Ulica Grodzka w Krakowie
| {{{jednostki}}} | |
 {{{opis zdjęcia}}} | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
{{{miejscowość}}} |
| Długość |
650 m |
| Poprzednie nazwy |
{{{poprzednie nazwy}}} |
| Plan | |
| [[Plik:{{{plan}}}|240x240px|alt=Plan przebiegu ulicy|]] | |
Położenie na mapie Polski  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} | |
Ulica Grodzka w Krakowie – jedna z najstarszych ulic Krakowa, była fragmentem szlaku handlowego wiodącego z południa na północ. Stanowi część Drogi Królewskiej, którą przejeżdżali królowie polscy udający się na Wawel. Jej nazwa występuje już w dokumentach miejskich z drugiej połowy XIII wieku.
Ulica rozpoczyna się w jednym z rogów Rynku Głównego i biegnie w kierunku południowym. W 1/3 długości znajduje się plac, który po wschodniej stronie nosi nazwę placu Dominikańskiego (mieści się przy nim kościół dominikanów), a po zachodniej – placu Wszystkich Świętych (na pamiątkę nieistniejącego już kościoła Wszystkich Świętych). Od placów odchodzą odpowiednio ulice Dominikańska i Franciszkańska. Dalej ulicę przecinają ulice Poselska i Senacka. Naprzeciwko kościoła św. św. Piotra i Pawła znajduje się plac św. Marii Magdaleny. Ulica Grodzka kończy się pod Wawelem, gdzie znajduje się plac św. Idziego.
W okresie przedlokacyjnym przy tej ulicy skupiały się zabudowania osady zwanej Okołem z centrum przy romańskim kościele św. Andrzeja. Znajdowały się przy niej dziś już nieistniejące świątynie: św. Marii Magdaleny i Wszystkich Świętych. Ulica kończyła się Bramą Grodzką, za którą prowadził gościniec ku Stradomiowi i do przeprawy przez Wisłę Mostem Królewskim.
Lewa strona ulicy na odcinku: Rynek Główny-plac Dominikański została po pożarze w 1850 r. cofnięta nieco w głąb. Dzięki temu ulica stała się szersza i bardziej reprezentacyjna. Przed pożarem ulica była o 1/3 węższa, co znacznie utrudniało ruch publiczny.
Niektóre budynki
Grodzka 9 – w domu tym mieszkała w XV wieku Jadwiga – siostra Wita Stwosza, rzeźbiarza, twórcy ołtarza Mariackiego. Po pożarze z 1850 r. rozbudowano tę kamienicę łącząc ją z sąsiednim domem.
Grodzka 15 – dom należał do krakowskiego malarza z przełomu XVIII i XIX w., Michała Stachowicza, ilustratora historycznych wydarzeń z czasów insurekcji kościuszkowskiej, twórcy wielu portretów krakowskich osobistości i dekoratora licznych wnętrz.
Grodzka 22 – w tym domu urodziła się w 1840 r. jedna z najwybitniejszych aktorek świata – Helena Modrzejewska. Na fasadzie budynku w setną rocznicę jej urodzin umieszczono pamiątkową tablicę.
Grodzka 32 – Dom Podelwie zachował na elewacji nad portalem godło domu, kamienną rzeźbę lwa z XVI wieku.
Grodzka 38 – Dom Pod Elefanty z godłami słonia i nosorożca. Na parterze, w lokalu sklepowym ma dobrze zachowane drewniane polichromowane stropy z XVIII wieku.
Grodzka 39/41 – w budynku tym, w drugiej połowie XV wieku mieściła się podobno pracownia rzeźbiarska Wita Stwosza.
Grodzka 40 – Pałac Stadnickich ma zdobioną fasadę w stylu drugiego rokoka z poł. XIX wieku.
Grodzka 52 – dawne Collegium Jezuitów, które powstało w pierwszej ćwierci XVII wieku. Jezuici utworzyli tu szkołę konkurującą z Uniwersytetem Jagiellońskim. Po kasacie zakonu w 1773 gmachy Collegium zostały zajęte na cele publiczne. W latach 1815-1846 mieściła się tu siedziba Senatu Rzeczypospolitej Krakowskiej, później gmach użytkował Sąd Wojewódzki, obecnie mieści się tutaj Collegium Broscianum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grodzka 53 – Collegium Iuridicum pochodzi z końca XIV wieku. W 1403 r. budynek został zakupiony przez Uniwersytet Krakowski na pomieszczenie Wydziału Prawa. W 1719 r. Collegium przebudowano, z tego też czasu pochodzi barokowa fasada budynku z kamiennym portalem. Wewnątrz mieści się czworoboczny dziedziniec, otoczony w XVII wieku arkadowymi krużgankami. W budynku zachowało się wiele detali architektonicznych, takich jak portale i gotyckie obramowania okien.
Kościół św. św. Piotra i Pawła – został wzniesiony jako pierwszy w Krakowie obiekt architektury barokowej, na miejscu niewielkiej gotyckiej świątyni, która spaliła się w 1455 r. Budowę kościoła rozpoczęto w 1596 r. pod kierunkiem Józefa Britiusa, dla przybyłego do Krakowa w 1583 r. zakonu jezuitów. Następnie budową kierował architekt zakonny Jan Maria Bernardoni z Como. Na skutek błędów budowy, mury wznoszonej świątyni zaczęły się rysować, tak, że musiano je rozebrać, by pogłębić fundamenty. Dopiero budowniczy króla Zygmunta III Wazy, Jan Trevano z Lombardii, w latach 1605-1619 doprowadził ostatecznie budowę do końca. Plan kościoła i fasady wzorowane są na wczesnobarokowych jezuickich kościołach rzymskich Il Gesù Vignoli i Sant'Andrea della Valle Maderny. Podobnie jak jego archetypy rzymskie, kościół krakowski wzniesiono na planie krzyża łacińskiego, a zamiast naw bocznych wybudowano dwuszereg połączonych ze sobą kaplic. Przecięcie nawy z transeptem nakryto wielką kopułą. Wnętrze kościoła zdobi dekoracja stiukowa wykonana w latach 1619-1633 przez artystę włoskiego Jana Chrzciciela Falconiego.
W bębnie kopuły, w niszach, umieszczone są złocone posągi czterech ewangelistów, dzieła Falconiego. Na środku prezbiterium, w posadzce znajduje się płyta nagrobkowa Piotra Skargi Pawęskiego, jezuity, nadwornego kaznodziei królewskiego.
Grodzka 54 – Kościół św. Andrzeja sąsiadujący z jezuicką świątynią, fundował najprawdopodobniej ok. 1086 r. książę Władysław Herman i jego żona Judyta, jako votum z okazji narodzin syna Bolesława.
Jest to trzynawowa romańska bazylika z nawą poprzeczną. Mury wzniesiono z drobnej kostki kamiennej, narożniki z większych ciosów z piaskowca. W zachodniej fasadzie wznoszą się dwie smukłe wieże, dołem czworoboczne, w górnych partiach przechodzące w ośmioboki. Trójdzielna loggia w górnej części fasady wraz z ażurowymi prześwitami bliźniaczych okien wież dodaje lekkości tej części kościoła. Widoczne wąskie otwory strzelnicze są dowodem także obronnego niegdyś charakteru budowli. Obecne hełmy wież pochodzą z 1693 r.
Wnętrze świątyni zostało w epoce baroku ozdobione stiukami wykonanymi przez Baltazara Fontanę i polichromią zapewne braci Karola i Innocentego Montich.
W skarbcu kościelnym znajdują się gotyckie, jedne z najstarszych w Europie, figury jasełkowe, mozaikowy obrazek bizantyński z XIII wieku, hafty i tkaniny ozdobne.
W 1316 r. przy kościele wzniesiono budynki klasztorne dla zakonu klarysek. W 1241 r. w kościele św. Andrzeja schronili się mieszkańcy Okołu i przetrwali oblężenie podczas najazdu tatarskiego.
Grodzka 58 – Kościół św. Marcina postawiony w XVII wieku na miejscu dawnego romańskiego, pochodzącego z XII wieku, fundacji Piotra Własta. Obecną barokową świątynię wybudował dla zakonu karmelitanek bosych nadworny architekt królewski Jan Trevano.
W 1816 r. kościół przekazano krakowskiej gminie ewangelickiej założonej jeszcze w 1555 r. W głównym ołtarzu zasługuje na uwagę dekoracyjny obraz Henryka Siemiradzkiego z końca XIX wieku.
Grodzka 65 – Kamienica Prymasowska zbudowana w XVII wieku, przebudowana w stylu klasycystycznym w XIX wieku.
Grodzka 64 – Arsenał Władysława IV w stylu wczesnobarokowym pochodzi z 1643 r. Przebudowany i podwyższony w 1898 r. był siedzibą Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 2005 – Wydziału Polonistyki.
Grodzka 67 – Kościół św. Idziego wzniesiono w początkach XIV wieku. Niewielka gotycka świątynia wraz z sąsiednimi, niskimi domami z XVII wieku tworzy pod masywem murów wawelskich malowniczy zaułek, otoczony zielenią.