Barcja

Hipotetyczne rozmieszczenie plemion pruskich do XIII wieku

Podział państwa zakonnego na komturie i dominia biskupie

Krainy historyczne dawnych Prus

Barcja – terytorium historyczne w Prusach, na wschodnim brzegu Łyny, zamieszkiwane pierwotnie przez jedno z plemion pruskich – Bartów. Terytorium Barcji weszło w skład krainy historycznej Prusy Dolne i być może częściowo Warmii.

Terytorium zamieszkiwane przez Bartów pozbawione było tak dużej ilości jezior, jak ziemie położone na południe i zamieszkiwane przez Galindów. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że kulturowo Bartowie byli bliżej związani ze strefą sambijską, a nie mazurską.

Historia

Najważniejsze kronikarskie źródło jakim jest Kronika Ziemi Pruskiej Piotra z Dusburga przedstawia Bartów wyłącznie w militarnym kontekście. W Kronice Dusburga potwierdzona jest też rola barckich przywódców plemiennych: z imienia wymienia on niektóre z tych postaci jak na przykład wodza o imieniu Diwan i nakreśla sylwetki kilku innych jak na przykład: Girdaw oraz Numo i Dersko, którzy w 1284 roku przebywali na Litwie. Z relacji tych wynika, że Bartowie byli identyfikowalni i przynajmniej w niektórych sytuacjach łatwo odróżniano ich od innych Prusów i Litwinów. Kryteria tego rozróżnienia pozostają jednak nieznane i tylko można przypuszczać, że były to jakieś elementy stroju lub obyczaju. Z wykopalisk archeologicznych wynika, że

Bartowie przystąpili po raz pierwszy do walki z Krzyżakami w 1242 r., uczestnicząc wraz z Warmami i Natangami w oblężeniu Bałgi (I powstanie pruskie). W 1248 roku Bartowie wspomagali Jaćwingów podczas najazdu na nich książąt ruskich Daniela i Wasylka. Po upadku powstania w 1249 roku rozpoczęły się najazdy krzyżackie na ziemie Bartów. Ataki Krzyżaków nastąpiły w latach 1251–1252, gdy kolejnych najazdów dokonali: margrabia branderburski Otto III, biskup Merseburga Henryk I i hrabia von Schwarzburg. Ich następstwem było opanowanie całego terytorium i wybudowanie na jego obszarze zamków: Bartoszyce, Reszel i Wiesenburg.

W 1260 r. w efekcie klęski Zakonu w bitwie pod Durben w Kurlandii, doszło do wybuchu II powstania pruskiego, które trwało do 1273 r. Na terenie Barcji oddziałami powstańców dowodził wódz Diwan. Rozpoczęło się długotrwałe oblężenie przez Prusów zamków Bartoszyce (4 lata), Gierdawy, Weistotepila nad Gubrem, Wallewona (przez 3 lata) oraz spalenie Reszla przez uciekających Krzyżaków. Po stłumieniu powstania, ziemia Bartów została włączona do państwa zakonu krzyżackiego.

Dawne ziemie plemienne Bartów zostały podzielone między nowopowstałe jednostki terytorialne państwa zakonnego, przy czym część z nich stała się dominium biskupów warmińskich (co jest o tyle istotne, że dokładnie opisano jego granicę, powtarzającą na pewnym odcinku przebieg dawnego pogranicza barcko-galindzkiego), część podlegała komturii w Bałdze, inna komturii w Królewcu, a kolejna – komturii w Pokarminie. Niemniej jednak jeszcze na początku XIV w. część dawnych barckich włości pozostawała opustoszała (np. Wopławki nazwane przez Dusburga „odludnym miejscem w ziemi Bartów”).

Terytorium

Od południa i wschodu Barcja graniczyła z Galindią. Granica między nimi biegła od jeziora Oświn do jeziora Rydzówka. Po stronie Barcji znajdował się gród w Bezławkach nad Dajną, a po stronie Galindii osady w rejonie jeziora Salęt i Szestna. Obie grupy plemienne oddzielały wały zbudowane w rejonie obecnych wsi Koczarki, Budziska (Budziszki) i Langanki. Główne miasta leżące na terenie dawnej Barcji: Kętrzyn (daw. Rastembork) i Bartoszyce (daw. Barsztyn) oraz Korsze, Barciany i Srokowo (daw. Dryfort), Jeziorany, Sępopol oraz po stronie obwodu kalinigradzkiego: Żeleznodorożnyj (daw. Gierdawy), Kryłowo (daw. Nordenbork), Drużba (daw. Alembork), Prawdinsk (daw. Frydląd). Barcja sięga w okolice Znamienska (daw. Welawa) i Gwardiejska (daw. Tapiawa).

Bibliografia

• T. Nowakiewicz, Wstępne uwagi na temat pogranicza Galindii i Barcji we wczesnym średniowieczu, [w:] Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000-2001, M. Karczewski, M. Karczewska (red.), s. 311–320, Białystok 2002

Zobacz też

• Prusy Dolne