Języki austroazjatyckie

Rozmieszczenie języków austroazjatyckich

Języki austroazjatyckie – duża rodzina językowa, skupiająca języki, używane w południowo-wschodniej Azji oraz na małych obszarach, rozrzuconych po Indiach i Bangladeszu. Termin austroazjatyckie pochodzi od łacińskiego słowa auster, oznaczającego południe i nazwy kontynentu - Azja. Należą do niej między innymi języki: mundajskie (munda), staromalakijskie, khasyjskie, nikobarskie oraz mon-khmerskie z językiem khmerskim. Wymienić tu jeszcze można grupę mieszaną z językami czam, radai i sedang które powstały z nawarstwienia się dialektów austroazjatyckich na substrat austronezyjski. Z rzeczonych języków, tylko wietnamski, khmerski i mon mają długą tradycję piśmienniczą, a tylko wietnamski i khmerski oficjalny status (odpowiednio w Wietnamie i Kambodży). Reszta języków jest używana przez mniejszości etniczne. Powszechne sądzi się, że pierwotny ich zasięg obejmował południowo-wschodnią Azję i wschodnią część subkontynentu indyjskiego, a dominacja na tych ziemiach innych języków – w tym indoeuropejskich, dajskich, drawidyjskich i sino-tybetańskich jest rezultatem późniejszych migracji ludności (na dowód podaje się m.in. zapożyczenia austroazjatyckie w tybeto-birmańskich językach wschodniego Nepalu).
Podejmowano próby udowodnienia pokrewieństwa między nimi a językami austronezyjskimi, tworząc tym samym nadrodzinę języków austrycznych czy austryjskich.

Klasyfikacja

Językoznawcy tradycyjnie rozdzielali języki austroazjatyckie na dwie podrodziny: mon-khmer – używanych na terenach południowo-wschodniej Azji, północno-wschodnich Indii i na Nikobarach oraz języków munda czy mundajskich – zajmujących obszary we wschodnich i środkowych Indiach i Bangladeszu. Ethnologue identyfikuje 168 języków austroazjatyckich, z czego 147 to języki mon-khmerskie, a 21 mundajskie. Nie opublikowano jednak dowodów za taką właśnie systematyką i istnieje możliwość, iż jest ona efektem sugerowania się różnicami antropologicznymi między użytkownikami języków tych podrodzin (użytkownicy języków mon-khmerskich należą do rasy żółtej, a mundajskich prezentują wygląd typowy dla mieszkańców Indii). W poniższych systematykach pogrubioną czcionką zaznaczono rodziny, uznane za faktycznie istniejące jednostki systematyczne.
Przy tym pokrewieństwo między nimi jest nadal przedmiotem dyskusji. Na uwagę zasługuje fakt, że z dwóch współczesnych propozycji podziału, żadna nie wyróżnia podjednostki mon-khmerskiej. Trzeba ponadto zaznaczyć, że niewiele dotychczas opublikowano nt. konkurencyjnych propozycji, a tym samym nie można mieć też pewności co do tutaj przedstawionych.

Klasyfikacja Gérarda Difflotha (z 1974)

Najczęściej cytowana jest poniższa klasyfikacja. Oparto na niej hasło w Encyclopædia Britannica. Brakuje w niej jednak języków, które były wówczas nieznane.

• mundajskie
  • północnomundajskie
    • korku
    • kherwar
  • południowomundajskie
    • kharia-juang
    • koraput munda
• Języki mon-khmerskie
  • wschodnio mon-khmerskie
    • khmerski (kambodżański)
    • pearyckie
    • bahnaryckie
    • katuickie
    • wiet lub wietskie (w tym język wietnamski)
  • północno mon-khmerskie
    • khasi
    • palaungickie
    • chamuickie
  • południowo mon-khmerskie
    • mon
    • aslijskie
    • nikobarskie

Klasyfikacja Ilii Peirosa (z 2004)

Klasyfikacja Peirosa ma charakter leksykostatystyczny, a więc jest oparta na procencie wspólnego słownictwa. Taka klasyfikacja nie oddaje jednak wiernie rzeczywistości, bo nie uwzględnia zapożyczeń, a tym samym może pełnić tylko funkcje pomocnicze i przygotowawcze dla właściwej klasyfikacji.

• nikobarskie
• munda-khmer
  • mundajskie
  • mon-khmerskie
    • khasi
    • jądrowe mon-khmerskie
      • mangickie (mang i palju)
      • wietskie
      • północno mon-khmerskie
        • palaungickie
        • chmuickie
      • środkowo mon-khmerskie
        • khmerski
        • pearyckie
        • asli-bahnaryckie
          • aslijskie
          • mon-bahnaryckie
            • monickie
            • katu-bahnaryckie
              • katuckie
              • bahnaryckie

Klasyfikacja Gérarda Difflotha (z 2005)

Jest to druga pełna klasyfikacja, autorstwa Difflotha. W przeciwieństwie do Peirosa nie liczy słów o wspólnym źródłosłowie, a rekonstruuje prajęzyki kolejnych poziomów i próbuje porównać je pod względem wspólnych innowacji.

• Języki mundajskie
  • koraput: 7 języków
  • mundajskie rdzeniowe
    • charia-juang: 2 języki
    • północnomundajskie

korku

cherwar: 12 języków

• Języki khasi-khmuickie
  • Języki khasyjskie: 3 języki.
  • Języki palaungo-chmuickie
    • khmuickie: 13 języków
    • Języki palaungo-pakanickie

pakanickie albo palju: 2 języki

palaungijskie: 21 języków

• Języki mon-khmerskie jądrowe
  • Języki khmero-wietskie
    • Języki wieto-katuickie

wietskie: 10 języków

katuickie: 19 języków

• • • Języki khmero-bahnaryckie
      • bahnaryckie: 40 języków
      • Języki cheryckie

dialekty khmerskie

pearyckie: 6 języków

• • Języki niko-monickie
    • Języki nikobarskie: 6 języków
    • Języki asli-monickie

aslijskie: 19 języków

monickie: 2 języki

Prócz powyższych istnieje również kilka niesklasyfikowanych języków, w południowych Chinach.

Bibliografia

• Peck, B. M., Comp. (1988). An Enumerative Bibliography of South Asian Language Dictionaries.
• Peiros, Ilia. 1998. Comparative Linguistics in Southeast Asia. Pacific Linguistics Series C-142. Canberra, Australian National University.
• Zide, Norman H. i Milton E. Barker. Studies in Comparative Austroasiatic Linguistics. Indo-Iranian monographs, cz. 5. Haga: Mouton, 1966.
• Byomkes Chakrabarti, A Comparative Study of Santali and Bengali, 1994

Linki zewnętrzne

• Mon-Khmer.com - wykłady Paula Sidwella
• Klasyfikacja na Ethnologue