Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach

Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
	nr rej. pałac 150/32/58 z 20.06.1958, dwór 756 z 22.03.1966
	; Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Radziejowice
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Jakub Kubicki
Inwestor	Stanisław Radziejowski, Kazimierz Krasiński
Rozpoczęcie budowy	XVII w.
Ukończenie budowy	XVIII, XIX w.
Pierwszy właściciel	Stanisław Radziejowski
Kolejni właściciele	Kazimierz Krasiński
	Położenie na mapie gminy Radziejowice Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
	Położenie na mapie Polski Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
	Położenie na mapie powiatu żyrardowskiego Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach
	52°00′13″N 20°33′03″E/52,003611 20,550833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zespół pałacowo-parkowy w Radziejowicach – pałac z zespołem we wsi Radziejowice w powiecie żyrardowskim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego^[1].

Obiekt wybudowany w stylu klasycystycznym wraz z otaczającym go parkiem. Od 1965 roku pełni funkcję domu pracy twórczej dla twórców kultury. Pałac mieści także sale muzealne i galerię wystaw czasowych.

Pałac

W XV w., obok istniejącego obecnie pałacu klasycystycznego z XIX w., wznosiła się wieża mieszkalna, będąca siedzibą rodu Radziejowskich. Na początku XVII wieku wojewoda łęczycki Stanisław Radziejowski, polecił zbudować na północny zachód od wieży nowy wczesnobarokowy pałac z umieszczoną w elewacji długą arkadową galerią z widokiem na ogród. W czasie największej świetności Radziejowic, gdy zarządzał nimi Stanisław Radziejowski, bywał tu król Zygmunt III Waza, a od 22 do 25 listopada 1632 roku przebywał król Władysław IV Waza. Królowi towarzyszyła małżonka, a także biskup Jakub Zadzik, kasztelan Maksymilian Przerębski, podkanclerzy Paweł Sapieha i podskarbi Mikołaj Daniłowicz. Kolejnej rozbudowy dokonał Hieronim Radziejowski, a po nim Michał Radziejowski, za którego czasów dokonano modernizacji założenia architektonicznego. W pałacu przebywał także później Jan III Sobieski.

Obecny pałac powstał pomiędzy wieżą i pałacem wczesnobarokowym (obecnie nieistniejącym) i obecną postać otrzymał na przełomie XVIII i XIX wieku po klasycystycznej przebudowie dokonanej staraniem Kazimierza Krasińskiego, oboźnego koronnego, według projektu Jakuba Kubickiego. Wtedy też powstał ganek kolumnowy z tarasem przed wejściem głównym. Rozbudowę zespołu pałacowego kontynuował później Józef Wawrzyniec Krasiński, za którego sprawą wokół pałacu powstał istniejący do dziś park krajobrazowy i odbudowano w stylu neogotyckim zameczek, będący pozostałościami dawnej wieży Radziejowskich. W ciągu następnych dekad Radziejowice odwiedzali ludzie kultury – m.in. Juliusz Kossak, Henryk Sienkiewicz, Lucjan Rydel, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Chełmoński, Stanisław Masłowski (zob. pejzaże Stanisława Masłowskiego powstałe w Radziejowicach: "Staw w Radziejowicach", "Na pastwisku, pejzaż z okolicy Radziejowic").

W czasie II wojny światowej pałac został zajęty przez Niemców na szpital dla żołnierzy, a następnie zdewastowany przez żołnierzy Armii Czerwonej. Po przeprowadzeniu reformy rolnej w 1945 roku dobra Krasińskich przejęło państwo, a w 1950 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki, które powierzyło je Muzeum Narodowemu na składnicę muzealną. W 1956 roku pozostałości radziejowickiego majątku stały się własnością Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki i postanowiono wówczas utworzyć w pałacu Dom Pracy Twórczej. Z tego powodu w latach 1956–1964 prowadzone były prace remontowe, pod nadzorem architekta Jacka Cydzika. W trakcie restauracji na dachu umieszczono dodatkowe okna, co zaburzyło bryłę pałacu. Dach pokryto blachą, w miejsce położonej na nim wcześniej czerwonej dachówki ceramicznej. Dom Pracy Twórczej funkcjonuje od 1965 roku. Obecnie często bywają tam pisarze, publicyści, aktorzy, filmowcy, muzycy i plastycy. Stałymi bywalcami Radziejowic był m.in. Jerzy Waldorff. W 2002 roku wykonano remont elewacji.

Pałac był wielokrotnie wykorzystywany do organizacji koncertów muzycznych i do wykładów Szkoły Wajdy. W 2016 i 2017 roku był miejscem pobytu uczestniczek programu Projekt Lady.

Zameczek

W murach tego obiektu znajdują się pozostałości najstarszej siedziby rodu Radziejowskich, która miała formę wieży obronnej. Wieża została rozbudowana w 1512 roku przez Mikołaja Radziejowskiego, gdy został wojewodą płockim. Po umieszczenie głównej siedziby w nowym pałacu, Zameczek popadł w ruinę, do czasu, gdy na początku XIX w. na polecenie Józefa Wawrzyńca Krasińskiego, żonatego z Emilią Ossolińską, architekt Jakub Kubicki odbudował w 1802 roku ruinę w stylu neogotyckim^[2]. Na elewacji wmurowano też wtedy fragmenty starszej kamieniarki i herbów poprzednich właścicieli Radziejowic, co uchroniło te elementy przed zniszczeniem i rozproszeniem. W XIX wieku zbudowano też galerię łączącą "Zameczek" z pałacem. Obecnie jest to budowla mieszcząca pałacową kuchnię i dwa historyczne apartamenty wyposażone w dawne meble i obrazy.

Herb Szembek
Herb Szembek (odmiana)
Herb Ślepowron
J. Krasińskiego
Herb Ślepowron
J. Krasińskiego
Herb Junosza St.
Radziejowskiego^[3]
Herb Junosza St.
Radziejowskiego^[4]
Herb Junosza
Herb Emilii Ossolińskiej
Herb Emilii Ossolińskiej

Dwór

W parku znajduje się niewielki dworek – dawna siedziba administratora folwarku – o typowej architekturze szlacheckiej. Po 1970 roku podczas przebudowy obiekt został pozbawiony tynków i zmieniono formę ganku wejściowego, upodabniając go do pierwotnej formy. Mieści się tam współcześnie 12 pokoi hotelowych i mały salonik z fortepianem. Na miejscu samego folwarku znajduje się natomiast XIX-wieczna kuźnia, zaadaptowana na salę konferencyjną.

Kuźnia

Budynek był dawniej zwany Hamerownią i powstał na początku XIX wieku podczas przebudowy majątku przez rodzinę Krasińskich. Wyremontowany w latach 80. XX wieku. Obecnie służy jako miejsce warsztatów artystycznych, konferencji oraz bankietów^[5].

Willa Szwajcarska

W latach 60. XX wieku na terenie zespołu pałacowo-parkowego powstała także tzw. "Willa Szwajcarska"; mieści ona zaplecze administracyjne i pokoje gościnne. Podczas budowy gmachu odkryto mury wcześniejszej budowli istniejącej w tym miejscu, jednak nie zostały one wyeksponowane^[6].

Czworaki

Budynki przeznaczone do 1945 roku dla służby pałacowej. Obecnie mieszczą dwupoziomowe apartamenty.

Park

Obecny park o powierzchni 26 ha zaczęto kształtować w 1817 roku w formie krajobrazowego parku angielskiego, według projektu francuskiego pułkownika Aleksandra d’Alphonce’a de Saint Omer. Na terenie parku znajdują się wpisane na listę pomników przyrody aleja lipowa i aleja jesionowa oraz okaz miłorzębu dwuklapowego. W 2 połowie XX wieku rozpoczęto prezentować w nim rzeźby. W parku znajduje się Wielki Staw i Mały Staw zasilane wodami rzeczki Pisia-Gągolina.

Neogotycki "zameczek"
Ruiny wieży, akwaforta J.Z. Freya (1806)
Dworek w Radziejowicach
Portal w pałacu ze starszego obiektu
Obramienie okienne

Film

W pałacu oraz parku kręcono sceny do następujących filmów i seriali:

Pan Tadeusz w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego (1928),
Lalka w reżyserii Wojciecha Hasa (1968),
Kariera Nikodema Dyzmy w reżyserii Jana Rybkowskiego i Marka Nowickiego (1980; bal tajemniczej loży),
Znachor w reżyserii Jerzego Hoffmana (1981; rezydencja Czyńskich),
Kto nigdy nie żył… w reżyserii Andrzeja Seweryna (2006),
Wichry Kołymy w reżyserii Marleen Gorris (2009)^[7].

Przypisy

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .
↑ J. Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1918, Warszawa 1975, s. 27
↑ Inicjały SR WR SS oznaczają Stanisław Radziejowski Wojewoda Rawski Starosta Sochaczewski
↑ Inicjały SR CR SS oznaczają Stanisław Radziejowski Kasztelan Rawski Starosta Sochaczewski
↑ Kuźnia [online], Pałac Radziejowice, 17 lutego 2015 [dostęp 2019-03-25] (pol.).
↑ Willa Szwajcarska [online], Pałac Radziejowice, 28 kwietnia 2015 [dostęp 2019-03-25] (pol.).
↑ Marek Szymański, Mazowsze na filmowo. Przewodnik turystyczny, Samorząd Województwa Mazowieckiego, Warszawa, 2023, s. 60, ISBN 978-83-8009-864-0

Bibliografia

Oficjalna strona Domu Pracy Twórczej w Radziejowicach. [dostęp 2011-07-29].
Barbasiewicz Maria, Radziejowskie Theatrum. Dzieje rezydencji, wyd. DPT, Radziejowice 2007
J. Jaworska, Radziejowice. Zespół architektoniczno-parkowy z wieku Oświecenia, „Biuletyn Historii Sztuki”, XIV, 1952, nr 3, s. 57 n.
A. Nierychlewska, Zamki i dwory województwa rawskiego w późnym średniowieczu i czasach wczesnonowożytnych, Łódź 2013, s. 297 n.
W. Baraniewski, Pałace i dwory w okolicach Warszawy, Warszawa 1992, s. 148 n.

Linki zewnętrzne

Radziejowice – galeria zdjęć. [dostęp 2011-07-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-09)].
Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona

[nid-1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025 .

[2] J. Frycz, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1918, Warszawa 1975, s. 27

[3] Inicjały SR WR SS oznaczają Stanisław Radziejowski Wojewoda Rawski Starosta Sochaczewski

[4] Inicjały SR CR SS oznaczają Stanisław Radziejowski Kasztelan Rawski Starosta Sochaczewski

[5] Kuźnia [online], Pałac Radziejowice, 17 lutego 2015 [dostęp 2019-03-25] (pol.).

[6] Willa Szwajcarska [online], Pałac Radziejowice, 28 kwietnia 2015 [dostęp 2019-03-25] (pol.).

[7] Marek Szymański, Mazowsze na filmowo. Przewodnik turystyczny, Samorząd Województwa Mazowieckiego, Warszawa, 2023, s. 60, ISBN 978-83-8009-864-0

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]