Starogród (województwo kujawsko-pomorskie): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
→Zamek w Starogrodzie: drobne merytoryczne |
||
| Linia 67: | Linia 67: | ||
== Zamek w Starogrodzie == |
== Zamek w Starogrodzie == |
||
W Starogrodzie na Górze Zamkowej znajdują się wały ziemne będące pozostałością po jednym z pierwszych zamków krzyżackich. Początkiem istnienia warowni była drewniana fortyfikacja założona przez [[Hermann von Balk|Hermana Balka]] podczas krucjaty w [[1232]] r. W Starogrodzie powstało jedno z pierwszych komturstw, a budowa murowanego zamku rozpoczęła się najpewniej koło połowy XIII wieku, jednak pełną swoją postać zamek murowany przybrał w wyniku prac budowlanych przeprowadzonych w końcu XIII i na początku XIV wieku. Dom konwentu (Zamek wysoki) wzniesiono na planie pięcioboku o rozpiętości około 50 m. Główna, dwupiętrowa i podpiwniczona zabudowa znajdował się wzdłuż zachodniego boku. Tam mieściły się główne pomieszczenia zamku średniowiecznego - [[refektarz]], a w narożniku południowo-zachodnim kaplica z relikwiami [[Św. Barbara|św. Barbary]]. Północno wschodni i południowo wschodni bok domu konwentu zajmowały natomiast w średniowieczu parterowe budynki gospodarcze, mieszczące kuchnię, piekarnie i browar. Od strony przedzamcza pierwszego (wewnętrznego) dom konwentu osłaniała fosa i parcham (międzymurze i zewnętrzny mur obronny). Od tej strony znajdowała się też brama wjazdowa, a na międzymurzu dom [[Komtur|komtura]] (w nowożytności polskiego [[Starosta|starosty]]). Przedzamcze pierwsze (wewnętrzne) było mniejsze i murowane, a drugie (zewnętrzne), bardzo obszerne, było drewniano-ziemne. Wjazd do zespołu zamkowego znajdował się w pobliżu kościoła parafialnego św. Barbary<ref>{{Cytuj|tytuł=castra-terrae|czasopismo=castra-terrae|data dostępu=2017-10-23|url=http://projektumk.wixsite.com/castra-terrae/single-post/2017/10/22/Starogr%C3%B3d---wst%C4%99pne-podsumowanie-bada%C5%84}}</ref>. W 1242 roku |
W Starogrodzie na Górze Zamkowej znajdują się wały ziemne będące pozostałością po jednym z pierwszych zamków krzyżackich. Początkiem istnienia warowni była drewniana fortyfikacja założona przez [[Hermann von Balk|Hermana Balka]] podczas krucjaty w [[1232]] r. W Starogrodzie powstało jedno z pierwszych komturstw, a budowa murowanego zamku rozpoczęła się najpewniej koło połowy XIII wieku, jednak pełną swoją postać zamek murowany przybrał w wyniku prac budowlanych przeprowadzonych w końcu XIII i na początku XIV wieku. Dom konwentu (Zamek wysoki) wzniesiono na planie pięcioboku o rozpiętości około 50 m. Główna, dwupiętrowa i podpiwniczona zabudowa znajdował się wzdłuż zachodniego boku. Tam mieściły się główne pomieszczenia zamku średniowiecznego - [[refektarz]], a w narożniku południowo-zachodnim kaplica z relikwiami [[Św. Barbara|św. Barbary]]. Północno wschodni i południowo wschodni bok domu konwentu zajmowały natomiast w średniowieczu parterowe budynki gospodarcze, mieszczące kuchnię, piekarnie i browar. Od strony przedzamcza pierwszego (wewnętrznego) dom konwentu osłaniała fosa i parcham (międzymurze i zewnętrzny mur obronny). Od tej strony znajdowała się też brama wjazdowa, a na międzymurzu dom [[Komtur|komtura]] (w nowożytności polskiego [[Starosta|starosty]]). Przedzamcze pierwsze (wewnętrzne) było mniejsze i murowane, a drugie (zewnętrzne), bardzo obszerne, było drewniano-ziemne. Wjazd do zespołu zamkowego znajdował się w pobliżu kościoła parafialnego św. Barbary<ref>{{Cytuj|tytuł=castra-terrae|czasopismo=castra-terrae|data dostępu=2017-10-23|url=http://projektumk.wixsite.com/castra-terrae/single-post/2017/10/22/Starogr%C3%B3d---wst%C4%99pne-podsumowanie-bada%C5%84}}</ref>. |
||
W grudniu 1242 roku dowodzony przez brata zakonnego Teodoryka z Bernheim oddział krzyżacki napadł na pomorski gród w [[Sartowice|Sartowicach]] skąd zrabował relikwię głowy [[Barbara z Nikomedii|św. Barbary]], którą następnie Krzyżacy umieścili w kaplicy zamku w Starogrodzie<ref>{{Cytuj|autor=Redaktor 3|tytuł=Zdobycie Sartowic i relikwii św. Barbary|data dostępu=2017-10-23|opublikowany=www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl|url=http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/historia/sredniowiecze/materialy-zrodlowe/643-zdobycie-sartowic-i-relikwii-sw-barbary.html|język=en}}</ref>. Wkrótce Starogród stał się popularnym ośrodkiem pielgrzymkowym z licznymi odpustami nadawanymi przez papieży. Do relikwii znajdujących się w Starogrodzie pielgrzymowali m.in. król czeski Wacław oraz [[Anna Światosławowna]], żona wielkiego księcia litewskiego [[Witold Kiejstutowicz|Witolda Kiejstutowicza]], kardynałowie włoscy i węgierscy, hrabiowie Anglii. W 1244 roku został wymieniony we wzmiance pisemnej pierwszy kontur starogrodzki - Eberhard. W 1410 roku na krótki czas po [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] zamek zajęły wojska polskie króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]]. Zamek był siedzibą komtura do 1454 roku, gdy po wybuchu [[Wojna trzynastoletnia|Wojny trzynastoletniej]] został opanowany przez oddziały propolskiego [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. Wtedy też relikwie św. Barbary zostały wywiezione przez Krzyżaków na [[zamek w Malborku]]. W 1457 roku zamek w Starogrodzie zajęły w zastaw wojska zaciężne walczącego po stronie krzyżackiej [[Bernard Szumborski|Bernarda Szumborskiego]] i nie zwróciły pomimo postanowień kończącego wojnę [[Pokój toruński 1466|II Pokoju toruńskiego]] w 1466 roku. W 1478 roku wielki mistrz [[Martin Truchsess von Wetzhausen|Marcin Truchsess von Wetzhausen]] podjął pertraktacje z następcami Szumborskiego w sprawie wykupu i przekazania Krzyżakom zajętych w zastaw dóbr, dzięki czemu Krzyżacy w czerwcu ponownie przejęli zamek co m.in. doprowadziło do wybuchu tzw. [[Wojna popia|Wojny popiej]] z Polską. W [[1479]] roku rycerstwo polskie pod dowództwem [[Piotr Dunin|Piotra Dunina]], Jana Białego i [[Jan Zieleziński|Jana Zielezińskiego]] i wsparciu [[Gdańsk|Gdańska]] pokonało wojska krzyżackie, a sam wielki mistrz musiał złożyć hołd królowi polskiemu i zwrócić Starogród i inne zamki. Od tego czasu zamek stał się siedzibą starostów królewskich. Odbudowa zniszczonego w wyniku działań wojennych zamku, nastąpiła w 1495 roku z inicjatywy króla [[Jan I Olbracht|Jana Olbrachta]]. Na mocy decyzji [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]] z 1505 roku zamek był w posiadaniu biskupów chełmińskich. W 1623 roku zatrzymał się na zamku król [[Zygmunt III Waza]] z małżonką [[Konstancja Habsburżanka|Konstancją Habsburżanką]] oraz całym towarzyszącym im dworem. Zamek uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku. W latach 1682-1693 przeprowadzono odbudowę zamku za sprawą biskupa [[Kazimierz Jan z Bnina Opaliński|Kazimierza Jana Opalińskiego]]. W 1772 r. ponownie popadł w ruinę, a z 1777 r. pochodzi wzmianka o jego znacznym zniszczeniu. Wkrótce został sprzedany i pod koniec XVIII i w XIX wieku rozebrany na materiał budowlany. W roku 1963 i 2017 archeolodzy przeprowadzili na zamku prace wykopaliskowe. Pozostałości zamku są wpisane do rejestru zabytków pod numerem A/102/31 z 04.04.1930 roku. |
|||
== Sport == |
== Sport == |
||
Wersja z 12:49, 23 paź 2017
| {{{rodzaj miejscowości}}} | |
 Góra Zamkowa i ruiny zamku | |
| Państwo | kujawsko-pomorskie |
|---|---|
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) |
507[1] |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
86-251 |
| Tablice rejestracyjne |
CCH |
| SIMC |
0841700 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Chełmno  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |
Starogród – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Chełmno.
Podział administracyjny
Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Starogród. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie toruńskim. W gminie znajduje się też miejscowość Starogród Dolny.
Demografia
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 507 mieszkańców[1]. Jest trzecią co do wielkości miejscowością gminy Chełmno.
Położenie
Wieś znajduje się w dolinie Dolnej Wisły. Znajdują się tu oczka i starorzecza (największe z nich to Jezioro Starogrodzkie). Starogród Górny leży na wysokim zboczu doliny (około 50 m powyżej poziomu dna doliny).
Historia
W Starogrodzie istniała osada krzyżacka pochodząca z XIII wieku oraz jeden z najstarszych zamków krzyżackich - na obecnej tzw. Górze Zamkowej. Tu pierwotnie lokowano miasto Chełmno w roku 1233. Osada została spalona, a miasto - Culm relokowano w połowie XIII wieku w miejscu dzisiejszego Chełmna. Od końca XV w. do okresu rozbiorów, należało do biskupów chełmińskich i był ośrodkiem administracyjnym znacznego kompleksu dóbr biskupich zwanych kluczem starogrodzkim.
Zabytki
Znajduje się tu późnobarokowy kościół parafialny św. Barbary.
Według rejestru zabytków NID[2] na listę zabytków wpisane są:
- kościół parafialny pw. św. Barbary z 1754 roku w stylu barokowym, nr rej.: A/387 z 30.11.1929. Pierwszy kościół na tym terenie wzmiankowany był w 1276 roku. Obecny został wybudowany w 1754 roku z fundacji biskupa Wojciecha Stanisława Leskiego; nieorientowany, z prostokątnym korpusem z trójbocznym zamkniętym prezbiterium, na bokach pięcioboczne kaplice, dwuwieżowy. Na przedniej elewacji budynku znajduje się marmurowa tablica fundacyjna z datą 1759 i herbami Nałęcz i biskupa Leskiego, a w środkowej niszy rzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza. W kościele przeważa wystrój XVIII-wieczny. We wnętrzu znajduje się barokowy ołtarz główny ze św. Barbarą, aniołem i młodzieńcem (prawdopodobnie św. Stanisław Kostka). Na rokokowy wystrój świątyni składają się: ambona, drzwi, portal i polichromowany strop w prezbiterium, epitafium biskupa Leskiego.
- schron amunicyjny M-1 w zespole twierdzy Chełmno, zbudowany po 1914 roku, nr A/1511/ z 14.02.1980.
Inne zabytki:
- plebania parafii rzymsko-katolickiej pw. św. Barbary, murowana z XIX w.
- dwór murowany z początku XIX w. - parterowy, wzniesiony na planie prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem z użytkowym poddaszem i mieszkaniami w szczytach oraz umieszczoną centralnie lukarną w kształcie wolego oka. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa z wejściem poprzedzonym schodami, układ wnętrz dwutraktowy.
- kuźnia murowana z XIX/XX w..
- szkoła podstawowa z końca XIX w..
- stara karczma z przełomu XIX i XX w.
- tunel kolejki wąskotorowej z XIX w.
- remiza strażacka z końca XIX w.
- zabudowania folwarczne z XIX w.
- cmentarz z nagrobkami z XIX wieku
Zamek w Starogrodzie
W Starogrodzie na Górze Zamkowej znajdują się wały ziemne będące pozostałością po jednym z pierwszych zamków krzyżackich. Początkiem istnienia warowni była drewniana fortyfikacja założona przez Hermana Balka podczas krucjaty w 1232 r. W Starogrodzie powstało jedno z pierwszych komturstw, a budowa murowanego zamku rozpoczęła się najpewniej koło połowy XIII wieku, jednak pełną swoją postać zamek murowany przybrał w wyniku prac budowlanych przeprowadzonych w końcu XIII i na początku XIV wieku. Dom konwentu (Zamek wysoki) wzniesiono na planie pięcioboku o rozpiętości około 50 m. Główna, dwupiętrowa i podpiwniczona zabudowa znajdował się wzdłuż zachodniego boku. Tam mieściły się główne pomieszczenia zamku średniowiecznego - refektarz, a w narożniku południowo-zachodnim kaplica z relikwiami św. Barbary. Północno wschodni i południowo wschodni bok domu konwentu zajmowały natomiast w średniowieczu parterowe budynki gospodarcze, mieszczące kuchnię, piekarnie i browar. Od strony przedzamcza pierwszego (wewnętrznego) dom konwentu osłaniała fosa i parcham (międzymurze i zewnętrzny mur obronny). Od tej strony znajdowała się też brama wjazdowa, a na międzymurzu dom komtura (w nowożytności polskiego starosty). Przedzamcze pierwsze (wewnętrzne) było mniejsze i murowane, a drugie (zewnętrzne), bardzo obszerne, było drewniano-ziemne. Wjazd do zespołu zamkowego znajdował się w pobliżu kościoła parafialnego św. Barbary[3].
W grudniu 1242 roku dowodzony przez brata zakonnego Teodoryka z Bernheim oddział krzyżacki napadł na pomorski gród w Sartowicach skąd zrabował relikwię głowy św. Barbary, którą następnie Krzyżacy umieścili w kaplicy zamku w Starogrodzie[4]. Wkrótce Starogród stał się popularnym ośrodkiem pielgrzymkowym z licznymi odpustami nadawanymi przez papieży. Do relikwii znajdujących się w Starogrodzie pielgrzymowali m.in. król czeski Wacław oraz Anna Światosławowna, żona wielkiego księcia litewskiego Witolda Kiejstutowicza, kardynałowie włoscy i węgierscy, hrabiowie Anglii. W 1244 roku został wymieniony we wzmiance pisemnej pierwszy kontur starogrodzki - Eberhard. W 1410 roku na krótki czas po bitwie pod Grunwaldem zamek zajęły wojska polskie króla Władysława Jagiełły. Zamek był siedzibą komtura do 1454 roku, gdy po wybuchu Wojny trzynastoletniej został opanowany przez oddziały propolskiego Związku Pruskiego. Wtedy też relikwie św. Barbary zostały wywiezione przez Krzyżaków na zamek w Malborku. W 1457 roku zamek w Starogrodzie zajęły w zastaw wojska zaciężne walczącego po stronie krzyżackiej Bernarda Szumborskiego i nie zwróciły pomimo postanowień kończącego wojnę II Pokoju toruńskiego w 1466 roku. W 1478 roku wielki mistrz Marcin Truchsess von Wetzhausen podjął pertraktacje z następcami Szumborskiego w sprawie wykupu i przekazania Krzyżakom zajętych w zastaw dóbr, dzięki czemu Krzyżacy w czerwcu ponownie przejęli zamek co m.in. doprowadziło do wybuchu tzw. Wojny popiej z Polską. W 1479 roku rycerstwo polskie pod dowództwem Piotra Dunina, Jana Białego i Jana Zielezińskiego i wsparciu Gdańska pokonało wojska krzyżackie, a sam wielki mistrz musiał złożyć hołd królowi polskiemu i zwrócić Starogród i inne zamki. Od tego czasu zamek stał się siedzibą starostów królewskich. Odbudowa zniszczonego w wyniku działań wojennych zamku, nastąpiła w 1495 roku z inicjatywy króla Jana Olbrachta. Na mocy decyzji Aleksandra Jagiellończyka z 1505 roku zamek był w posiadaniu biskupów chełmińskich. W 1623 roku zatrzymał się na zamku król Zygmunt III Waza z małżonką Konstancją Habsburżanką oraz całym towarzyszącym im dworem. Zamek uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku. W latach 1682-1693 przeprowadzono odbudowę zamku za sprawą biskupa Kazimierza Jana Opalińskiego. W 1772 r. ponownie popadł w ruinę, a z 1777 r. pochodzi wzmianka o jego znacznym zniszczeniu. Wkrótce został sprzedany i pod koniec XVIII i w XIX wieku rozebrany na materiał budowlany. W roku 1963 i 2017 archeolodzy przeprowadzili na zamku prace wykopaliskowe. Pozostałości zamku są wpisane do rejestru zabytków pod numerem A/102/31 z 04.04.1930 roku.
Sport
Miejscowość jest siedzibą klubu piłkarskiego Gwiazda Starogród, występującego obecnie w A-klasie grupy toruńskiej KPZPN. Powstał on 14.12.1974 jako Ludowy Zespół Sportowy Gwiazda Kałdus. Pod pierwotną nazwą zespół funkcjonował do 1976, kiedy zmieniono nazwę i siedzibę LZS na Gwiazdę Starogród. Zespół od samego początku występuje we własnych barwach klubowych: zielono-biało-niebieskich. Do znanych piłkarzy klubu należą Adam Cieśliński (aktualny trener i były gracz m.in Legii Warszawa oraz Jakub Zabłocki.
Linki zewnętrzne
- Starogród w Toruńskim Serwisie Turystycznym
- Starogród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 253.
- Strona sołtysa wsi Starogród
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024, s. 26 [dostęp 2016-05-22].
- ↑ castra-terrae, „castra-terrae” [dostęp 2017-10-23].
- ↑ Redaktor 3, Zdobycie Sartowic i relikwii św. Barbary [online], www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl [dostęp 2017-10-23] (ang.).
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi |
|
| Nazwy zniesione |
|
