Uistiti dżunglowa
| Mico intermedius[1] | |||
| (Hershkovitz, 1977) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
uistiti dżunglowa | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Uistiti dżunglowa[3] (Mico intermedius) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Długość głowy i tułowia nieco ponad 20 cm, ogona do 40 cm. Ubarwieniem przypomina uistiti czarnoogonową. Na uszach pojedyncze białe włosy bez charakterystycznych kępek. Przednia część ciała jasna, biała, kremowa, w tylnej więcej czerni, aż do powtórnie jasnego ogona. Zamieszkuje brazylijską Amazonię, dobrze radzi sobie w lasach wtórnych o gęstym podszycie, kryje się wśród lian. Żyje w grupach do 15 osobników, rozmnaża się tylko pojedyncza samica, wydają na świat bliźnięta najczęściej 2 razy w roku, występuje opieka współdzielona. Gatunek najmniejszej troski, jednak liczebność spada wobec wylesiania.
Budowa[edytuj | edytuj kod]
Długość głowy i tułowia wynosi od 20 do 24 cm, długość ogona od 32 do 40 cm. Wedle Handbook of the Mammals of the World masa ciała zależy od płci. samice mają około 310 g, samce nie dorównują im masą, osiągając około 280 g[4]. Wedle IUCN masa wynosi u obu płci od 400 do 450 g[2].
Wyglądem uistiti dżunglowa przypomina uistiti czarnoogonową[5]. Twarz jest różowa, tak jak uszy. Czasami na tych obszarach występuje zmienna szara pigmentacja[4], tak że u niektórych osobników twarz jest ciemnoszara[5]. Zewnętrzne części uszu zdobią szczątkowe kępki białych włosów. Ciemię jest szarawe[4], jaśniejsze niż u uistiti czarnoogonowej[5]. Głowa jest srebrzysta[6]. Przednią część ciała uistiti dżunglowej opisują autorzy jako białawe, białawosrebrne, żółtawobiałe[4], niekiedy kremowe, srebrzyste[6]. W tylnej części ciała obserwuje się nieregularne kasztanowe plamkowanie. Klatka piersiowa jest kremowobiała w górnej części, bladopomarańczowa w dolnej[4], siodło kremowo-czarne[6]. Ciemny brąz[4] (opisywany też jako czarniawa ochra[6]) pojawia się na zadzie zwierzęcia, także na proksymalnej części ogona, dalej bladego, białawego[4] czy kremowego[6], aczkolwiek tutaj istnieje zmienność[2]. Przedramiona są żółtawe, tak jak i dłonie[6]. Uda zdobi pas koloru złotożółtego[4]. Podobny widać u uistiti czarnoogonowej[2]. Stopy są ochrowe[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek opisany został jako Callithrix humeralifer intermedius przez Hershkovitza, który jako miejsce typowe podał Brazylię, blisko ujścia Rio Aripuanã, lewy brzeg rzeczonej rzeki, w południowo-wschodniej Amazonii[4]. Tak więc pierwotny opis kreował podgatunek gatunku nazywanego dziś mianem uistiti frędzlouchej[3]. Zaliczano go do rodzaju Callithrix[2], zwanego obecnie uistiti[3]. Kolejni autorzy, jak Groves, umieszczali ją w tymże rodzaju, wyodrębniając zarazem do podrodzaju Callithrix (Mico)[2]. Podobny pogląd prezentuje także Polskie nazewnictwo ssaków świata[3].
Kreatorzy Mico munduruku zaprezentowali następujący kladogram[6] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nie wyróżnia się podgatunków[4].
Tryb życia[edytuj | edytuj kod]
Pazurkowcowate spędzają życie w niewielkich grupach[7]. W przypadku uistiti dżunglowej wchodzi w jej skład od 8 do 15 ssaków. Średnia wyliczona z ośmiu grup wyniosła 11,5. Liczba dorosłych samców w grupie liczy od 1 do 4, dorosłych samic zaś od jednej do pięciu, przy czym tylko jedna z nich rozmnaża się. Liczba osobników młodocianych jest zmienna, takoż i dzieci[4]. Grupa taka zajmować może od 10 do 40 ha zależnie od dostępności pokarmu i wtórnych płatów lasu[2], w danym miesiącu wykorzystując od 11,5 do 21,5 ha. Przez 0,9 czasu grupa zajmuje 44% swego terenu. Zdarzają się spotkania pomiędzy osobnikami różnych grup na obrzeżach zajmowanych przez grupy ziem. Uistiti wtedy nawołują, niekiedy długimi odgłosami, niekiedy 2-3 godziny z trwającym 5-15 min odpoczynkiem, gonią się, dają pokazy (z odległości kilku m spuszczają głowę i obniżają brwi, gapiąc się wymownie, chwytają ogon w jedną rękę, drapiąc go przeciwstronną, podnoszą ogon do góry, prezentując narządy płciowe zewnętrzne i popatrując na rywali) i znaczą zapachem[4].
Uistiti dżunglowa budzi się od pół godziny do godziny po wschodzie słońca. 38% dnia spędza na przemieszczaniu się (jednego dnia grupa przemieszcza się o od 772 do 2115 m ze średnimi miesięcznymi leżącymi pomiędzy 1200 a 1774 m), 30% na polowaniu na zdobycz zwierzęcą, tylko zaś 18% na żerowaniu na roślinach. Pozostałe 14% zajmują jej odpoczynek oraz interakcje społeczne, w tym iskanie. Pozostaje aktywna do około 16, kiedy wraca na miejsce nocnego spoczynku, godzina ta zależy jednak od pogody. W razie złych warunków pogodowych, np. w czasie deszczu, kładzie się wcześniej. Noc spędza skryta w gęstej roślinności: w kłębowiskach lian, gęstym podszycie, na niskich drzewach o gęstych koronach. Natomiast rzadko korzysta z dziupli drzew. Nocować może tak nisko jak pół metra nad ziemią, ale i na wysokości aż 20 m[4].
Podobnie jak w przypadku innych pazurkowcowatych[7], w danej grupie w jednym czasie rozmnaża się tylko jedna samica. Może ona jednak kopulować z kilkoma samcami. Ciąża trwa 150 dni. Matka zazwyczaj rodzi 2razy w roku. Odnotowano jednakowoż przypadek ciąży 3 razy w roku z porodami wczesnym wrześniem, a więc wczesną porą deszczową, wczesnym lutym, czyli średnią-późną porą deszczową, i w końcu w środku lipca, a więc porą suchą. Odstępy między porodami wynosiły od 148 do 162 dni. Za każdym razem na świat przyszły bliźnięta[4], co również jest typowe dla pazurkowcowatych[7]. W innych grupach młode obserwowano zarówno w styczniu i lutym, jak i w sierpniu-wrześniu. Opiekę sprawuje nad nimi nie tylko matka. Odnotowano nawet zajmowanie się nimi przez samca w dzień porodu[4] (u pazurkowcowatych ojcostwo jest wysoce niepewne, bliźnięta nie muszą mieć tego samego ojca, a u uistiti białouchej wykryto i potomstwo chimeryczne[8]), inni członkowie grupy zwykle podejmują opiekę nad noworodkiem w drugiej dobie życia pozamacicznego. Obserwowano dwa samce zajmujące się bliźniętami. Po trzech tygodniach widziano młode noszone osobno i zaczynające spędzać czas nienoszone przez dorosłe[4].
Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]
Uistiti dżunglowa jest endemitem Brazylii. Granice jego zasięgu wyznaczają rzeki Roosevelt i Aripuana. Nie wiadomo, jak daleko zwierzę sięga na południe, prawdopodobnie do górnego biegu wymienionych rzek[4].
Ekologia[edytuj | edytuj kod]
Siedliskiem uistiti dżunglowej są lasy deszczowe, i pierwotne, i wtórne, gęsto zarośnięte. Na terenach występowania gatunku występują pory sucha, a trwa ona od maja do października, i deszczowa, między grudniem a marcem. Najpospoliciej występuje ona we wtórnych kępach drzew o gęstszym podszycie i obfitych pnączach wobec upadków drzew bądź zniszczeń dokonanych przez człowieka, czego dowiodły badania znad rzeki Aripuana pod koniec lat 80. XX wieku. Z kolei w zalewanych lasach nadbrzeżnych występuje ona rzadko, nie lubi także wysokich lasów, gdzie podszyt jest ubogi[4], także starych[2]. Autorzy donoszą jeszcze o pojedynczej grupie obserwowanej w lesie typu white-sand[4]. Zwierzę osiąga zagęszczenie 0,44-4,69 grupy/km²[2] (Handbook of the Mammals of the World podaje od 0,44 do 0,57 na obszarach zniszczonego lasu oraz od 3,1 do 4,7 na obszarach bardziej obitych[4]) bądź 7,53-54,37 osobnika/km²[2].
Pokarm zwierzęcia stanowią w większości niewielkie, słodkie owoce (owoce stanowią od 32 do 94% diety uistiti dżunglowej), nektar (wraz z kwiatami to od 4,5 do 18% diety od kwietnia do września), gumy roślinne (wysięki roślinne to od 6 do 59% diety), a także niewielkie zwierzęta. Całoroczne badanie ujawniło w diecie uistiti dżunglowej 52 gatunki roślin należących do 24 rodzin, z których najliczniej reprezentowane były morwowate. Uistiti dżunglowa konsumowała owoce 14 gatunków tej rodziny, należących do rodzajów Naucleopsis, Ficus, Pseudolmedia, Sorocea. Licznie występowały też pokrzywowate z rodzajami cekropka i Porouma, Burseraceae z rodzajami Protium i Tetragastris oraz w końcu bobowate z pojedynczym rodzajem Inga. Trzy rodzaje dzięki całorocznemu, choć przerywanemu sezonowi wegetacyjnemu zapewniały usititi dżunglowej żywność cały rok, dominując w niektórych miesiącach, a były to Porouma, cekropka i Inga. Autorzy podkreślają wagę cekropki, owocującej także w porze suchej, kiedy innych owoców brakuje. Porą suchą (lipiec–wrzesień) uistiti dżunglowe korzystały też obficie z kwiatów i nektaru Symphonia globulifera, a w ostatnich miesiącach pory deszczowej, mianowicie w marcu i kwietniu, wobec niewystarczających zasobów owoców uistiti dżunglowe żłobiły w pniach i gałęziach drzew i lian w poszukiwaniu wysięków roślin[4]. Podobnie czynią inne pazurkowcowate, wbijając w korę najpierw górne zęby, stabilizując je, a następnie wbijając dolne[7]. Szczegółowe badania ujawniły tutaj 34 gatunki roślin należące do 12 rodzin. Wymienia się wśród nich zwłaszcza rośliny strączkowe, a więc rodzaje Enterolobium, Hymenolobium, Parkia, akacja, Inga, Diplotropis. Ponadto Anacardiaceae z rodzajów Anacardium, Spondias, Tapirira, a także pojedynczy gatunek Meliaceae Trichilia guianensis również był przez uistiti dżunglowe wykorzystywane w ten sposób. Zdobycz zwierzęca także odgrywała zmienną rolę zależnie od miesiąca, uistiti dżunglowe poświęcały jej od 25 do 34% swej dziennej aktywności. Zaliczają się do niej owady (szczególnie prostoskrzydłe, wśród których zwłaszcza pasikonikowate, szarańczowate i świerszczowate, modliszki, termity, motyle, chrząszcze, karaczany, pluskwiaki i straszyki) i pająki, niewielki jaszczurki i płazy bezogonowe. Podczas polowania uistiti dżunglowa porusza się powoli, przeszukuje martwe liście i humus u podstawy epifitów, zagląda pod liście w poszukiwaniu zwłaszcza pasikoników. Okazjonalnie tylko schodzi na dno lasu, by przeszukiwać sterty opadłych tam liści, zazwyczaj bowiem żeruje wyżej, w gęstej roślinności. Potrafi wykorzystywać wypłaszające inne owady mrówkowate Eciton burchelli cupiens, pozostając przed początkiem ich szeregów i wyłapując uciekającą zdobycz[4].
Proponowano, że uistiti dżunglowa występuje sympatrycznie z uistiti czarnoogonową, co nie zyskało potwierdzenia[2], a następnie zaproponowano ponownie[9].
Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) uistiti dżunglowa została zaliczona do kategorii LC (gatunek najmniejszej troski). Organizacja pierwszy raz dokonała oceny jeszcze w 1990 jako Callithrix humeralifer intermedius, traktując go jako podgatunek niedostatecznie poznany. 4 lata później, uznając go już za osobny gatunek w rodzaju Callithrix, uznała go za narażony na wyginięcie (VU). W 1996 obniżono klasyfikację do niższego ryzyka wyginięcia (LC). Jako gatunek najmniejszej troski (LC) klasyfikowano ją w 2000 i 2003, podobnie w 2008, kiedy to IUCN uznała przeniesienie do rodzaju Mico. Uzasadnieniem takiej klasyfikacji są duży zasięg występowania i dobre zdolności adaptacyjne do antropogenicznych zmian w środowisku. Niemniej całkowita liczebność maleje. Gatunkowi zagraża wylesianie, postępujące od północy, z pozyskiem terenów pod wypas bydła i agroprzemysł. IUCN podkreśla też rolę drogi Cuiabá-Porto Velho rozdzielającą północną część zasięgu występowania uistiti dżunglowej. Ogólnie nie poluje sięna ten gatunek, aczkolwiek zdarza się handel jako zwierzęciem domowym[2].
Gatunek obejmuje Załącznik II CITES[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Mico intermedius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Rylands, A.B. & Régis, T., Aripuanã Marmoset, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-12-15] (ang.).
- ↑ a b c d W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v 7. Rio Aripuanã Marmoset, s. 310 w: A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ a b c Anthony B. Rylands, Adelmar F. Coimbra-Filho, Russell A. Mittermeier, The systematics and distributions of the marmosets (Callithrix, Callibella, Cebuella, and Mico) and callimico (Callimico)(Callitrichidae, Primates)., [w:] The smallest anthropoids: The marmoset/callimico radiation, Springer, 2009, s. 25-61 [dostęp 2023-12-17] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Costa-Araújo R i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).
- ↑ a b c d A.B. Rylands & R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), [w:] R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Carolyn Sweeney, Joshua Ward, Eric J. Vallender, Naturally occurring, physiologically normal, primate chimeras, „Chimerism”, 3 (2), Taylor & Francis, 2012, s. 43-44 [dostęp 2023-12-17] (ang.).
- ↑ Gusmão i inni, Pelage Variation and an Update on the Geographic Distribution of the Black-tailed Marmoset Mico melanurus, „Primate Conservation”, 35, 2021, s. 1-11 (ang.).