Myrmekomorfia

Na górze: mrówka występująca w Mozambiku, na dole: pająk z rodzaju Myrmarachne

Myrmekomorfia – upodobnienie się innych organizmów do mrówek, które wyewoluowało ponad 70 razy. Mrówki są zwierzętami lądowymi, występującymi powszechnie na powierzchni prawie całej Ziemi (m.in. oprócz Antarktydy czy Grenlandii), a potencjalni drapieżnicy wykorzystujący wzrok do wyszukiwania swych ofiar (np. osy czy ptaki) unikają zjadania ich, ponieważ są one zwykle niesmaczne bądź też agresywne. Niektóre stawonogi upodobniają się do mrówek w celu odstraszenia drapieżników (mimikra batesowska), natomiast część zwierząt mrówkożernych naśladuje swe ofiary zarówno pod względem wyglądu, jak i zachowania.

Zjawisko myrmekomorfii występuje prawie tak długo, jak istnieją same mrówki; najwcześniejsze tego przykłady w zapisie kopalnym występują już w okresie kredy.

W myrmekofilii zachodzi komensalizm między naśladującym a naśladowanym, w przypadku mrówek organizm naśladujący je zamieszkuje ich gniazdo (inkwilinizm). Aby zmylić gatunek naśladowany, naśladujący może wydzielać feromony podobne do mrówczych, mieć podobny do nich wygląd bądź też wywoływać wrażenia dotykowe podobne jak organizm naśladowany.

Mimikra batesowska

Wybrane gatunki wykorzystujące mimikrę batesowską

Dużych rozmiarów odwłok przedstawicieli gatunku Myrmecoris gracilis optycznie zmniejszany jest przez białe paski przechodzące przez całą jego szerokość.

Ciemne plamki na słupkach i pręcikach męczennicy cielistej.

Mimikra batesowska jest mechanizmem, polegającym na naśladowaniu gatunków posiadających czynne mechanizmy ochrony przed drapieżnikami (w tym przypadku mrówki), takich jak silnie rozwinięte szczęki, mogące zostać wykorzystane w celach ochronnych przez gatunki, które takich mechanizmów w toku ewolucji nie wykształciły. W niektórych przypadkach atakowany w toku ewolucji upodobnił się do gatunku mrówki atakującej go. Upodabniający się może przybrać wygląd niezwykle podobny do oryginału, np. muszki z rodzaju Syringogaster tak bardzo przypominają mrówki z rodzaju Pseudomyrmex, że rozróżnienie ich możliwe staje się dopiero podczas walki. Mimikra w przypadku mrowiszczaka mrówkomirka jest na tyle skuteczna, że pozwala mu zamieszkiwać w gnieździe mrówek i pasożytować na nich.

Ponad 300 gatunków pająków naśladuje cechy morfologiczne oraz sposób zachowania się mrówek. Do grupy tej należy m.in. wiele gatunków pająków z rodziny skakunowatych, np. pająki z rodzaju Myrmarachne naśladujące ich specyficzny sposób poruszania się. Potrafią one również stworzyć iluzję posiadania czułków, machając w powietrzu szczękoczułkami i nogogłaszczkami. Ich smukłe ciała czynią je bardziej zwinnymi, pozwalając na ucieczkę przed drapieżnikami. Smukłość ich ciał powoduje jednak zmniejszenie ilości jaj w złożonym kokonie, co prawdopodobnie rekompensowane jest przez częstsze składanie kokonów przez okres ich życia. Mimikrę batesowską wykorzystują również pająki z gatunku Sarinda hentzi.

Modliszki z rodzajów Aethalochroa, Orthodera i Statlia unikają polowania na mrówki, co przekłada się również na wyżej wymienione gatunki pająków.

Mimikra Batesa wyewoluowała również u niektórych roślin. Co najmniej 22 gatunki męczennicy mają na słupkach i pręcikach swych kwiatów ciemne kropki i plamki przypominające mrówki, które odstraszają roślinożerców.

Myrmekofilia

Część stawonogów jest myrmekofilami naśladującymi mrówki pod względem wrażeń dotykowych, zachowania i wydzielanych feromonów. U wielu grup tych organizmów na drodze konwergencji powstały cechy podobne do mrówczych. Mimikra taka pozwala im żyć w gniazdach mrówek. Zjawisko to występuje np. u ślimaków Allopeas myrmekophilos, zasiedlających gniazda agresywnych mrówek Leptogenys distinguenda. Myrmekomorfią charakteryzują się również niektóre gatunki chrząszczy, mogące dzięki temu zamieszkiwać gniazda mrówek z gatunku Eciton burchellii. Odkrywca tego zjawiska, jezuita i entomolog Erich Wasmann stworzył w 1894 roku listę 1177 gatunków wykorzystujących ten rodzaj mimikry, od tego czasu natomiast odkryto jeszcze wiele innych.

Myrmekofilia u modraszkowatych

Wiele gatunków z rodziny modraszkowatych upodabnia się do mrówek, a ich larwy i poczwarki żyją w mrówczych gniazdach. Larwy gatunku Aloeides dentatis wydzielają feromony, sprawiające, że stają się one dla swego żywiciela nierozpoznawalne, w konsekwencji czego robotnice opiekują się nimi jak swym własnym potomstwem. Podobną strategię przyjęły larwy modraszka Rebela (Phengaris rebeli), żywiące się larwami mrówek.

Myrmekofilia u gąsienicznikowatych

Osy z gatunku Gelis agilis (z rodziny gąsienicznikowatych) są pozbawione skrzydeł i wykazują podobieństwo do hurtnicy pospolitej w zakresie zachowania, budowy morfologicznej czy pod względem węglowodorów znajdujących się w ich kutykuli.

Mimikra agresywna

Zwierzęta myrmekomorficzne wykorzystują mimikrę agresywną przypominają na tyle mrówki, by móc zbliżyć się do nich, co umożliwia im polowanie na nie. Mechanizm ten wykorzystują m.in. pająki z rodziny Zodariidae oraz z rodzaju Myrmarachne, które to w toku ewolucji nie odwzorowały dokładnie wyglądu swoich ofiar.

Pająki z gatunku Aphantochilus rogersi naśladują jedyne plemię mrówek, na które polują, tj. mrówki z plemienia Attini. Wykorzystują one również mimikrę batesowską w celu uniknięcia zagrożenia ze strony nastecznikowatych.

• Wybrane gatunki wykorzystujące mimikrę agresywną
• 
  Pająk z rodzaju Myrmarachne w trakcie spożywania królowej
• 
  Aphantochilus rogersi
• 
  Samica pająka Myrmarachne plataleoides przypomina mrówkę z rodzaju Oecophylla

Myrmekomorfia u niedojrzałych osobników

Myrmekomorfia u osobników niedojrzałych pełni funkcję ochronną przed drapieżnikami, podczas gdy osobniki dorosłe tego samego gatunku wykorzystują inne mechanizmy obronne (np. użycie kamuflażu czy posiadanie ubarwienia ostrzegawczego).

Do celów ochronnych mimikrę batesowską wykorzystują wczesne stadia rozwojowe niektórych gatunków modliszki, takich jak Odontomantis pulchra czy Tarachodes afzelli (w stadium imago żywiący się mrówkami). Osobniki dorosłe oraz znajdujące się na późniejszym etapie rozwoju wykorzystują w tym przypadku inne strategie obrony przed drapieżnikami, takie jak kamuflaż.

Niektóre gatunki pasikonikowatych z rodzaju Macroxiphus również wykorzystują tę strategię, posiadając kolor, kształt (proporcje) ciała oraz zachowanie upodabniające je do mrówek. Ich długie czułki są tak zakamuflowane, by wydawały się krótsze poprzez złudzenie optyczne polegające na ich czarnym zabarwieniu wyłącznie przy podstawie. Owady te dodatkowo poruszają nimi, naśladując ruchy czułek mrówczych.

Straszyki australijskie składają jaja podobne do jaj mrówek z gatunku Leptomyrmex. Dodatkowo posiadają one czerwono ubarwioną głowę, natomiast tułów i odwłok są koloru czarnego, dzięki czemu upodabniają się one do tych mrówek w sposób wizualny.