Ukraina (Naddnieprze): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

[wersja nieprzejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:19, 24 sty 2011

Przybliżony zasięg Ukrainy naddnieprzańskiej na tle obecnego obszaru dzisiejszego państwa Ukraina

Ukraina, łac. Ucraina (Ukraina Naddnieprzańska, Naddnieprze) – kraina historyczna położona w centralnej i południowo-wschodniej Ukrainie, na wschód od Podola i Wołynia, między Bohem a Worsklą, w dorzeczu Dniepru, do roku 1772 w południowo-wschodniej Rzeczypospolitej.

Nazwa ukraina powstała w XV wieku i oznaczała nazwę regionu geograficznego. Nie miała ona nigdy oficjalnego charakteru i oznaczała jedynie "ugranicze", "południowy kraniec" ziem, początkowo Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie Rzeczypospolitej od strony Chanatu Krymskiego^[1].

Pod względem politycznym do 1240 roku większość dzisiejszego obszaru Ukrainy naddnieprzańskiej należała do Rusi Kijowskiej, a następnie (po rozbiciu dzielnicowym Rusi) do sukcesyjnych księstw ruskich. Najazdy mongolskie w XIII wieku i ekspansja Wielkiego Księstwa Litewskiego na ziemie ruskie położyły kres suwerenności tych dzielnic. Głównymi ośrodkami administracyjnymi Naddnieprza w wiekach XV-XVII były m.in. Kijów, Czehryń, Biała Cerkiew.

Podczas zjazdu zjednoczeniowego (w którym uczestniczyli także Rusini) Zygmunt II August, mimo opozycji części możnowładców litewskich w stosunku do unii, wcielił na żądanie sejmu ziemie ukrainne do Korony Królestwa Polskiego jako województwa: wołyńskie, kijowskie i bracławskie^[2]. Po unii lubelskiej tereny te stały się częścią prowincji małopolskiej Korony Polskiej, a szlachta tych obszarów otrzymała z ramienia sejmu lubelskiego przywileje szlachty polskiej i dużą autonomię, natomiast prawo sądowe oparto (w przeciwieństwie do reszty Korony) na statutach litewskich^[3]. W Imperium Rosyjskim ziemie te zaczęto urzędowo nazywać Małorosją, nazwa ta funkcjonowała do roku 1917.

Podział administracyjny

W XVI-XVII wieku obszar terytorialny Ukrainy składał się z ziem wchodzących w skład województwa kijowskiego i województwa bracławskiego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a pomiędzy rokiem 1635 (traktat polanowski) a 1686 (traktat Grzymułtowskiego) obejmował również województwo czernihowskie^[4]^[5]. Ważniejsze miasta: Kijów, Hadziacz, Połtawa, Czehryń, Żytomierz.

Ewolucja pojęcia terytorialnego Ukrainy

Mychajło Hruszewski w swojej dziesięciotomowej pracy Historia Ukrainy-Rusi (wyd. 1898-1937), której tom pierwszy ukazał się w 1898 roku, upublicznił określenie "Ukraina", stosowane od tego czasu w kręgach naukowych, politycznych i społecznych w miejsce słowa "Ruś", na określenie dziejów historycznych Ukrainy od XIX wieku.

W pracy tej Hruszewski Ukrainą nazywał zarówno wszystkie tereny zamieszkane przez ludność posługującą się językiem ukraińskim (a więc w zakresie etnograficznym), jak i również słowem Ukraina określał dzieje terenów południowo-wschodniej Europy (m.in. Rusi Kijowskiej) od czasów najdawniejszych po mu współczesne. Jednocześnie Hruszewski przeciwstawił się ówczesnej historiografii rosyjskiej i oficjalnej ideologii państwowej Imperium Rosyjskiego, która uznawała Wielkie Księstwo Moskiewskie i Carstwo Rosyjskie za bezpośredniego i wyłącznego spadkobiercę Rusi Kijowskiej^[6]^[7].

Z interpretacją pojęcia Ukrainy przedstawioną przez Hruszewskiego nie zgodził się współczesny mu prominentny analityk najstarszych źródeł ruskich – profesor Henryk Paszkiewicz^[8], który w swojej pracy "Początki Rusi" przedstawił pogląd, że historycznym fałszem jest przenoszenie dzisiejszych pojęć na czasy, kiedy te pojęcia nie istniały, dlatego według niego używanie terminu ukraina w odniesienie do wieków IX-XIV (czyli m.in. czasy Rusi Kijowskiej) jest błędem. Znacznie dalej historycznie (w kontekście wieków) zanegowali stosowanie tego terminu inni polscy uczeni: historyk i historiozof, i znany słowianoznawca profesor Feliks Koneczny, w swojej pracy "Polskie Logos a Ethos" pisze, że nowy język literacki narodził się wraz z powstaniem poczucia narodowego we wschodniej słowiańszczyźnie (tzw. "ukrainizmu"), które nie ma najmniejszego związku "genetycznego" z narodowością ruską poprzednią (czyli czasów kozackich), bowiem ta posiadając początkowo pewien pierwiastek wytwarzającej się narodowości ruskiej sama się go pozbawiła, poprzez wewnętrzną anarchię i okrucieństwo wojen kozackich, i nigdy go już nie nabyła. Z kolei współczesny profesor Czesław Partacz stwierdził, że o "Ukrainie" w dzisiejszym tego słowa rozumieniu, możemy mówić dopiero od jej powstania w 1991 roku^[9].

Encyklopedyczną definicję pojęcia i historii Ukrainy przedstawia Encyklopedia PWN^[10].

Zobacz też

Ukraińcy

↑ Zygmunt Gloger Geografia historyczna ziem dawnej Polski
↑ Inkorporacja Wołynia, ziemi bracławskiej i kijowskiej nastąpiła na żądanie sejmiku województwa wołyńskiego. Por. Ludwik Kolankowski "Polska Jagiellonów".
↑ K. Grunberg, B. Sprengel Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005, s.41
↑ Podczas powstania Chmielnickiego czernichowszczyzna znajdowała się pod kontrolą Kozaków. Natomiast jej oderwanie od Rzeczpospolitej zostało uzgodnione już w 1667 podczas rozejmu andruszowskiego.
↑ "Podług możliwie ścisłych obliczeń, podanych w dziele „Źródła dziejowe” przez Aleks. Jabłonowskiego, cała Ukraina polska przed rokiem 1686, to jest, traktatem Grzymułtowskiego, przedstawiała powierzchni mil kwadratowych 4.700. W tej ogromnej rozległości, przewyższającej dwukrotnie przestrzeń dzisiejszej Kongresówki, a trzykrotnie Galicyi, dwa województwa „ukrainne”: Kijowskie i Bracławskie, obejmowały mil kwadratowych 3.163, a tak zwane „dzikie pola”, czyli stepy niżowe i oczakowskie, mil kwadr. 1.537. Samo województwo Kijowskie, to jest bez Bracławskiego i Dzikich pól, liczyło mil kwadr. 2.5341/2, poszczególnie zaś: powiat Owrucki 280, Żytomierski 253, a Kijowski 2.0011" Zygmunt Gloger Geografia historyczna ziem dawnej Polski.
↑ Por. Jan Kucharzewski Od białego caratu do czerwonego t 1-5 Warszawa 1923-1935.
↑ W czasach historycznych Rzeczpospolita Obojga Narodów również nie uznawała przybranego w 1547 przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana IV Groźnego tytułu Cara Wszechrusi, uznając go za uzurpację i próbę zgłaszania roszczeń terytorialnych do ruskich obszarów państwa polsko-litewskiego, w tym przede wszystkim do Kijowa i Ukrainy naddnieprzańskiej. Uznanie tytułu carskiego nastąpiło pod naciskiem carycy Katarzyny II na sejmie konwokacyjnym w 1764 r. i faktycznie było podstawą roszczeń terytorialnych Rosji w czasie kolejnych trzech rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1772-1795). Por. Jan Kucharzewski Od białego caratu do czerwonego t 1-5 Warszawa 1923-1935
↑ Do jakich błędnych rezultatów prowadzi fałszywe użycie terminu "ukraina", wskazuje choćby tytuł wielotomowego dzieła M .Hruszewskiego – "Historia Ukrainy-Rusi". Oba pojęcia: Ukraina i Ruś, nie pokrywały się ze sobą ani w czasie, ani w przestrzeni, nie mogą więc być traktowane równorzędnie. Uczony powyższy omawia obszernie dzieje południowo-wschodniej Europy w czasach, kiedy słowo "ukraina" oznaczało terytorium pograniczne [jak sam Paszkiewicz pisze – wówczas każdy kraj miał swoją "ukrainę" (pogranicze)]. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 496.
↑ Czesław Partacz, Przyczyny i tło konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939-1947 [w:] "27 Dywizja AK" Biuletyn Informacyjny, nr 1 (101), Warszawa styczeń-marzec 2009, s. 13-14
↑ Ukraina. Historia - Encyklopedia PWN

Bibliografia, literatura, linki zewnętrzne

Zygmunt Gloger Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903 wersja elektroniczna
Mychajło Hruszewski Історія України-Руси (język ukraiński)
Jarosław Hrycak, Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu, przeł. Katarzyna Kotyńska, Lublin 2000, ISBN 83-85854-50-9
Ludwik Kolankowski, Polska Jagiellonów, wyd. III poprawione i uzupełnione, Olsztyn 1991, Wyd. Oficyna Warmińska, ISBN 83-85410-04-X
Władysław Andrzej Serczyk, Historia Ukrainy, Wrocław 1979
“Monumenta Poloniae Historica” (Digital copy)
Ukraina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 774 .
Ukraina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 772 .
Palatinatus Kioviensis Pars. Boristhenem albo Dzikie Pola. [1]. Mapa Jana Janssona. Amsterdam. 1663.
Województwo kijowskie [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich

[1] Zygmunt Gloger Geografia historyczna ziem dawnej Polski

[2] Inkorporacja Wołynia, ziemi bracławskiej i kijowskiej nastąpiła na żądanie sejmiku województwa wołyńskiego. Por. Ludwik Kolankowski "Polska Jagiellonów".

[3] K. Grunberg, B. Sprengel Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005, s.41

[4] Podczas powstania Chmielnickiego czernichowszczyzna znajdowała się pod kontrolą Kozaków. Natomiast jej oderwanie od Rzeczpospolitej zostało uzgodnione już w 1667 podczas rozejmu andruszowskiego.

[5] "Podług możliwie ścisłych obliczeń, podanych w dziele „Źródła dziejowe” przez Aleks. Jabłonowskiego, cała Ukraina polska przed rokiem 1686, to jest, traktatem Grzymułtowskiego, przedstawiała powierzchni mil kwadratowych 4.700. W tej ogromnej rozległości, przewyższającej dwukrotnie przestrzeń dzisiejszej Kongresówki, a trzykrotnie Galicyi, dwa województwa „ukrainne”: Kijowskie i Bracławskie, obejmowały mil kwadratowych 3.163, a tak zwane „dzikie pola”, czyli stepy niżowe i oczakowskie, mil kwadr. 1.537. Samo województwo Kijowskie, to jest bez Bracławskiego i Dzikich pól, liczyło mil kwadr. 2.5341/2, poszczególnie zaś: powiat Owrucki 280, Żytomierski 253, a Kijowski 2.0011" Zygmunt Gloger Geografia historyczna ziem dawnej Polski.

[6] Por. Jan Kucharzewski Od białego caratu do czerwonego t 1-5 Warszawa 1923-1935.

[7] W czasach historycznych Rzeczpospolita Obojga Narodów również nie uznawała przybranego w 1547 przez wielkiego księcia moskiewskiego Iwana IV Groźnego tytułu Cara Wszechrusi, uznając go za uzurpację i próbę zgłaszania roszczeń terytorialnych do ruskich obszarów państwa polsko-litewskiego, w tym przede wszystkim do Kijowa i Ukrainy naddnieprzańskiej. Uznanie tytułu carskiego nastąpiło pod naciskiem carycy Katarzyny II na sejmie konwokacyjnym w 1764 r. i faktycznie było podstawą roszczeń terytorialnych Rosji w czasie kolejnych trzech rozbiorów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1772-1795). Por. Jan Kucharzewski Od białego caratu do czerwonego t 1-5 Warszawa 1923-1935

[8] Do jakich błędnych rezultatów prowadzi fałszywe użycie terminu "ukraina", wskazuje choćby tytuł wielotomowego dzieła M .Hruszewskiego – "Historia Ukrainy-Rusi". Oba pojęcia: Ukraina i Ruś, nie pokrywały się ze sobą ani w czasie, ani w przestrzeni, nie mogą więc być traktowane równorzędnie. Uczony powyższy omawia obszernie dzieje południowo-wschodniej Europy w czasach, kiedy słowo "ukraina" oznaczało terytorium pograniczne [jak sam Paszkiewicz pisze – wówczas każdy kraj miał swoją "ukrainę" (pogranicze)]. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 496.

[9] Czesław Partacz, Przyczyny i tło konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939-1947 [w:] "27 Dywizja AK" Biuletyn Informacyjny, nr 1 (101), Warszawa styczeń-marzec 2009, s. 13-14

[10] Ukraina. Historia - Encyklopedia PWN

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

@@ Linia 2: / Linia 2: @@
 [[Plik:Poland under Jagello.jpg|thumb|200px|Terytorium Polski i Litwy za panowania [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] z zaznaczonym obszarem krainy ''Ukraina'']]
 [[Plik:Polen in den Grenzen vor 1660.jpg|thumb|199px|Fragment mapy austriackiego towarzystwa bibliograficznego z roku 1892 z zaznaczonym obszarem "Ukrainy" jako krainy geograficznej w składzie [[Małopolska (prowincja Korony Polskiej)|prowincji małopolskiej]] przed rokiem [[1660]]]]
+[[File:Beauplan Poland XVII map.jpg|thumb|Mapa Polski pd-wsch wykonana przez Beauplana na polecenie Władysława IV]]
 '''Ukraina''', [[Łacina|łac.]] ''Ucraina'' ('''Ukraina Naddnieprzańska''', '''Naddnieprze''') – [[kraina historyczna]] położona w centralnej i południowo-wschodniej [[Ukraina|Ukrainie]], na wschód od [[Podole|Podola]] i [[Wołyń|Wołynia]], między [[Boh]]em a [[Worskla|Worsklą]], w dorzeczu [[Dniepr]]u, do roku [[1772]] w południowo-wschodniej [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]].