Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu

Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu

A/1762 z 1.08.2019
kościół parafialny
Fasada kościoła Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu (2007)
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Grudziądz
Adres	ul. Adama Mickiewicza 43
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu
Wezwanie	Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny
Historia Data rozpoczęcia budowy 1896 Data zakończenia budowy 1898 Data poświęcenia 20 czerwca 1898 Poprzednie wyznanie ewangelickie
Dane świątyni Styl neogotycki Architekt August Menken Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 67 m Liczba naw 3 Organy • liczba głosów • liczba manuałów 30 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy Dzwonnica wbudowana
Położenie na mapie Grudziądza Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu
Położenie na mapie Polski Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu
53°29′27,03″N 18°45′21,01″E
Strona internetowa

Kościół ewangelicki w Grudziądzu ok. 1900 r. (obecnie kościół Księży Marianów)

Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu – zwany także „Młodzieżowym”, dawniej kościół ewangelicki; neogotycka świątynia z lat 1896–1898 przy ul. Adama Mickiewicza 43.

Historia

Już w 1841 r. kościół ewangelicki na Rynku poświęcony w 1785 r. okazał się zbyt ciasny na potrzeby rozwijającej się miejscowej parafii. Starania o budowę większej świątyni, ponawiane w kolejnych latach, szły dość opornie. Wprawdzie w 1870 r. projekt przedstawił Martini z Torunia, ale dopiero w 1881 r. zakupiono leżące na wschód od Starego Miasta obszerne „tabaczane pole” nad Trynką, przy dzisiejszej ul. Mickiewicza, a sięgające wzdłuż kanału aż do dzisiejszej ul. Kosynierów Gdyńskich. W 1889 r. zbudowano tam budynek I plebanii (proj. Krüger). Plany nowego kościoła na 1600 miejsc siedzących sporządził popularny architekt August Menken z Berlina. Poświęcenie kamienia węgielnego nastąpiło 21 maja 1896, a uroczystość poświęcenia gotowej budowli 20 czerwca 1898. Wkrótce potem obok wzniesiono dalsze domy mieszkalne dla pastorów i pracowników kościelnych, a 28 stycznia 1910 poświęcono Dom Ewangelicki z salą na 600 miejsc (według innych źródeł na 1200), w której odbywały się różnego rodzaju zgromadzenia, koncerty i dodatkowe nabożeństwa świąteczne.

Po odzyskaniu niepodległości w 1920 r. dotychczasowy dom parafialny okazał się za duży i stał się siedzibą amatorskiej Sceny Niemieckiej, nadal też odbywały się w nim koncerty.

W okresie II Rzeczypospolitej kościół należał do gminy ewangelickiej o niemieckim obliczu narodowym znajdującej się w strukturach superintendentury (diecezji) chełmińskiej Ewangelickiego Kościoła Unijnego. W 1937 parafia liczyła 300 wiernych.

19 maja 1923 ks. kapelan Józef Mamica z Poznania odprawił w nim pierwsze nabożeństwo polskie dla ewangelików wojskowych i cywilnych, jednak na kolejne zarząd parafii unijnej już w tym miejscu nie pozwolił. Ostatecznie polski zbór ewangelicko-augsburski w Grudziądzu zorganizował się w 1931 i ks. Jerzy Kahané z Bydgoszczy pierwsze nabożeństwo odprawił 7 kwietnia właśnie w tym kościele, odtąd już życzliwie udostępnianym przez niemiecką parafię i jej duszpasterza ks. Reinholda Dieballa aż do wybuchu II wojny światowej. Ostatnie niemieckie nabożeństwo ewangelickie odprawił pastor Stöhr 22 stycznia 1945.

Podczas walk o miasto kościół został poważnie uszkodzony, a dom parafialny i jedna z plebanii uległy całkowitemu zniszczeniu. 4 czerwca 1945 opuszczona świątynia została przydzielona w użytkowanie rzymskokatolickiej parafii farnej św. Mikołaja, jednak ostatecznie w latach 1947–1958 zajmowała ją parafia polskokatolicka.

Zdewastowana budowla została ponownie przejęta przez Kościół rzymskokatolicki i 7 sierpnia 1958 objęta w posiadanie przez zgromadzenie księży marianów, którzy zajęli się odbudową i w 1962 r. modernizacją wnętrza (według projektu J. Jędrzejewskiego). W 1969 r. zmodernizowano prezbiterium (inż. Szymański z Warszawy), potem prowadzono kolejne prace. W latach 1985–1987 wzniesiono nowy dom parafialny i zakonny. Początkowo był to kościół tzw. młodzieżowy, od 1 lipca 1971 istnieje parafia, nadal prowadzona przez marianów. Przy parafii ma siedzibę Klub Inteligencji Katolickiej, w kościele organizowane są koncerty, ponadto odbywa się tu doroczny Przegląd Pieśni i Piosenki Chrześcijańskiej „Mariosong”.

Architektura

Kościół jest budowlą ceglaną, neogotycką, wzniesioną na osi północ-południe. Wnętrze jest trójnawowe, z transeptem i płytkim prostokątnym prezbiterium. Potężna (67 m wysokości) wieża w fasadzie do 1945 r. była zwieńczona strzelistym hełmem, po wojnie nie odbudowanym, co jest dużą stratą nie tylko dla bryły świątyni, ale i dla panoramy Grudziądza, w której stała się ważnym akcentem wertykalnym i jednym z symboli miasta. Transept i prezbiterium otrzymały trójkątne szczyty ozdobione blendami i sterczynami. Nad nawą główną i transeptem wznosi się dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi poprzeczne daszki trójpołaciowe, osobne dla każdego z przęseł. Malownicze jest rozwiązanie partii prezbiterialnej, gdzie w addycyjny sposób zestawiono narastające bryły zakrystii i innych pomieszczeń pomocniczych, ośmiobocznych wieżyczek schodowych, krytych zróżnicowanymi dachami.

Neogotycka szata budowli jest typowa dla berlińskiej szkoły architektonicznej schyłku XIX w. i w żaden sposób nie nawiązuje do specyfiki gotyckiego budownictwa regionu (por. np. kościół poewangelicki tego samego autorstwa w Obornikach Wielkopolskich). Elewacje boczne są oszkarpowane, wnętrze oświetlają ostrołukowe okna. Halowe trójnawe wnętrze zostało rozdzielone żeliwnymi filarami, wspierającymi drewniany strop. Przestrzeń naw bocznych pierwotnie wypełniały drewniane empory. Prezbiterium połączone jest z nawą profilowanym łukiem. Po wojnie empory usunięto, a filary obudowano. Jasno tynkowane wnętrze nabrało w ten sposób odmiennego wyrazu, nawiązującego do neogotyku angielskiego. Małe okna, dawniej oświetlające przestrzeń pod emporami, zostały zamurowane. Murowany chór muzyczny zbudowano w latach 70.

Wyposażenie wnętrza

Wnętrze świątyni

Właściwie nic nie przetrwało z kosztownego i efektownego wystroju wnętrza z czasów budowy. Były to witraże i malowidła ścienne, rzeźbiony ołtarz z porfirowymi kolumnami, ambona i wielkie organy (dzieło firmy Gebr. Dinse). Nad ołtarzem scenę Ostatniej Wieczerzy namalował Karl Busch z fundacji Gustava Roethego, byłego wydawcy popularnej miejscowej gazety niemieckiej Der Gesellige.

Ze współczesnego wyposażenia wyróżnia się wielki krucyfiks w prezbiterium oraz figura Niepokalanego Serca i stacje Drogi Krzyżowej dłuta Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej. 30-głosowe organy elektroniczne zostały zakupione w Niemczech w 1969 r.

Bibliografia

• Parafia pod wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu, oprac. Tadeusz Rauchfleisz, Zofia Sołtys, Grudziądz, Księża Marianie, [1996]
• Księża Marianie. 50 lat posługi duszpasterskiej w Grudziądzu, oprac. Zofia Sołtys, Grudziądz, Wydawnictwo Grudziądzkie, 1997, ISBN 83-905889-9-4
• JerzyJ. Domasłowski JerzyJ., Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Jana w Grudziądzu, Poznań: Cogito, 2003, ISBN 83-918467-0-9, OCLC 830495684 . Brak numerów stron w książce
• Zofia Sołtys, Misja rozpoczęta w „konspiracji”, „Kalendarz Grudziądzki”, ISSN 1427-700X, 11, 2007

Linki zewnętrzne

• Informacja Turystyczna w Grudziądzu: Zabytki Grudziądza. it.gdz.pl. [dostęp 2016-11-06].
• Przewodnicy PTTK Grudziądz: GRUDZIĄDZ – Kościół pw. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny. przewodnicy.grudziadz.pttk.pl. [dostęp 2011-02-11].
• Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza. [dostęp 2011-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-10)].
• Rzymskokatolicka Parafia Księży Marianów: strona oficjalna parafii. [dostęp 2011-02-11].