyjsku i ukraińsku.

Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1924 r., mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się z Rumunią.

Po I wojnie światowej i upadku Imperium Rosyjskiego w 1917 Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 zjednoczyła się z Rumunią. W latach 1918-1940 cała Mołdawia należała do Królestwa Rumunii. Władze rumuńskie, przyłączywszy Besarabię do Rumunii, przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów^[1]. W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią władze sowieckie sztucznie „wzbudzały” tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego ZSRR (mołdawianizm).

W konsekwencji paktu Ribbentrop – Mołotow, po klęsce Francji, sojusznika Rumunii, po dwudziestoczterogodzinnym ultimatum rządu ZSRR wystosowanym 26 czerwca 1940 wobec rządu Rumunii z żądaniem natychmiastowego opuszczenia terytorium północnej Bukowiny i Besarabii przez wojsko i władze rumuńskie, opuszczone terytorium okupowała po przeprowadzonej w dniach 28 czerwca-3 lipca 1940 ewakuacji rumuńskiej Armia Czerwona, a następnie 2 sierpnia anektował je ZSRR w formie Mołdawskiej SRR ze stolicą w Kiszyniowie.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR, Rumunia jako państwo sprzymierzone z Hitlerem odzyskała Besarabię, a nawet zajęła tereny etnicznie nierumuńskie na wschód od Dniestru, tzw. Transnistrię. Po przegranej wojnie Rumunia ponownie zmuszona została do oddania ZSRR Besarabii. W ciągu kilku lat (1939-1945) obszar ten trzykrotnie zmieniał przynależność państwową. Ostatecznie z większej części Besarabii i skrawka Transnistrii reaktywowano Mołdawską SRR. Południowa Besarabia (Budziak) oraz północna Bukowina przypadła Ukrainie. Zmiany terytorialne nie odzwierciedlały historycznych granic Mołdawii, co spowodowało późniejsze konflikty trwające do dnia dzisiejszego w tzw. Naddniestrzu.

W okresie pieriestrojki w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził Front Ludowy Mołdawii i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, Gagauzów i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka w życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii^[2]^[3]. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.

Terytorium etniczne

Mołdawianie, pomijając Mołdawię, Naddniestrze i Rumunię, są ludnością autochtoniczną na Ukrainie (w regionach historycznych: Bukowina, Podole, Zaporoże, Budziak). Tradycyjnymi krajami docelowymi emigracji Mołdawian w przeszłości były: Polska (szczególnie województwo ruskie ze stolicą we Lwowie – dziś Ukraina), Rosja, Grecja, Carogród (Stambuł), Paryż, Siedmiogród i Budapeszt. Dziś Mołdawianie najczęściej emigrują do Rumunii, Rosji, Włoch, Francji, Hiszpanii i Portugalii.

Etnogeneza

Mołdawianie są potomkami wielu ludów, które w dużej mierze nie pozostawiły po sobie istotnych śladów na kartach historii, ale weszły w tło etniczne. Wydaje się, że największy udział miały ludy słowiańskie i koczownicze ludy Wielkiego Stepu (w tym Scytowie a później Hunowie). Z innych należy wymienić ludy: trackie, helleńskie, gockie, awarskie i bułgarskie, a z nieco późniejszych: Kipczaków, Madziarów, Pieczyngów, Mongołów oraz ich spadkobierców – Tatarów krymskich.

Natomiast na proces formowania się narodowości mołdawskiej wydaje się, że najważniejszy wpływ miało schyłkowe średniowiecze (od XIII do XV w.) kiedy to zamieszkująca te tereny ludność pochodzenia mieszanego (ale posługująca się już w znacznej mierze dialektami słowiańskimi) przemieszała się z napływającymi pasterskimi ludami wołoskimi oraz przyjęła chrześcijaństwo wschodniego rytu.

Kultura Mołdawii z przyczyn geopolitycznych kształtowała się pod wpływem kultury bizantyjskiej, rosyjskiej, zachodnioeuropejskiej i w mniejszym stopniu tureckiej oraz polskiej.

Większość Mołdawian wyznaje prawosławie, proces chrystianizacji rozpoczął się w IX w.

Statystyki

Mołdawianie na tle populacji niektórych państw

Mołdawia

Rok	Liczba (w tys.)	%
1989	2833,415	65
2004	2564,849	75,8

W Mołdawii od 1989 r. nieustannie rośnie liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności, przy czym całkowita populacja państwa w przebiegu lat 1989-2004 zmalała o 22,38%.

Mołdawia naddniestrzańska

Rok	Liczba (w tys.)	%
1989	218,56	40%
2004	177,156	31,9%

W Naddniestrzu w przeciągu lat 1989-2004 liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności zmalała o ok. 8%, przy czym całkowita populacja kraju wzrosła o 1,6%.

Ukraina

Region administracyjny	Liczba (w tysiącach)	%
Autonomiczna Republika Krymu	3,7	0,2%
Obwód winnicki	2,9	0,1%
Obwód dniepropietrowski	4,4	0,12%
Obwód doniecki	7,2	0,15%
Obwód żytomierski	1,4	0,1%
Obwód zaporoski	1,5	0,1%
Obwód iwanofrankowski	0,6	< 0,1%
Obwód kijowski	1,5	0,1%
Obwód kirowogradzki	8,2	0,7%
Obwód ługański	3,3	0,1%
Obwód mikołajowski	13,2	1,0%
Obwód odeski	123,8	5,0%
Obwód połtawski	2,5	0,2%
Obwód rówieński	0,4	0,03%
Obwód sumski	0,8	0,1%
Obwód charkowski	2,5	0,09%
Obwód chersoński	4,2	0,4%
Obwód czerkaski	1,6	0,1%
Obwód czerniowiecki	67,2	7,3%
miasto Kijów	1,9	0,1%
miasto Sewastopol	0,8	0,2%

Na Ukrainie żyje obecnie około 409 tys. Mołdawian i Rumunów. Na zachodzie państwa, szczególnie w Obwodzie czerniowieckim, przeważa rumuńska tożsamość narodowa, na południu i wschodzie – mołdawska.

Rosja

Region administracyjny	Liczba (w tys.)
Obwód moskiewski	10,418
Obwód rostowski	7,599
Kraj krasnojarski	6,537

W Rosji w 2004 r. żyło około 173 tys. Mołdawian. Dane umieszczone w tabelce pochodzą tylko z trzech regionów państwowych. W Rosji nad rumuńską dominuje mołdawska tożsamość narodowa. Mołdawianie emigrują do Rosji przeważnie w celach zarobkowych i są zazwyczaj skupieni w wielkich miastach.

Kazachstan

Rok	Liczba (w tys.)	%
1959	15,000	0,2%
1970	26,000	0,2%
1979	30,000	0,2%
1989	33,000	0,2%
1999	19,458	0,13%

Rumunia

W Rumunii nie powstały do tej pory żadne urzędowe statystyki, które by uwzględniały mołdawską narodowość.

Znani Mołdawianie

Naukowcy: Dymitr Kantemir, Vasile Stati
Piosenkarze: Natalia Barbu, Arsenie Todiraş
Pisarze: Grigore Ureche, Miron Kostyn, metropolita Dosyteusz, Dymitr Kantemir, Mihai Eminescu, Mihail Sadoveanu, Ion Druță
Politycy: Grigore Kotowski (Grigore Chotovschi), Michaił Frunze (Mihail Frunză), Mircea Snegur, Petru Lucinschi, Władimir Woronin
Sportowcy: Wiktor Bołogan
Władcy: Bogdan I, Stefan Wielki, Dymitr Kantemir, Antioch Kantemir

Zobacz też

Przypisy

↑ Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997
↑ J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150 i 119-121.
↑ P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość — przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165-168.

Literatura przedmiotu

Monica Heintz (ed.), Stat slab, cetăţenie incertă studii despre Republica Moldova, Bukareszt, Curtea Veche 2007
Dymitr Kantemir, Descriptio Moldaviae, 1716
C. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press 2000
Vasile Stati, Dicţionar moldovenesc-românesc, Kiszyniów, Tipografia Centrală 2003

Strony oficjalne

[1] Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997

[2] J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150 i 119-121.

[3] P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość — przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165-168.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 31: / Linia 31: @@
 Po [[Atak Niemiec na ZSRR|ataku III Rzeszy na ZSRR]], Rumunia jako państwo sprzymierzone z Hitlerem odzyskała Besarabię, a nawet zajęła tereny etnicznie nierumuńskie na wschód od Dniestru, tzw. [[Transnistria|Transnistrię]]. Po przegranej wojnie Rumunia ponownie zmuszona została do oddania ZSRR Besarabii. W ciągu kilku lat (1939-1945) obszar ten trzykrotnie zmieniał przynależność państwową. Ostatecznie z większej części Besarabii i skrawka Transnistrii reaktywowano [[Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka|Mołdawską SRR]]. Południowa Besarabia ([[Budziak]]) oraz północna [[Bukowina północna|Bukowina]] przypadła Ukrainie. Zmiany terytorialne nie odzwierciedlały historycznych granic [[Mołdawia (kraina historyczna)|Mołdawii]], co spowodowało późniejsze konflikty trwające do dnia dzisiejszego w tzw. Naddniestrzu.
-W okresie [[Pieriestrojka|pieriestrojki]] w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził [[Front Ludowy Mołdawii]] i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, [[Gagauzi|Gagauzów]] i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii<ref>J. Solak, ''Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze'', Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, {{ISBN|9788377809976}}, s. 150 i 119-121.</ref><ref>P. Oleksy, ''Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość — przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim'', „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165-168.</ref>. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.
+W okresie [[Pieriestrojka|pieriestrojki]] w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził [[Front Ludowy Mołdawii]] i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, [[Gagauzi|Gagauzów]] i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka w życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii<ref>J. Solak, ''Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze'', Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, {{ISBN|9788377809976}}, s. 150 i 119-121.</ref><ref>P. Oleksy, ''Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość — przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim'', „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165-168.</ref>. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.
 == Terytorium etniczne ==