Przejdź do zawartości

Zamek w Rabsztynie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Budynek infobox}}
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Historia: drobne merytoryczne
Linia 40: Linia 40:
Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w [[Olkusz]]u. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.</ref>, po którego śmierci przeszedł w ręce prywatne w ramach spłaty długów.
Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]]<ref>Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w [[Olkusz]]u. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.</ref>, po którego śmierci przeszedł w ręce prywatne w ramach spłaty długów.


Pod koniec XIV w. z nadania króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] zamek stał się własnością [[Spytko II z Melsztyna|Spytka Melsztyńskiego]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. W 1439 r. syn Spytka, [[Spytko III z Melsztyna|o tym samym imieniu]], zawiązał [[Konfederacja Spytka z Melsztyna|konfederację polskich husytów]] przeciw [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewowi Oleśnickiemu]]. Po napadzie na obradującą w [[Nowy Korczyn|Nowym Korczynie]] radę królewską, został pokonany w [[bitwa pod Grotnikami|bitwie pod Grotnikami]], gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego]]. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić twierdzę. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata [[Jan Tęczyński z Rabsztyna|Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna]] odsiadywał tutaj wyrok [[Marcin Bełza]], jeden z rajców krakowskich.<ref>{{SgKP|IX|348|Rabsztyn}}</ref> Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich.
Pod koniec XIV w. z nadania króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] zamek stał się własnością [[Spytko II z Melsztyna|Spytka Melsztyńskiego]] herbu [[Leliwa (herb szlachecki)|Leliwa]]. W 1439 r. syn Spytka, [[Spytko III z Melsztyna|o tym samym imieniu]], zawiązał [[Konfederacja Spytka z Melsztyna|konfederację polskich husytów]] przeciw [[biskupi krakowscy|biskupowi krakowskiemu]] [[Zbigniew Oleśnicki (kardynał)|Zbigniewowi Oleśnickiemu]]. Po napadzie na obradującą w [[Nowy Korczyn|Nowym Korczynie]] radę królewską, został pokonany w [[bitwa pod Grotnikami|bitwie pod Grotnikami]], gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w [[Tenuta|tenutę (dzierżawę)]]. W tej formie jako wiano Jadwigi z [[Książ Wielki|Książa]] przeszedł w ręce [[Andrzej Tęczyński (zm. 1461)|Andrzeja Tęczyńskiego]]. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata [[Jan Tęczyński z Rabsztyna|Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna]] odsiadywał tutaj wyrok [[Marcin Bełza]], jeden z rajców krakowskich.<ref>{{SgKP|IX|348|Rabsztyn}}</ref> Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich.
W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla [[Henryk III Walezy|Henryka Walezego]]. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był [[Hawryło Hołubek|Gabriel (Hawryło) Hołubek]], rotmistrz kozacki w służbie polskiej.
W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla [[Henryk III Walezy|Henryka Walezego]]. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był [[Hawryło Hołubek|Gabriel (Hawryło) Hołubek]], rotmistrz kozacki w służbie polskiej.


Zamek królewski w tenucie rabsztyńskiej w powiecie proszowskim [[województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|województwa krakowskiego]] w końcu XVI wieku<ref>Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.</ref>.
Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim [[województwo krakowskie (I Rzeczpospolita)|województwa krakowskiego]] w końcu XVI wieku<ref>Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.</ref>.


Kolejnym starostą został w 1592 r. [[Mikołaj Wolski (1553-1630)|Mikołaj Wolski]], a potem marszałek wielki koronny [[Zygmunt Myszkowski (zm. 1615)|Zygmunt Myszkowski]]. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował rabsztyńską twierdzę w stylu renesansowym. Częściowo zatraciła ona charakter obronny. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch [[kondygnacja]]ch, w którym było 40 pokoi. Całość oddzielona była od reszty wzgórza głęboką [[fosa|fosą]].
Kolejnym starostą został w 1592 r. [[Mikołaj Wolski (1553-1630)|Mikołaj Wolski]], a potem marszałek wielki koronny [[Zygmunt Myszkowski (zm. 1615)|Zygmunt Myszkowski]]. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował zamek w stylu renesansowym. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch [[kondygnacja]]ch, w którym było 40 pokoi. Całość założenia oddzielona była od reszty wzgórza murem z wieżą bramną i głęboką [[fosa|fosą]], jednak zamek częściowo zatracił już swój charakter obronny w związku z rozwojem broni palnej.


W czasie [[potop szwedzki|potopu]] wycofujące się wojska [[Szwecja|szwedzkie]] splądrowały i zniszczyły zamek, którego już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – [[baszta|basztę]] oraz mury zamku dolnego.
W czasie [[potop szwedzki|potopu]] wycofujące się wojska [[Szwecja|szwedzkie]] splądrowały i zniszczyły zamek, którego już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – [[baszta|basztę]] oraz mury zamku dolnego.

Wersja z 15:47, 23 maj 2018

Zamek w Rabsztynie
Symbol zabytku nr rej. I-3-18/46 z 17.05.1947 oraz 1292/82 z 2.11.1982[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Rabsztyn

Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Ziemia50°18′03″N 19°35′39″E/50,300833 19,594167
Multimedia w Wikimedia Commons
Zwaliska zamku w Rabsztynie,
drzeworyt Józefy Kleczeńskiej wg rysunku Feliksa Brzozowskiego, 1879

Zamek w Rabsztynie – ruiny zamku leżącego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, wybudowanego w systemie tzw. Orlich Gniazd, we wsi Rabsztyn w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim.

Nazwa

Etymologia nazwy pochodzi z niem. Rabestein – pol. krucza skała. U podnóża góry, na której wznosi się średniowieczny zamek, znajdują się fragmenty renesansowego pałacu zbudowanego w XVII w. jako zamek dolny.

Historia

Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za Kazimierza Wielkiego[2], po którego śmierci przeszedł w ręce prywatne w ramach spłaty długów.

Pod koniec XIV w. z nadania króla Władysława Jagiełły zamek stał się własnością Spytka Melsztyńskiego herbu Leliwa. W 1439 r. syn Spytka, o tym samym imieniu, zawiązał konfederację polskich husytów przeciw biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską, został pokonany w bitwie pod Grotnikami, gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w tenutę (dzierżawę). W tej formie jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce Andrzeja Tęczyńskiego. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata Jana Tęczyńskiego z Rabsztyna odsiadywał tutaj wyrok Marcin Bełza, jeden z rajców krakowskich.[3] Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla Henryka Walezego. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był Gabriel (Hawryło) Hołubek, rotmistrz kozacki w służbie polskiej.

Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[4].

Kolejnym starostą został w 1592 r. Mikołaj Wolski, a potem marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował zamek w stylu renesansowym. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch kondygnacjach, w którym było 40 pokoi. Całość założenia oddzielona była od reszty wzgórza murem z wieżą bramną i głęboką fosą, jednak zamek częściowo zatracił już swój charakter obronny w związku z rozwojem broni palnej.

W czasie potopu wycofujące się wojska szwedzkie splądrowały i zniszczyły zamek, którego już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – basztę oraz mury zamku dolnego.

Na zamku odbywają się coroczne turnieje rycerskie. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 r. oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główna[5].

Ruiny zamku w Rabsztynie pojawiły się w filmie w reż. Giacomo Battiato Karol. Człowiek, który został papieżem.

Galeria

  • Widok z płd.-zach. strony
    Widok z płd.-zach. strony
  • Brama wjazdowa
    Brama wjazdowa
  • Mury
    Mury
  • Wieża
    Wieża
  • Widok z wieży
    Widok z wieży
  • Widok u podnóża murów
    Widok u podnóża murów

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-26].
  2. ↑ Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w Olkuszu. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.
  3. ↑ Rabsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 348.
  4. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.
  5. ↑ Ruszyła rekonstrukcja bramy!. [dostęp 21.10.2008].

Bibliografia

Zamki, warownie i ruiny na Szlaku Orlich Gniazd

szlak turystyczny czerwony

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Rabsztynie&oldid=53522793”