Witulin

Witulin

wieś
Kościół św. Michała Archanioła (dawna cerkiew)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Leśna Podlaska
Liczba ludności (2021)	346
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-542
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0014769
Położenie na mapie gminy Leśna Podlaska Witulin
Położenie na mapie Polski Witulin
Położenie na mapie województwa lubelskiego Witulin
Położenie na mapie powiatu bialskiego Witulin
52°06′29″N 23°04′07″E

Pomnik Tadeusza Kościuszki

Witulin – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, na Równinie Łukowskiej w powiecie bialskim, w gminie Leśna Podlaska. Leży nad rzeką Klukówką, dopływem Krzny.

Integralne części wsi Witulin

SIMC	Nazwa	Rodzaj
1022050	Dwór	część wsi
0014775	Haczki	kolonia
1022133	Pieściucha	kolonia
1022185	Wycinka	kolonia

W latach 1809–1932 miejscowość była siedzibą gminy Witulin. W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Witulin, po jej zniesieniu w gromadzie Leśna Podlaska. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bialskopodlaskiego.

Wieś jest sołectwem w gminie Leśna Podlaska. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 352 mieszkańców.

Zalew Terebela

Znajduje się w pd.-wsch. części gminy Leśna Podlaska, przy drodze wojewódzkiej Biała Podlaska – Leśna Podlaska. Zajmuje drugie miejsce w gminie pod względem powierzchni (944 ha) i pierwsze w kategorii liczby gospodarstw (84). W sołectwie żyje 422 mieszkańców. Zabudowa zagrodowa zwarta, murowana i drewniana. Produkcję rolną obsługuje gorzelnia oraz zlewnia mleka. Ponadto są 3 sklepy, remizo-świetlica, klub dyskotekowy (czynny w soboty), punkt biblioteczny, prywatna winnica i filia szkoły podstawowej. Ochronie podlegają dwa obiekty przyrodnicze: drzewo pomnikowe (lipa drobnolistna) i las wodochronny Zadworne.

Funkcje retencyjno-rekreacyjne spełnia Zalew Terebela (Zalew Witulin) o powierzchni 40 ha.

Użytkowanie ziemi: grunty orne 53,8%, sady 0,6% użytki zielone 19,2%, lasy 18,8%, inne 7,6%.

Historia

Dobra Witulin, które pierwotnie składały się z wsi Ossówka, Nosów, Bukowice, Nosowska Wólka, Komarno i Konstantynów (dawniej Kozierady), zostały kupione w 1642 roku od Koniecpolskich przez wojewodę sandomierskiego Jana Firleja z Dąbrowy. Dobra te przejściowo posiadał jego zięć podczaszy litewski Krzysztof Sapieha. W 1649 r. dobra te nabył wojewoda brzeski Krzysztof Piotr Piekarski. Po jego śmierci w 1672 r. znalazły się one w rękach jego córki Anny, wdowy po Melchiorze Stanisławie Sawickim, którego syn (Dominik Kazimierz Sawicki, kasztelan brzeski) sprzedał je w 1688 r. wojewodzie sieradzkiemu Janowi Chryzostomowi Pieniążkowi. Jedyna jego córka Maria Kazimiera wniosła w 1700 roku posag w postaci tych dóbr do małżeństwa z hrabią Karolem Juliuszem Sedlnickim. Sedlnicki około 1720 roku wybudował dwór, na miejscu wcześniej spalonej rezydencji. W dworze tym przebywał rzadko i tylko w porze letniej, bowiem mieszkał w (nieistniejącym dziś) pałacu w Ostromęczynie, a później przeniósł do założonej przez siebie rezydencji w Konstantynowie. W Witulinie natomiast wychowywał się jego syn Karol Józef Sedlnicki. Po śmierci Sedlnickiego Witulin przejął Kazimierz Wężyk z Wielkiej Rudy. Jednym z jego synów był poeta Franciszek Wężyk urodzony w Witulinie 7 października 1785 roku.

Witulin w końcu XIX wieku jak podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego posiadał cerkiew parafialną (dekanatu łosickiego) z 1666 r., szkołę podstawową (dawniej początkową), miał 61 domostw i 492 mieszkańców.

Opis Witulina podany przez W. Łoskiego w Tygodniku Ilustrowanym z 1877 roku:

Gmina Witulin (obecnie Witulin nie ma praw gminy) graniczyła z gminami: Rokitno, Zakanale, Kornica, Huszlew i Swory. Miała 16672 mórg obszaru i 3080 mieszkańców z czego 2415 prawosławnych (przy czym po zlikwidowaniu przez władze carskie w 1875 roku kościoła unickiego, zaliczono do nich także administracyjnie wszystkich unitów), 718 katolików i 16 żydów. W skład gminy wchodziły wsie: Bordziłówka, Bukowce, Nosów, Droblin, Hrud, Klukowszczyzna, Leśna, Mariampol, Nowinki, Ossówka, Roskosz oraz nieistniejące już: Kajków, Koszelówka, Owczarnia i Pasieka. Folwark Witulin rozległy był na 1746 mórg, z czego grunty orne to (mórg) 980, łąki 228, pastwiska 154, las 330, w odpadkach 11, nieużytki 43, budowle murowane 13, budowle drewniane 12.

We wsi zachowały się następujące budowle:

• drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła z 1741 r. – początkowo był cerkwią unicką, od 1874 r. – cerkiew prawosławna, w 1919 zrewindykowany na rzecz Kościoła katolickiego. Od roku 1928 pełni funkcję kościoła parafialnego parafii św. Michała Archanioła.
• drewniana dzwonnica z przełomu XIX i XX wieku (obok kościoła)
• oranżeria murowana z drugiej połowy XIX wieku (zachowana tylko częściowo)
• kuchnia dworska (spełniająca funkcje szkoły podstawowej), czworak, gorzelnia oraz magazyn spirytusowy i spichlerz
• pomnik Tadeusza Kościuszki z 1931 roku, postawiony dla upamiętnienia mieszkańców wsi biorących czynny udział w insurekcji kościuszkowskiej (w 1794 r.) z napisem „Wodzowi Witulin”
• wiatrak koźlak z końca XIX wieku

Istniał również ponad 300-letni dwór modrzewiowy, lecz został spalony w okresie II wojny światowej.

W Witulinie urodził się w 1879 prawosławny metropolita miński i słucki Melchizedek (Pajewski), którego ojciec, Lew Pajewski, był prawosławnym duchownym i badaczem historii regionalnej.

Zobacz też

• Witulin-Kolonia

Linki zewnętrzne

• Witulin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 682 .
• O Witulinie na MojePodlasie