Zamek Czorsztyn: Różnice pomiędzy wersjami

Zamek w Czorsztynie
	nr rej. A-24 z 17.04.1968
	; Zamek w Czorsztynie
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Czorsztyn
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:building}
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 09:25, 12 kwi 2016

Zamek w Czorsztynie (niem. Sub-Arx Oberschloss, Arx Czorstein) – ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, położone na wzgórzu nad Dunajcem (obecnie nad Jeziorem Czorsztyńskim) w granicach Pienińskiego Parku Narodowego.

Historia

Według tradycji przekazanej przez Długosza właścicielem zamku w Czorsztynie w roku 1246 był Piotr Wydżga herbu Janina^[1], szlachcic ziemi krakowskiej, następnie krzyżowiec, był on również właścicielem zamku Rytra, Łącka oraz zamku Lemiasz, zmarł w Prusach.

Współcześni historycy^{[potrzebny przypis]} nie potwierdzają powyższego przekazu Długosza, ani też wersji o ukrywaniu się Bolesława Wstydliwego podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku, natomiast wiążą początki zamku z działalnością św. Kingi jako Pani Sądeckiej, identyfikując zamek z warownią o nazwie Wronin^[2], wymienioną w dokumencie z 1320 roku. Odpowiada to datowaniu przez archeologów resztek drewnianych budowli i wału ziemnego położonego u północnego podnóża zamku z najstarszej warstwy na 3. ćwierć XIII w.^[3] W kolejnej fazie datowanej na przełom XIII i XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę w typie stołpu, podobną do wież zamków w Rytrze i Czchowie. Fundamenty tej wieży odnalezione zostały w czasie prac archeologicznych. Przyjmuje się^[kto?], że nieco później powstał kamienny mur obwodowy na kulminacji skały.

Znaczna rozbudowa zamku nastąpiła za czasów Kazimierza Wielkiego^[4]. Janko z Czarnkowa w Kronice Katedralnej Krakowskiej zamieszcza informację o fundacji zamku przez tego króla. Jednak według Jana Długosza Kazimierz Wielki jedynie rozbudował zamek i otoczył go murami obronnymi. W tym czasie zamek stał się jednym z ważniejszych założeń obronnych kraju, z uwagi na położenie przy rozwidleniu szlaków handlowych, w tym ważnej drogi handlowej i dyplomatycznej na Węgry. Usytuowanie na wyniosłej skale pozwalało na kontrolę znacznej części doliny Dunajca. Wzmianki historyczne potwierdzają obecność na zamku Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, św. Jadwigi Królowej, Władysława Warneńczyka. Zamek pełnił też funkcję komory celnej, a później siedziby starostów.

W 1434 roku oddział husytów grasujący w rejonie Czorsztyna został rozgromiony przez rycerzy wysłanych przez króla Władysława Jagiełłę. Na lata 70. XV wieku datowana jest kolejna rozbudowa zamku, prawdopodobnie związana z wojną z królem węgierskim Maciejem Korwinem. Najpóźniej w wieku XVI powstał zamek dolny zwany Przygródkiem.

Zasadnicza przebudowa zamku miała miejsce w latach 1629-1643, gdy funkcję starosty czorsztyńskiego pełnił Jan Baranowski herbu Jastrzębiec. Powstała wówczas m.in. czterokondygnacyjna baszta zwana obecnie basztą Baranowskiego. W 1651 roku pod nieobecność starosty zamek opanował Aleksander Kostka-Napierski wraz z grupą buntowników^[4], jednak dość szybko oddziały wysłane przez biskupa krakowskiego odbiły zamek. W 1655 roku zatrzymał się w nim król Jan Kazimierz w drodze na Śląsk.

Upadek zamku rozpoczął się od dewastacji przez wojska kozackie w latach 1734-1735, w czasie walk o tron pomiędzy Augustem II Sasem i Stanisławem Leszczyńskim. W 1790 roku od uderzenia pioruna spaliły się dachy zamku, co gwałtownie przyspieszyło zniszczenie. W 1819 roku dobra czorsztyńskie wraz z ruinami zamku zakupiła rodzina Drohojowskich, władająca nimi do 1945 r.

Nie licząc niewielkich prac prowadzonych przez Drohojowskich, pierwsze prace zabezpieczające ruiny przeprowadziło w latach 1951-1957 Kierownictwo Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu według projektu prof. Alfreda Majewskiego. Badawcze prace archeologiczne na zamku prowadzili Saba J. Dobrzański, Andrzej Żaki, Lesław Lakwaj, Adam Szybowicz i Barbara Szybowicz. W 1992 roku rozpoczęto kompleksowe prace konserwatorskie według projektu opracowanego przez arch. Piotra Stępnia przy współpracy dr inż. Stanisława Karczmarczyka. Prace te trwają nadal, a od 1996 roku zamek jest udostępniony do zwiedzania.

Obecnie zamek jest pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego. Na terenie zamku znajduje się stanowisko jednego z endemitów pienińskich – pszonaka pienińskiego.

Po przeciwległej stronie Dunajca nad skarpą jeziora wznosi się średniowieczny zamek w Niedzicy.

Zbiornik Czorsztyński. Widoczne zamki w Czorsztynie (po prawej stronie) i Niedzicy (po lewej stronie).

Zobacz też

Zamki nad Dunajcem

↑ Wydżga, gdy srogi głód uciskał ziemię chełmińską, pomorską i pruską, zamierzając wstąpić do krzyżowców, trzy wielkie szkuty, naładowane winem, miodem, pszenicą, szperką, zbożem, masłem, i inną żywnością Wisła, lądem zaś 300 sztuk bydła, owiec, wołów, krów, i koni, do Torunia wysłał. Sam później przybywszy i do zakonu wstąpiwszy, w nim życia dokonał. Przyniósł także z sobą mnogo złota, które w górach ku Węgrom i nad Łąckiem położonym kopał. Umierając miał on pozostawić wskazówki Exemplar informationis et avisamenti o kopalniach w górach sądeckich. Jan Długosz w dziele Liber beneficiorum.
↑ CzesławC. Deptuła CzesławC., Wronin czyli Czorsztyn. Studium z najstarszych dziejów osadnictwa na pograniczu polsko-węgierskim w rejonie Pienin, Lublin: Norbertinum, 1992, ISBN 83-85131-28-0 .
↑ StanisławS. Kołodziejski StanisławS., Zamek Wronin odnaleziony, „Prace Pienińskie”, 2014 .
↑ ^a ^b Marian Kornecki: Zamki i dwory obronne Ziemi Krakowskiej. Kraków: Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie, 1966, s. 12.

Linki zewnętrzne

Bibliografia

Deptuła Czesław, Czorsztyn czyli Wronin. Studium z najstarszych dziejów osadnictwa na pograniczu polsko-węgierskim w rejonie Pienin, Lublin 1992
Michalczuk Stanisław, Zamek Czorsztyn – pomnik historii Polski, Pieniny – Przyroda i Człowiek, 2003, nr 8, ISSN 1230-4751
Stępień Piotr, Zamek Czorsztyn – zabytkowa ruina w parku narodowym, Ochrona Zabytków 1/2005, ISSN 0029-8247

[1] Wydżga, gdy srogi głód uciskał ziemię chełmińską, pomorską i pruską, zamierzając wstąpić do krzyżowców, trzy wielkie szkuty, naładowane winem, miodem, pszenicą, szperką, zbożem, masłem, i inną żywnością Wisła, lądem zaś 300 sztuk bydła, owiec, wołów, krów, i koni, do Torunia wysłał. Sam później przybywszy i do zakonu wstąpiwszy, w nim życia dokonał. Przyniósł także z sobą mnogo złota, które w górach ku Węgrom i nad Łąckiem położonym kopał. Umierając miał on pozostawić wskazówki Exemplar informationis et avisamenti o kopalniach w górach sądeckich. Jan Długosz w dziele Liber beneficiorum.

[2] CzesławC. Deptuła CzesławC., Wronin czyli Czorsztyn. Studium z najstarszych dziejów osadnictwa na pograniczu polsko-węgierskim w rejonie Pienin, Lublin: Norbertinum, 1992, ISBN 83-85131-28-0 .

[3] StanisławS. Kołodziejski StanisławS., Zamek Wronin odnaleziony, „Prace Pienińskie”, 2014 .

[Kornecki_12-4] Marian Kornecki: Zamki i dwory obronne Ziemi Krakowskiej. Kraków: Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie, 1966, s. 12.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 37: / Linia 37: @@
 Według tradycji przekazanej przez [[Jan Długosz|Długosza]] właścicielem [[zamek|zamku]] w [[Czorsztyn]]ie w roku 1246 był [[Piotr Wydżga]] herbu [[Janina (herb szlachecki)|Janina]]<ref>''Wydżga, gdy srogi głód uciskał ziemię chełmińską, pomorską i pruską, zamierzając wstąpić do krzyżowców, trzy wielkie szkuty, naładowane winem, miodem, pszenicą, szperką, zbożem, masłem, i inną żywnością Wisła, lądem zaś 300 sztuk bydła, owiec, wołów, krów, i koni, do Torunia wysłał. Sam później przybywszy i do zakonu wstąpiwszy, w nim życia dokonał. Przyniósł także z sobą mnogo złota, które w górach ku Węgrom i nad Łąckiem położonym kopał. Umierając miał on pozostawić wskazówki ''Exemplar informationis et avisamenti'' o kopalniach w górach sądeckich.'' [[Jan Długosz]] w dziele ''Liber beneficiorum''.</ref>, szlachcic ziemi krakowskiej, następnie [[Zakon krzyżacki|krzyżowiec]], był on również właścicielem zamku [[Rytro|Rytra]], [[Łącko (województwo małopolskie)|Łącka]] oraz zamku ''Lemiasz'', zmarł w Prusach.
-Współcześni historycy{{fakt|data=2008-07}} nie potwierdzają powyższego przekazu [[Jan Długosz|Długosza]], ani też wersji o ukrywaniu się [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku, natomiast wiążą początki [[zamek|zamku]] z działalnością [[Kinga|św. Kingi]] jako Pani Sądeckiej, identyfikując [[zamek]] z warownią o nazwie ''Wronin'', wymienioną w dokumencie z 1320 roku Odpowiada to datowaniu przez archeologów resztek drewnianych budowli z najstarszej warstwy na 3. ćwierć XIII w. W kolejnej fazie datowanej na przełom XIII i XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę w typie [[stołp]]u, podobną do wież [[zamek|zamków]] w [[Rytro|Rytrze]] i [[Czchów|Czchowie]]. Fundamenty tej wieży odnalezione zostały w czasie prac archeologicznych. Przyjmuje się{{doprecyzuj|data=2015-05|kto?}}, że nieco później powstał kamienny [[mur]] obwodowy na kulminacji skały.
+Współcześni historycy{{fakt|data=2008-07}} nie potwierdzają powyższego przekazu [[Jan Długosz|Długosza]], ani też wersji o ukrywaniu się [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]] podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku, natomiast wiążą początki [[zamek|zamku]] z działalnością [[Kinga|św. Kingi]] jako Pani Sądeckiej, identyfikując [[zamek]] z warownią o nazwie ''Wronin''<ref>{{Cytuj|autor=Czesław Deptuła|tytuł=Wronin czyli Czorsztyn. Studium z najstarszych dziejów osadnictwa na pograniczu polsko-węgierskim w rejonie Pienin|data=1992|isbn=8385131280|miejsce=Lublin|wydawca=Norbertinum}}</ref>, wymienioną w dokumencie z 1320 roku. Odpowiada to datowaniu przez archeologów resztek drewnianych budowli i wału ziemnego położonego u północnego podnóża zamku z najstarszej warstwy na 3. ćwierć XIII w.<ref>{{Cytuj|autor=Stanisław Kołodziejski|tytuł=Zamek Wronin odnaleziony|czasopismo=Prace Pienińskie|data=2014}}</ref> W kolejnej fazie datowanej na przełom XIII i XIV w. wzniesiono cylindryczną wieżę w typie [[stołp]]u, podobną do wież [[zamek|zamków]] w [[Rytro|Rytrze]] i [[Czchów|Czchowie]]. Fundamenty tej wieży odnalezione zostały w czasie prac archeologicznych. Przyjmuje się{{doprecyzuj|data=2015-05|kto?}}, że nieco później powstał kamienny [[mur]] obwodowy na kulminacji skały.
 Znaczna rozbudowa zamku nastąpiła za czasów [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref name="Kornecki 12">{{Cytuj książkę | nazwisko = Kornecki | imię = Marian | tytuł = Zamki i dwory obronne Ziemi Krakowskiej | wydawca = Wydział Kultury Prezydium WRN w Krakowie | miejsce = Kraków | data = 1966 | strony = 12}}</ref>. Janko z Czarnkowa w Kronice Katedralnej Krakowskiej zamieszcza informację o fundacji [[zamek|zamku]] przez tego króla. Jednak według [[Jan Długosz|Jana Długosza]] Kazimierz Wielki jedynie rozbudował [[zamek]] i otoczył go [[mur obronny|murami obronnymi]]. W tym czasie [[zamek]] stał się jednym z ważniejszych założeń obronnych kraju, z uwagi na położenie przy rozwidleniu szlaków handlowych, w tym ważnej drogi handlowej i dyplomatycznej na [[Węgry]]. Usytuowanie na wyniosłej skale pozwalało na kontrolę znacznej części doliny [[Dunajec|Dunajca]]. Wzmianki historyczne potwierdzają obecność na [[zamek|zamku]] [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]], [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]], [[Jadwiga Andegaweńska|św. Jadwigi Królowej]], [[Władysław III Warneńczyk|Władysława Warneńczyka]]. Zamek pełnił też funkcję komory celnej, a później siedziby [[starosta|starostów]].