Nogajskie ordy przednie: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 23:04, 3 gru 2018

Plik:Ordy przednie.jpg

Chanat Krymski i ordy przednie w drugiej połowie XVII wieku

Nogajskie ordy przednie (Nogajcy, Nogajowie) – koczownicze plemiona Nogajów osiedlane od 1430 przez chanów krymskich na stepach wybrzeża Morza Czarnego, od Perekopu, przez południową Ukrainę, Besarabię i Bułgarię aż do Warny. Formalnie podlegali chanowi krymskiemu (Jedysan, okolice Oczakowa) lub sułtanowi tureckiemu (Budziak, Dobrudża), ale władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.

Osobny artykuł: Wojskowość Tatarów.

Jako stuprocentowi koczownicy stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa.

Podstawą gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami – jasyrem był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.

Spośród ord przednich można wydzielić grupy:

orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny Budziaku,
orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice Oczakowa,
orda dobrudzka (jedykulska) w Dobrudży,
orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstałej dopiero po 1720) w Jedysanie.

Liczebność ordy budziackiej wynosiła około 20 000, dobrudzkiej – 12 000, oczakowskiej – 15 000.

Najaktywniejsi pod względem najazdów byli Nogaje z Budziaku, swoistej tureckiej „Ukrainy” zrzeszającej oprócz Tatarów również zbiegów, ludzi wyjętych spod prawa i inny przestępczy, burzliwy element. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych Turków interweniujących w Polsce, Mołdawii, Wołoszczyźnie, w Siedmiogrodzie ze względu na spodziewane duże łupy i jasyr.

Najbardziej znanym wodzem ord przednich był Kantymir Murza.

Po wojnie krymskiej (1853–1856) część ludności mieszkająca nad Morzem Czarnym przeniosła się do Turcji.

Zobacz też

Bibliografia

Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chana do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010, s. 158. ISBN 978-83-11-11801-0.
Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 49-50, 60, 249. ISBN 83-05-11618-2.
Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983, s. 46, 107. ISBN 83-214-0336-0.
Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-205-3747-9.
Dariusz Skorupa: Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warszawa: Polska Akademia Nauk, 2004, s. 22-26. ISBN 83-89729-05-9.
Tomasz Jasiński: Przerwany Hejnał. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 71. ISBN 83-03-02041-2.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb|350px|[[Chanat Krymski]] i ordy przednie w II poł. [[XVII wiek]]u.]]
+[[Plik:Ordy przednie.jpg|thumb|[[Chanat Krymski]] i ordy przednie w drugiej połowie [[XVII wiek]]u]]
-'''Nogajskie ordy przednie''' (''Nogajcy'', ''Nogajowie'') – [[nomada|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 roku przez [[Chanat Krymski|chanów krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali [[Lista chanów krymskich|Chanowi Krymskiemu]] ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), ale władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.
+'''Nogajskie ordy przednie''' (''Nogajcy'', ''Nogajowie'') – [[Koczownik|koczownicze]] plemiona [[Nogajowie|Nogajów]] osiedlane od 1430 przez [[Lista chanów krymskich|chanów krymskich]] na stepach wybrzeża [[Morze Czarne|Morza Czarnego]], od [[Perekop]]u, przez południową [[Ukraina|Ukrainę]], [[Besarabia|Besarabię]] i [[Bułgaria|Bułgarię]] aż do [[Warna|Warny]]. Formalnie podlegali chanowi krymskiemu ([[Jedysan]], okolice [[Oczaków|Oczakowa]]) lub [[sułtan]]owi tureckiemu ([[Budziak]], [[Dobrudża]]), ale władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.
-{{osobny artykuł|Wojskowość Tatarów}}
+{{Osobny artykuł|Wojskowość Tatarów}}
-Jako stuprocentowi [[nomada|koczownicy]] stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od Tatarów krymskich zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki ludożerstwa.
+Jako stuprocentowi koczownicy stali na niższym poziomie rozwoju społecznego nawet od [[Tatarzy krymscy|Tatarów krymskich]] zajmujących się hodowlą. Mieszkali w namiotach ([[jurta]]ch) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez [[Wół|woły]] lub wielbłądy. Podobno w czasie głodów zdarzały się u nich przypadki [[Kanibalizm|ludożerstwa]].
-Podstawą gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami - [[jasyr]]em był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.
+Podstawą gospodarki była hodowla [[Koń|koni]], [[wielbłąd]]ów, [[Bydło|bydła]] i [[Owca domowa|owiec]]. Ze zbóż znali tylko [[proso]]. Handel [[Niewolnictwo|niewolnikami]] – jasyrem był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.
-Spośród ord przednich można wydzielić grupy:
+Spośród [[Orda|ord]] przednich można wydzielić grupy:
-* orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny [[Budziak]]u,
+* orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny Budziaku,
-* orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice [[Oczaków|Oczakowa]],
+* orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice Oczakowa,
-* orda dobrudzka (jedykulska) w [[Dobrudża|Dobrudży]],
+* orda dobrudzka (jedykulska) w Dobrudży,
-* orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstałej dopiero po 1720 roku) w [[Jedysan]]ie.
+* orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstałej dopiero po 1720) w Jedysanie.
 Liczebność ordy budziackiej wynosiła około 20 000, dobrudzkiej – 12 000, oczakowskiej – 15 000.
-Najaktywniejsi pod względem najazdów byli [[Nogajowie|Nogaje]] z [[Budziak]]u, swoistej tureckiej „ukrainy” zrzeszającej oprócz [[Tatarzy|Tatarów]] również zbiegów, ludzi wyjętych spod prawa i inny przestępczy, burzliwy element. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych [[Imperium Osmańskie|Turków]] interweniujących w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Polsce]], [[Hospodarstwo Mołdawskie|Mołdawii]], [[Hospodarstwo Wołoskie|Wołoszczyźnie]], w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]] ze względu na spodziewane duże łupy i [[jasyr]].
+Najaktywniejsi pod względem najazdów byli Nogaje z Budziaku, swoistej tureckiej „Ukrainy” zrzeszającej oprócz [[Tatarzy|Tatarów]] również zbiegów, ludzi wyjętych spod prawa i inny przestępczy, burzliwy element. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych [[Turcy|Turków]] interweniujących w [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Polsce]], [[Hospodarstwo Mołdawskie|Mołdawii]], [[Wołoszczyzna|Wołoszczyźnie]], w [[Siedmiogród|Siedmiogrodzie]] ze względu na spodziewane duże [[Zdobycz wojenna|łupy]] i [[jasyr]].
 Najbardziej znanym wodzem ord przednich był [[Kantymir Murza]].
-Po [[wojna krymska|wojnie krymskiej]] część ludności mieszkająca nad [[Morze Czarne|Morzem Czarnym]] przeniosła się do [[Turcja|Turcji]].
+Po [[Wojna krymska|wojnie krymskiej]] (1853–1856) część ludności mieszkająca nad [[Morze Czarne|Morzem Czarnym]] przeniosła się do [[Turcja|Turcji]].
 == Zobacz też ==
-* [[Nogajowie]]
 * [[Orda Nogajska]]
 * [[Złota Orda]]
-* [[Chanat Krymski]]
-* [[Orda]]
 * [[Dzikie Pola]]
 == Bibliografia ==
-* {{Cytuj książkę | autor=[[Leszek Podhorodecki]] | tytuł=Tatarzy. Od Czyngis-chana do XX wieku | data=2010 | wydawca=[[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]] | miejsce= Warszawa| url =  | isbn=978-83-11-11801-0 | strony=158}}
+* {{Cytuj książkę | autor = [[Leszek Podhorodecki]] | tytuł = Tatarzy. Od Czyngis-chana do XX wieku | data = 2010 | wydawca = [[Bellona (wydawnictwo)|Bellona]] | miejsce = Warszawa | url = | isbn = 978-83-11-11801-0 | strony = 158}}
-* {{Cytuj książkę | autor=Leszek Podhorodecki | tytuł=Chanat krymski | data=1987 | wydawca=[[Książka i Wiedza]] | miejsce= Warszawa| url =  | isbn=83-05-11618-2 | strony=49-50, 60, 249}}
+* {{Cytuj książkę | autor = Leszek Podhorodecki | tytuł = Chanat krymski | data = 1987 | wydawca = [[Książka i Wiedza]] | miejsce = Warszawa | url = | isbn = 83-05-11618-2 | strony = 49-50, 60, 249}}
-* {{Cytuj książkę | autor=[[Janusz Pajewski]] | tytuł=Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich | data=1983 | wydawca=[[Wiedza Powszechna]] | miejsce=Warszawa | url =  | isbn=83-214-0336-0 | strony=46, 107}}
+* {{Cytuj książkę | autor = [[Janusz Pajewski]] | tytuł = Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich | data = 1983 | wydawca = [[Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”|Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa | url = | isbn = 83-214-0336-0 | strony = 46, 107}}
-* {{Cytuj książkę | autor=Piotr Borawski | tytuł=Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej | data=1986 | wydawca=Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza | miejsce=Warszawa | url =  | isbn=8320537479 | strony=}}
+* {{Cytuj książkę | autor = [[Piotr Borawski]] | tytuł = Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej | data = 1986 | wydawca = [[Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza]] | miejsce = Warszawa | url = | isbn = 8320537479 | strony = }}
-* {{Cytuj książkę | autor=Dariusz Skorupa | tytuł=Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623 | data=2004 | wydawca=[[Polska Akademia Nauk|PAN]] | miejsce=Warszawa | url =  | isbn=83-89729-05-9 | strony=22-26}}
+* {{Cytuj książkę | autor = [[Dariusz Skorupa]] | tytuł = Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623 | data = 2004 | wydawca = [[Polska Akademia Nauk]] | miejsce = Warszawa | url = | isbn = 83-89729-05-9 | strony = 22-26}}
-* {{Cytuj książkę | autor=[[Tomasz Jasiński (historyk)|Tomasz Jasiński]] | tytuł=Przerwany Hejnał | data=1988 | wydawca=[[Krajowa Agencja Wydawnicza|KAW]] | miejsce=Kraków | url =  | isbn= 83-03-02041-2 | strony=71}}
+* {{Cytuj książkę | autor = [[Tomasz Jasiński (historyk)|Tomasz Jasiński]] | tytuł = Przerwany Hejnał | data = 1988 | wydawca = [[Krajowa Agencja Wydawnicza]] | miejsce = Kraków | url = | isbn = 83-03-02041-2 | strony = 71}}
 [[Kategoria:Historia Mongolii]]