Witold Rothenburg-Rościszewski

Witold Rothenburg-Rościszewski

Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1901 Kornie
Data i miejsce śmierci	kwiecień 1943 Sachsenhausen (KL) (prawdopodobnie)
Przyczyna śmierci	zamordowany przez Niemców
Miejsce spoczynku	Cmentarz leśny w Laskach (symboliczny grób)
Zawód, zajęcie	adwokat, żołnierz, działacz podziemia niepodległościowego
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Partia	Obóz Narodowo-Radykalny, ONR-ABC, RNR Falanga
Rodzice	Karol Wawrzyniec i Cecylia Bronisława z Ostrowskich
Małżeństwo	Maria Woyzbun (od 1929); Anna Moczarska (od 1936)
Dzieci	Michał Rościszewski (1930–1944; Anna Małgorzata Rościszewska-Boremska (ur. 1937)
Odznaczenia

Witold Karol Jan Rothenburg-Rościszewski (ur. 15 lipca 1901 w Korniach, zm. w kwietniu 1943) – polski adwokat, działacz Obozu Narodowo-Radykalnego. Podczas II wojny światowej komendant organizacji Pobudka, aktywny w konspiracji, kierownik Wydziału Wywiadu Wydziału Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj. Zaangażowany w akcję pomocy Żydom, pośmiertnie uhonorowany został odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Działalność przed II wojną światową

Pochodził z ziemiańskiej rodziny o tradycjach walki o niepodległość Polski, jego rodzicami byli Karol Wawrzyniec Rothenburg-Rościszewski, inżynier i właściciel majątku ziemskiego i Cecylia Bronisława z Ostrowskich.

Nauki pobierał w gimnazjum w Wilnie, następnie w Permie, gdzie razem z rodzicami został ewakuowany przez carskie władze podczas I wojny światowej i w Nowosybirsku. W 1918 po rewolucji październikowej, wstąpił na krótko do oddziałów gen. Kołczaka, służąc w 1 pułku strzelców. Dostał się następnie do 1 pułku ułanów 5 Dywizji Syberyjskiej, gdzie awansował do stopnia kaprala. Uczestniczył w walkach z bolszewikami, a w styczniu 1920 dostał się do niewoli. Do Polski wrócił w marcu 1922 w wyniku repatriacji. 29 stycznia 1932 został mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 2 stycznia 1932 i 188. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych kawalerii. Posiadał przydział do 11 Pułku Ułanów Legionowych w Ciechanowie.

W latach 1923–1927 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1926 ukończył Szkołę Nauk Politycznych w Warszawie. Należał w tym czasie do Bratniej Pomocy, Młodzieży Wszechpolskiej i Obozu Wielkiej Polski. W 1933 zakończył aplikację i został wpisany na listę adwokatów.

W 1934 był działaczem Obozu Narodowo-Radykalnego. Według Wojciecha Muszyńskiego należał też do Organizacji Polskiej, czyli tajnej i elitarnej struktury kierowniczej ONR.

Po rozłamie w ONR w kwietniu 1935 należał do kierownictwa ONR-ABC. Wkrótce jednak przeszedł do RNR Falanga. Od 1936 współredagował tygodnik „Falanga”, w którym przedstawiał poglądy antykomunistyczne i antyżydowskie . Podpisał również Zasady Programu Narodowo-Radykalnego (tzw. Zielony program) – czyli deklarację ideową Falangi. W grudniu 1938 kandydował (bez powodzenia) do rady miasta Warszawy z listy Narodowo-Radykalnego Komitetu Odżydzenia Warszawy. Aż do wybuchu wojny pozostawał zwolennikiem Bolesława Piaseckiego.

W związku z działalnością w ONR był aresztowany, po raz pierwszy w 1934. Skazano go wtedy na 1,5 roku więzienia, pobyt został skrócony przez amnestię. Po raz drugi aresztowano go w lutym 1937, po zamachach na żydowskie sklepy organizowanych przez Falangę. Wówczas został uniewinniony .

Działalność w konspiracji

Jako porucznik rezerwy od sierpnia 1939 Rościszewski był wojskowym komendantem stacji Tarnowskie Góry. Po jej ewakuacji dołączył do szwadronu ułanów i szukał przydziału. Dostał się do niewoli niemieckiej, jednak uciekł z obozu jenieckiego w Ostrowcu Świętokrzyskim i wrócił do Warszawy.

W konspiracji używał pseudonimów i nazwisk: Inżynier, Karliński, Ostrowski, Trzebiński, Umiński, Jerzy Karewicz, Aleksander Sachnowski .

Rościszewski był wśród twórców organizacji Pobudka, powstałej 15 października 1939, założonej przez działaczy byłego RNR Falanga. Został jej komendantem i redaktorem wydawanego przez nią pisma Pobudka. W kwietniu 1940 Pobudka połączyła się z kilkoma innymi organizacjami prawicowymi, tworząc Konfederację Narodu. Rościszewski dążył do scalenia tych wszystkich organizacji pod nazwą Związku Walki Zbrojnej i na tym tle wszedł w konflikt z Piaseckim, który chciał tworzyć własne, oddzielne struktury. W 1941 opuścił Konfederację Narodu i przystąpił do ZWZ. Razem z działaczami Pobudki wszedł w 1942 w skład Społecznej Organizacji Samoobrony, zostając zwierzchnikiem jej Wydziału Informacyjno-Wykonawczego. Jednocześnie w ramach ZWZ był dowódcą 3. kompanii, następnie zastępcą dowódcy 3. Batalionu Pancernego, odtwarzanych w konspiracji .

Od połowy 1942 uczestniczył w działaniach organizacji Wachlarz, gdzie pełnił funkcję dowódcy oddziału wywiadowczego. Współorganizował akcje dywersyjne i wywiadowcze. Uczestniczył m.in. w przygotowaniach akcji rozbicia więzienia w Pińsku (18 stycznia 1943), a bezpośrednio brał udział w próbie spalenia kartotek Arbeitsamtu przy ul. Kredytowej w Warszawie (23 stycznia 1943).

Współpracował z Kierownictwem Walki Cywilnej i Komórką Bezpieczeństwa Delegatury Rządu RP na Kraj. Brał udział również w sekcji likwidacyjnej. Kierował m.in. wykonaniem wyroku na Jerzym Mostowiczu (właśc. Weisbergu), agencie gestapo, który jako prezes Organizacji Zjednoczenia Słowian przeniknął do kierownictwa Społecznej Organizacji Samoobrony, a także na oficerze policji, Romanie Święcickim.

Pomoc Żydom

Rościszewski uczestniczył w akcjach polskiego podziemia dotyczących pomocy Żydom. Wspierał też materialnie ukrywającego się prawnika Wacława Tajtelbauma-Tarskiego. Współpracował m.in. z Zofią Kossak, Ireną Sendlerową i ks. Marcelim Godlewskim. Według Sendlerowej, Rościszewski pomagał w wyprowadzaniu dzieci z warszawskiego getta:

Był adwokatem, znał dobrze gmach sądów przy ul. Leszno; znał tamtejszych woźnych, do których można było mieć zaufanie, a niektórzy z nich mieli w swym posiadaniu klucze do zapasowych drzwi, prowadzących na stronę tzw. aryjską. Po takim wyprowadzeniu adw. Rościszewski umieszczał dzieci albo w zakładzie-zakonie w Chotomowie pod Warszawą lub u swoich znajomych, płacąc im za utrzymanie ze swoich funduszów aż do swojego aresztowania

Szymon Datner określał ówczesny stosunek Rościszewskiego do Żydów jako „pozytywny i serdeczny”.

Według Stefana Korbońskiego, z którym współpracował w Kierownictwie Walki Cywilnej, Rościszewski przeszedł przemianę wewnętrzną, która pozwoliła na zmianę jego światopoglądu. Jan Żaryn zauważa, że Pobudka była kontynuacją przedwojennego ruchu radykalno-narodowego.

Aresztowanie i śmierć

Witold Rościszewski został aresztowany przez gestapo 6 kwietnia 1943 w mieszkaniu przy ul. Bukowińskiej w Warszawie. Według Andrzeja Kunerta, przyczyną aresztowania były wymuszone zeznania Władysława Hackiewicza, żołnierza „Wachlarza”, znającego Rościszewskiego z czasów „Falangi”. Według Władysława Grabowskiego i Bogdana Gadomskiego, Rościszewskiego wydał współpracujący z gestapo Józef Mützenmacher . Z kolei Korboński przypuszczał, że chodziło o zemstę osobistą narzeczonej agenta gestapo, Jerzego Mostowicza, na którym Rościszewski wykonał wyrok.

Rościszewski po aresztowaniu otrzymał propozycje współpracy antykomunistycznej i antyżydowskiej, które odrzucił. Przekazał z aresztu dwa grypsy, ostatni 20 kwietnia 1943. Zamordowany został niedługo potem, prawdopodobnie w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Symboliczny grób Rościszewskiego znajduje się na cmentarzu leśnym w Laskach. W warszawskim kościele św. Marcina znajduje się poświęcona mu tablica pamiątkowa .

Odznaczenia

W 1938 otrzymał Medal Niepodległości .

W 1993 otrzymał pośmiertnie odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata nadawane przez Instytut Jad Waszem jako 5309. osoba na świecie.

Życie prywatne

Witold Rothenburg-Rościszewski był dwukrotnie żonaty. W 1929 ożenił się z Marią Woyzbun, w 1936 z Anną Moczarską (siostrą Kazimierza Moczarskiego), która wspierała go w działalności konspiracyjnej i również otrzymała medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jego syn, Michał Rościszewski (1930–1944) uczestniczył w Powstaniu Warszawskim jako żołnierz batalionu „Czata”, poległ w walkach na Starym Mieście. Jego córką z drugiego małżeństwa jest Anna Małgorzata Rościszewska-Boremska (ur. 1937), lekarka .

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
• Wojciech J. Muszyński. Sprawiedliwy z ONR Falanga. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 11/2010 (120), s. 97-101, 2010. Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1641-9561. 
• Andrzej Krzysztof Kunert: Witold Karol Jan Rothenburg-Rościszewski. [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [on-line]. Narodowy Instytut Audiowizualny, 1991. [dostęp 2016-09-04].