Żyrowa
50°26′59″N 18°07′35″E/50,449722 18,126389| wieś | |
.jpg) Pałac w Żyrowej, elewacja frontowa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
760 |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
47-330[2] |
| Tablice rejestracyjne |
OKR |
| SIMC |
0505639 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krapkowickiego  | |
Położenie na mapie gminy Zdzieszowice  | |
| 50°26′59″N 18°07′35″E/50,449722 18,126389[1]
| |
Żyrowa (niem. Zyrowa[3]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie krapkowickim, w gminie Zdzieszowice[4][5].
Od 1950 Żyrowa należy do województwa opolskiego.
Integralne części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0505645 | Lesisko | przysiółek |
W przysiółku zachowały się pozostałości dawnego folwarku Waldhof[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia miejscowości i pałacu sięga czasów średniowiecznych i jest związana jest z klasztorem minorytów (z Jemielnicy), którzy na przełomie XIII i XIV wieku zbudowali pierwszy obiekt w miejscu obecnego pałacu. 13 marca 1631 roku Melchior Ferdynand de Gaschin kupił za 24 000 talarów dobra żyrowskie – m.in. Żyrową. „Zyrowa” była nazwą wioski do 1936. Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych na Górnym Śląsku historyczna nazwa niemiecka Zyrowa została w lipcu 1936 r. zastąpiona przez administrację nazistowską nazwą Buchenhöh. Po kapitulacji Niemiec w 1945 r. ustalono nazwę Żyrowa. W 2002 r. Żyrowa zdobyła nagrodę „Najpiękniejszej Wsi Opolskiej”.
Plebiscyt i powstanie
[edytuj | edytuj kod]W 1910 roku 548 mieszkańców mówiło w języku polskim, 4 w językach polskim i niemieckim, natomiast 118 osób posługiwało się jedynie językiem niemieckim. W wyborach komunalnych w listopadzie 1919 roku wszystkie 107 głosów oddano na kandydatów z list polskich, którzy zdobyli maksymalną liczbę 9 mandatów. Podczas plebiscytu w 1921 r. we wsi uprawnionych do głosowania było 451 mieszkańców (w tym 95 emigrantów). Za Polską głosowało 165 osób, za Niemcami 270 osób.[7]
Podczas trwania III powstania śląskiego, Żyrowa została 9 maja 1921 r. zajęta przez baon Jana Faski. Wieś była miejscem stacjonowania dowództwa pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja z Grupy "Wschód". Miejscowość była jednym z celów ataków wyprowadzonych 21 maja przez Niemców z rejonu Gogolina. Broniły ją baony Alojzego Kurtoka, Leonarda Krukowskiego oraz Józefa Szendery. Po ciężkich walkach i przechodzeniu Żyrowej z rąk do rąk, ostatecznie została zdobyta przez Niemców. W wyniku niemieckiego terroru popowstaniowego zamordowanych zostało 2 mieszkańców: Paweł Bugiel i Teodor Mainusz[7], którzy zostali pośmiertnie (21.12.1933 r.) odznaczeni Medalem Niepodległości[8]. Z powodu terroru wyemigrowało 45 mieszkańców wsi[7].
W 1984 r. patronem szkoły podstawowej w Żyrowej został polski językoznawca, prof. Stanisław Rospond[9].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10]:
- kościół filialny pw. św. Mikołaja, wzniesiony ok. 1300 r., rozbudowany z późnobarokową fasadą w pierwszej połowie XVIII w., restaurowany w XIX w. i w latach 1932–1936. Jest trój-przęsłowym kościołem 1-przestrzennym z 2-przęsłowym prezbiterium, z prostym zamknięciem i wczesnogotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym o groszkowatym przekroju żeber, z prostym zwornikiem, w narożnikach szczątkowe służki o kielichowatych głowicach, szeroki korpus z dobudowaną później emporą muzyczną, pierwotnie kryty stropem, od XVIII w. ze sklepieniem kolebkowym, z lunetami i gurtami na pilastrach, z dekoracją stiukową, na sklepieniach medaliony w stiukowych otokach. Kwadratowy aneks jako kaplica (pn.), z czes. kapą nad ukośnie ustawionymi pilastrami, masywna wieża zach., górą 8-boczna, w rodzaju tamburu z przełamanym hełmem barok., kaplice z hełmami cebulastymi, na fasadzie rzeźba św. Jana Nepomucena (XVIII w.). – Zachowana część wyposażenia, m.in. rokokowy ołtarz gł., z przemalowanym obrazem, XVIII w. (Św. Anna nauczająca Marię), wyżej medalion z przedstawieniem św. Mikołaja; dwa ołtarze boczne, w ramach stiukowych i z obrazami (św. Floriana, św. Józefa z Dzieciątkiem) F. A. Sebastiniego (4. ćw. XVIII w.); barokowa ambona (l. pół. XVIII w.).
- zespół pałacowy, z XVII-XIX w.:
- Pałac w Żyrowej, zbudowany w latach 1631–44
- park
- folwark
- kuźnia, z koło XIX w.
-
Kościół św. Mikołaja -
Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem przy kościele -
Pałac - widok ogólny ze strony zachodniej -
Dziedziniec pałacowy
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Geologia
[edytuj | edytuj kod]W Żyrowej znajduje się mała ekspozycja dolnokarbońskich szarogłazów oraz znajdowała się najdłuższa jaskinia Chełmu, została jednak zasypana po 1945 r.[11]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164572
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1629 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Landkreis Gross Strehlitz. geschichte-on-demand.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-17)]..
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Krzysztof Marcinkiewicz: Na zboczu Góry św. Anny znajdują się tajemnicze ruiny folwarku Waldhof. Mają bardzo ciekawą historię. nto.pl, 2022-12-25. [dostęp 2022-12-26].
- ↑ a b c Encyklopedia Powstań Śląskich, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 676.
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z Mieczami, Krzyża Niepodległości i Medalu Niepodległości. „Monitor Polski”, s. 2,3, 21.12.1933. Warszawa: Polska Agencja Telegraficzna.
- ↑ 25-lecia nadania imienia Profesora Stanisława Rosponda Publicznej Szkole Podstawowej w Żyrowej. [online], zdzieszowice.pl [dostęp 2023-07-31] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 53.
- ↑ Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strona 70. ISBN 978-83-63036-04-1.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zabytki Sztuki w Polsce. Śląsk. wyd. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2006 we współpracy z Dehio-Vereinigung oraz Herder-Institut w Marburgu.
