Marian Rawicz
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1974 |
| Dziedzina sztuki | |
| |
Marjan Leon Rawicz (ur. 1908, zm. 1974), także Mariano Rawicz – polsko-chilijski grafik, ilustrator i fotografik. Jest znany jako jeden z najważniejszych grafików działających po stronie republikańskiej podczas hiszpańskiej wojny domowej oraz jako nauczyciel akademicki w Chile.
Pochodzenie i wykształcenie[edytuj | edytuj kod]
Marian Rawicz urodził się we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej; jego ojciec był adwokatem. W rodzinie mówiło się po polsku. W niektórych pracach historiograficznych Rawicz traktowany jest jako Żyd[1], a w dokumentach ASP wskazano „wyznanie mojżeszowe”[2]. W roku 1914 uciekając przed nadciągającą armią rosyjską rodzina opuściła Lwów, aby przez Zakopane i Kraków dotrzeć do Wiednia; wróciła do domu w roku 1917[3].
Po ukończeniu gimnazjum w roku 1926 Rawicz podjął studia na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, których jednak nie ukończył; zafascynował się zorientowanymi komercyjnie technikami ilustratorskimi i typografią. Po okresie pracy w agencji reklamowej w Katowicach i krótkim powrocie do Lwowa wyjechał do Lipska, gdzie podjął naukę w Hochschule für Grafik und Buchkunst Leipzig. Tam poznał hiszpańskiego studenta, którego ojciec był właścicielem drukarni w Madrycie. Na jego zaproszenie przeniósł się w roku 1930 do Hiszpanii, gdzie w wydawnictwie Fauré podjął pracę jako grafik[4].
W Hiszpanii republikańskiej[edytuj | edytuj kod]
W Madrycie Rawicz poznał zatrudnionego w tej samej firmie działacza, który wprowadził go do radykalnie lewicowego wydawnictwa Hoy. Rawicz znalazł się pod wpływem PCE i wkrótce wszedł w konflikt z kierownictwem Hoy, które m.in. wydawało dzieła Trockiego. W roku 1931 przeszedł do ortodoksyjnie stalinowskiego wydawnictwa Cénit, które wydawało m.in. powieści autorów radzieckich; został tam dyrektorem ds. graficznych i artystycznych. W roku 1932 założył Viviendas, luksusowy magazyn poświęcony architekturze i sztuce wzorniczej, który wydawał przez 3 lata. Sprowadził do Hiszpanii siostrę. Jako jeden ze współzałożycieli Towarzystwa Przyjaciół Związku Radzieckiego miał dostęp do radzieckich wydawnictw i fotografii, uważanych wówczas za nowatorskie. Założył własną agencję fotograficzną „M. Rawicz”[5].
W roku 1934 Rawicz został aresztowany; był podejrzany o udział w działaniach rewolucyjnych. Podczas dwumiesięcznego pobytu w więzieniu Modelo wstąpił do PCE. Wydalony w 1934 lub 1935[6] z Hiszpanii do Francji wrócił do Lwowa, gdzie się ożenił. Tam też zastał go wybuch wojny domowej w Hiszpanii[7].
Wojna domowa i wczesny frankizm[edytuj | edytuj kod]
Rawicz wrócił do Hiszpanii (republikańskiej) w styczniu 1937; przyjęty do pracy w Wydziale Propagandy Ministerstwa Oświaty, projektował okładki książek, ulotki, plakaty i inne druki propagandowe. Jako zaufany człowiek PCE pracował w Walencji jako cenzor, czytając m.in. korespondencję po polsku i po niemiecku; zastrzegał się potem, że nigdy z jego powodu nikt nie trafił do więzienia[8]. Po tzw. wydarzeniach majowych w Barcelonie został podejrzany o trockizm i aresztowany, a w październiku 1937 wydalony z PCE; prasa pisała o nim jako o „znanym trockiście, podejrzanym o kontakty z Gestapo”. Wiosną 1938 Rawicza powołano do wojska; walczył m.in. w bitwie nad Ebro. W październiku 1938 przywrócono go do pracy w ministerstwie, które wówczas mieściło się w Barcelonie[9].
Rawicz nie zdołał opuścić strefy republikańskiej podczas upadku Katalonii w początkach 1939 roku i został aresztowany przez Nacjonalistów; jego żona popełniła samobójstwo wkrótce potem. Został skazany na karę śmierci, którą zamieniono na dożywotnie więzienie. Karę odbywał w Walencji, gdzie wykonał tysiące portretów współwięźniów i strażników. Na mocy amnestii opuścił więzienie w roku 1946[10].
W Chile[edytuj | edytuj kod]
W listach rodzina odradzała mu powrót do powojennej Polski, a tym bardziej do radzieckiego Lwowa. W depresji Rawicz podjął próbę samobójczą zażywając środki nasenne, został jednak uratowany. Z narzeczoną Lolitą Pellicer w roku 1947 wyjechał do Buenos Aires, a stamtąd do Chile[11].
Dzięki wsparciu Maurycego Amstera Rawicz został zatrudniony jako wykładowca w Escuela de Diseño de la Universidad Católica w Santiago de Chile, gdzie pracował do emerytury. Zatrudniony był także przez chilijskie MSZ jako tłumacz z niemieckiego i polskiego. Nie podjął już pracy jako grafik i ilustrator. W roku 1956 uzyskał obywatelstwo chilijskie. W końcu lat 60. Rawicz przyjaźnił się z Ryszardem Kapuścińskim, wówczas korespondentem PAP w Chile; Rawicz pomagał mu uczyć się języka[12]. Do końca życia Rawicz uważał się za marksistę z zastrzeżeniem, że był humanistą i libertarianinem, który nie identyfikuje się ani z ustrojem Polski Ludowej ani ZSRR[11].
W drugim związku małżeńskim Rawicz przysposobił córkę żony z jej poprzedniego związku[13]. Małżeństwo miało też naturalną córkę, obywatelkę Chile. W roku 1964 Rawicz i Pellicer rozstali się, a ten pierwszy związał się z argentyńską pianistką, Nancy Morales[14]. Wnukiem Rawicza jest chiljski kompozytor i tłumacz Sebastián Jatz Rawicz[15]. Młodszy brat Mariana Piotr (1919–1982) był umiarkowanie znanym pisarzem.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Por. Sara J. Brenneis, Gina Herrmann (red.), Spain, the Second World War, and the Holocaust: History and Representation, Toronto 2020, ISBN 978-1-4875-0570-7. W cyberprzestrzeni określany bywa również jako Chilijczyk, Hiszpan lub nawet Ukrainiec, por. Dream and Lie of Franco: beyond Picasso, [w:] El Blog de Museu Picasso 09.05.2011.
- ↑ film biograficzny na YT, 12:37.
- ↑ Mario Martín Gijón, Los polacos del exilio republicano español: Mauricio Amster y Marian Rawicz, [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis 3811 (2017), s. 22–23.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 23.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 24–25.
- ↑ W lutym 1935 jego pobyt we Lwowie odnotowała już miejscowa prasa; w Towarzystwie Fotograficznym prezentował hiszpańską fotografię komercyjną, Komunikaty, [w:] Kurjer Lwowski 05.02.1935.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 25.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 26.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 28–29.
- ↑ Martín Gijón 2017, s. 29–30.
- ↑ a b Martín Gijón 2017, s. 30.
- ↑ Katarzyna Fiołka, Kapuściński. Wielkie biografie, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7670-302-2.
- ↑ Sebastián Jatz Rawicz, Las cosas que están unidas, [w:] serwis Archivo Mauricio Amster 2022, s. 4.
- ↑ Jatz Rawicz 2022, s. 6.
- ↑ Sebastián Jatz Rawicz, Las cosas que están unidas, [w:] serwis Archivo Mauricio Amster.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Miguel Cabañas Bravo, El exilio artístico en Chile. Una aproximación, [w:] Miguel Cabañas Bravo, Idoia Murga Castro, Miguel Ángel Puig-Samper, Antolín Sánchez Cuervo (red.), Arte, ciencia y pensamiento del exilio republicano español de 1939, Madrid 2020, ISBN 9788474711431, s. 101–136
- Mario Martín Gijón, Los polacos del exilio republicano español: Mauricio Amster y Marian Rawicz, [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis 3811 (2017), s. 21–31