Pieriestrojka

Sekretarz Generalny KC KPZR Michaił Gorbaczow w roku ogłoszenia pieriestrojki (1985)

Pieriestrojka (ros. перестройка „przebudowa”) – określenie procesu przekształceń systemu komunistycznego ZSRR w okresie 1985–1991.

Obejmowała ona zmiany strukturalno-funkcjonalne w systemie społecznym, ekonomicznym i politycznym ZSRR, których ostateczną konsekwencją był upadek systemu monopartyjnego, utrata przez ZSRR dominacji w Europie Środkowej i Wschodniej, rozpad ZSRR i powstanie Federacji Rosyjskiej.

Historia

Początkowo pieriestrojka wraz z hasłami głasnost (ros. „jawności”) i uskorienija (ros. „przyspieszenia”) stanowiły symbol nowego kursu politycznego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Plany reform popadającego w kryzys systemu gospodarczego ZSRR zostały opracowane w latach 1983–1984 na zlecenie Jurija Andropowa, ówczesnego przywódcy ZSRR (Sekretarza Generalnego KPZR w latach 1982–1984), a procesy zostały zapoczątkowane w kwietniu 1985 przez Michaiła Gorbaczowa. Istotą pieriestrojki była modernizacja gospodarki, częściowe jej urynkowienie, zwiększanie swobód obywatelskich oraz ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi, dzięki którym zachowałby się system komunistyczny w Związku Radzieckim.

Pierwszymi decyzjami w ramach pieriestrojki były: złagodzenie cenzury (w maju 1986 roku), ogłoszenie walki z alkoholizmem i wprowadzenie niezależnej od przedsiębiorstw produkcyjnych komisji kontroli.

Przebudowa gospodarki postępowała wolno. W listopadzie 1986 roku zezwolono na prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej, a w czerwcu 1988 weszła w życie ustawa o spółdzielczości. Inne projekty wprowadzające wolny rynek w Związku Radzieckim pozostawały w sferze dyskusji (ustawa o przedsiębiorstwach z lipca 1987 roku i kołchozach i przemyśle spożywczym z września 1987 roku niczego w praktyce nie zmieniły – według pierwszej ustawy przedsiębiorstwa mogły rozporządzać swoją produkcją dopiero po wypełnieniu zobowiązań wobec kraju). Jednocześnie w wyniku kryzysu gospodarczego zaczęły wybuchać pierwsze ogólnokrajowe strajki (m.in. w górnictwie). Przemiany w gospodarce zahamowano w latach 1990–1991, kiedy to Gorbaczow odsunął ze swojego otoczenia zwolenników radykalnej przemiany państwa.

W wyniku pieriestrojki Związek Radziecki wycofał swoje wojska z Afganistanu (luty 1989) oraz państw Europy Środkowo-Wschodniej, zrezygnował z popierania reżimów komunistycznych w państwach europejskich, przyczyniając się do ich upadku w 1989 (zob. Jesień Ludów), poparł zjednoczenie Niemiec. W wyniku pieriestrojki ZSRR potwierdził negowane przez dziesięciolecia wydarzenia z przeszłości, m.in. podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow i zbrodnię katyńską.

Pieriestrojka stała się katalizatorem świadomości narodowej w republikach radzieckich, w pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadziła do rozpadu ZSRR, rozpadu bloku wschodniego, rozwiązania Układu Warszawskiego i RWPG. W wyniku pieriestrojki wzrosła także aktywność społeczna.

W styczniu 1987 roku w wyniku niemożności zachowania równowagi sił ze Stanami Zjednoczonymi i niepowodzeń dotychczasowych poczynań Gorbaczow rozpoczął „pierestrojkę rewolucyjną”.

Wprowadzenie pieriestrojki miało dalekosiężne skutki dla globalnego bezpieczeństwa w dwubiegunowym podziale powojennego świata. Było efektem słabnięcia pozycji ZSRR, a niezamierzonym skutkiem był rozpad bloku wschodniego oraz rozpad ZSRR. W wyniku upadku ZSRR, Stany Zjednoczone pozostały jedynym światowym supermocarstwem.

Zmiany w ZSRR zapoczątkowane przez pieriestrojkę miały wpływ na Polskę. Wzmacniając w PZPR tzw. ruch reformatorski, przyspieszyły proces przemian społecznych i politycznych doprowadzając do obrad Okrągłego Stołu.

Ostatecznym końcem pieriestrojki było utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw.

Pieriestrojka na znaczkach poczty ZSRR z 1988 roku

• 

  „Pieriestrojka – kontynuacją dzieła Października; przyspieszenie, demokratyzacja, jawność”

• 

  „Pieriestrojka – to epoka dla kreatywnej działalności mas”