Pieriestrojka
.jpg)
 |
| Historia Rosji Monografie |
| Państwo rosyjskie |
| Pozostałe |
| Portale |
| Rosja • Historia |
Pieriestrojka[a] (ros. перестройка „przebudowa”) – potoczna nazwa procesu przekształceń systemu komunistycznego ZSRR w okresie 1985–1991. Początkowo pieriestrojka wraz z hasłami głasnost (ros. „jawności”) i uskorienia (ros. „przyspieszenia”) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Plany reform popadającego w kryzys systemu gospodarczego ZSRR zostały opracowane w latach 1983–1984 na zlecenie Jurija Andropowa, ówczesnego przywódcy ZSRR (Sekretarza Generalnego KPZR w latach 1982–1984)[3], a procesy zostały zapoczątkowane w kwietniu 1985 przez Michaiła Gorbaczowa[4]. Istotą pieriestrojki była modernizacja gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększanie swobód obywatelskich oraz ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi, dzięki którym zachowałby się system komunistyczny w Związku Radzieckim[4][5].
Pierwszymi decyzjami w ramach pieriestrojki były: złagodzenie cenzury (w maju 1986 roku), ogłoszenie walki z alkoholizmem i wprowadzenie niezależnej od przedsiębiorstw produkcyjnych komisji kontroli[4].
Przebudowa gospodarki postępowała wolno. W listopadzie 1986 roku zezwolono na prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej, a w czerwcu 1988 weszła w życie ustawa o spółdzielczości[4]. Inne projekty wprowadzające wolny rynek w Związku Radzieckim pozostawały w sferze dyskusji (ustawa o przedsiębiorstwach z lipca 1987 roku i kołchozach i przemyśle spożywczym z września 1987 roku niczego w praktyce nie zmieniły – według pierwszej ustawy przedsiębiorstwa mogły rozporządzać swoją produkcją dopiero po wypełnieniu zobowiązań wobec kraju)[4]. Jednocześnie w wyniku kryzysu gospodarczego zaczęły wybuchać pierwsze ogólnokrajowe strajki (m.in. w górnictwie)[6]. Przemiany w gospodarce zahamowano w latach 1990–1991, kiedy to Gorbaczow odsunął ze swojego otoczenia zwolenników radykalnej przemiany państwa[6].
W wyniku pieriestrojki Związek Radziecki wycofał swoje wojska z Afganistanu (luty 1989) oraz państw Europy Środkowo-Wschodniej, zrezygnował z popierania reżimów komunistycznych w państwach europejskich, przyczyniając się do ich upadku w 1989 (zob. Jesień Ludów), poparł zjednoczenie Niemiec[6]. W wyniku pieriestrojki ZSRR potwierdził negowane przez dziesięciolecia wydarzenia z przeszłości, m.in. podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow i zbrodnię katyńską[6].
Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadziła do rozpadu ZSRR, rozpadu bloku wschodniego, rozwiązania Układu Warszawskiego i RWPG[6]. W wyniku pieriestrojki wzrosła także aktywność społeczna[7].
W styczniu 1987 roku w wyniku niemożności zachowania równowagi sił ze Stanami Zjednoczonymi i niepowodzeń dotychczasowych poczynań Gorbaczow rozpoczął „pierestrojkę rewolucyjną”[6].
Wprowadzenie pieriestrojki miało dalekosiężne skutki dla globalnego bezpieczeństwa w dwubiegunowym podziale powojennego świata. Było efektem słabnięcia pozycji ZSRR, a niezamierzonym skutkiem był rozpad bloku wschodniego oraz rozpad ZSRR. W wyniku upadku ZSRR, Stany Zjednoczone pozostały jedynym światowym supermocarstwem[4].
Zmiany w ZSRR zapoczątkowane przez pieriestrojkę miały wpływ na Polskę. Wzmacniając w PZPR tzw. ruch reformatorski, przyspieszyły proces przemian społecznych i politycznych doprowadzając do obrad Okrągłego Stołu[8][9].
Ostatecznym końcem pieriestrojki było utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw[6].
Pieriestrojka na znaczkach poczty ZSRR z 1988 roku[edytuj | edytuj kod]
„Pieriestrojka – kontynuacją dzieła Października; przyspieszenie, demokratyzacja, jawność"
„Pieriestrojka – to epoka dla kreatywnej działalności mas"
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Słownik Języka Polskiego PWN odnotowuje dwie formy tego określenia: pierestrojka i pieriestrojka[1]. Pierwszy wariant powstał w wyniku jednoczesnego zastosowania elementów transkrypcji i transliteracji[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ pierestrojka, [w:] Słownik Języka Polskiego [online], PWN [dostęp 2019-11-28].
- ↑ Mirosław Bańko, pierestrojka, [w:] Poradnia językowa PWN [online], 19 grudnia 2013 [dostęp 2019-11-28].
- ↑ Давтян Паруйр, Николай Рыжков, Oб отцах перестройки, золоте партии и предательстве, iz.ru, 24 września 2014 (ros.).
- ↑ a b c d e f Jarosław Zieliński: Jak upadał Związek Radziecki. konflikty.pl, 2011-12-26. [dostęp 2017-12-02].
- ↑ Marta Kozak: Mąż opatrznościowy czy grabarz ZSRR? Początki rządów Michaiła Gorbaczowa. histmag.org, 2015-03-11. [dostęp 2017-12-02].
- ↑ a b c d e f g pierestrojka, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-12-02].
- ↑ Zbigniew T. Szmurło: Pierestrojka i tragiczne wydarzenia w Sumgaicie. studiagdanskie.gwsh.gda.pl. [dostęp 2017-12-02].
- ↑ Praca zbiorowa: Leksykon historii Polski po II wojnie światowej 1944-1997. Warszawa: 2003, s. 164.
- ↑ Paweł Dybicz: Partyzanci i reformatorzy. tygodnikpowszechny.pl, 2009-02-08. [dostęp 2017-12-02].
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
