Gryżyna (województwo wielkopolskie)
52°01′50″N 16°42′36″E/52,030556 16,710000| wieś | |
 Dwór w Gryżynie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2005) |
360 |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-000[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0371558 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
| 52°01′50″N 16°42′36″E/52,030556 16,710000[1]
| |
Gryżyna – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan.
W latach 1954–1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gryżyna, po jej zniesieniu w gromadzie Racot. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś w latach 1296–1512 znajdowała się w rękach Borków, którzy z czasem przyjęli nazwisko Gryżyńscy. W następnych latach właścicielami wsi byli: Gostyńscy, Staręścy, Gołutowscy, Mąkowscy, od 1713 roku Wyssogota-Zakrzewscy (kolejno: Wacław i Karol), od 1786 roku właścicielami byli Wierusz – Kowalscy. W 1835 roku wieś i majątek przeszedł w ręce rodziny Lossowów, w których władaniu pozostawały do roku 1939. Gryżyński dwór (być może w formie wieży obronnej) wzmiankowany był w dokumencie z 1466 r., dwór Wyssogota-Zakrzewskich opisano w dokumentach z 1760 i 1774[a].
W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Gryżyna należała do wsi większych w ówczesnym powiecie Kosten rejencji poznańskiej[3]. Gryżyna należała do okręgu kościańskiego tego powiatu i stanowiła siedzibę majątku Gryżyna, który należał wówczas do Lossowa[3]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Gryżyna liczyła 264 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 23 dymy (domostwa)[3].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kościół parafialny św. Barbary wybudowany w latach 1885−86 według planów architekta Alexis Langer z Wrocławia. Ceglaną neogotycką świątynię ufundowała rodzina von Lossow. Przy kościele znajdują się liczne groby właścicieli majątku w tym Wyssogota-Zakrzewskich[4].
- Dwór barokowy, wzniesiony w końcu XVIII w.[b], być może z wykorzystaniem murów wcześniejszych[c] na planie prostokąta, frontem zwrócony na północ, murowany, otynkowany. Parterowy z wystawką nad wejściem, kryty wysokim dachem łamanym polskim. Na frontowej, trójosiowej wystawce herby Junosza i Dryja. Od wschodu i zachodu parterowe przybudówki kryte dachem płaskim. Przed dworem lipa drobnolistna. Po wschodniej stronie dworu oficyna, od zachodniej strony lipa wielkolistna, od wschodniej lipa drobnolistna, czteropienna. Przy dworze jednohektarowy park.
- Ruiny kościoła św. Marcina z IV ćwierci XIII wieku[5], około 1,5 km na południowy zachód od wsi.
-
Ruiny kościoła św. Marcina z końca XIII w. w pobliżu Gryżyny -
Widok dworu przed 1912
.jpg)
Legenda o brzozie gryżyńskiej[edytuj | edytuj kod]
Do 1875 roku w miejscowości, przy ruinach kościoła św. Marcina, rosła tzw. „brzoza gryżyńska” znana z podań ludowych.
Urodzeni w Gryżynie[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zob. też Maria Strzałko, Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce str. 86 i nast., Wyd. WPBiCAK, Poznań 2006, ISBN 83-87816-97-3)
- ↑ Tak w Atlasie zabytków...
- ↑ Data na frontonie podaje rok 1793, jednak nie jest pewne, czego dotyczy, być może jednej z licznych przebudów. Data ta nie odpowiada przy tym herbom umieszczonym w wystawce: w tym czasie właścicielami dworu byli Wieruszowie Kowalscy herbu Wierusz. Nie wiadomo też, czy lub w jaki sposób wykorzystano mury wcześniejszych budynków, znanych z dokumentów z lat 1760 i 1784. (Zob. Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 39726
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 347 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 209.
- ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Robert Pasieczny: Atlas zabytków architektury w Polsce. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 216.
- ↑ Kościół pw. Św. Marcina - Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2022-02-11] (pol.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcie satelitarne ruin kościoła pw. św. Marcina. zumi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
| Wsie |
|
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Przysiółki | |
| Integralne części wsi |
|
