Michał Chmielnicki
Michał Chmielnicki (ukr. Михайло Хмельницький; ur. w XVI wieku, zm. 1620) – ziemianin, podstarości czehryński, ojciec Bohdana Chmielnickiego, hetmana kozackiego w czasie powstania w 1648 roku.
Biografia[edytuj | edytuj kod]
Michał Chmielnicki po raz pierwszy pojawia się w źródłach w otoczeniu hetmana polnego Stanisława Żółkiewskiego, jako zamieszkały w chutorze Lisianka w starostwie białocerkiewskim. Następnie występuje u boku wojewody ruskiego Jana Daniłowicza, od 1616 roku również starosty korsuńskiego. Daniłowicz mianował Chmielnickiego podstarościm w Czehryniu. Na tym stanowisku Chmielnicki założył chutor Subotów, nad Taśminą, w niedużej odległości od Czehrynia, gdzie osiadł.
W 1620 wraz z synem Bohdanem udał się na wyprawę wołoską, w czasie której poległ w bitwie pod Cecorą, a jego syn dostał się do niewoli.
Kwestia pochodzenia[edytuj | edytuj kod]
Kwestia jego szlachectwa pozostaje sporna. Ukraińskie opracowania, jak Encyklopedia Ukrainoznawstwa, przyjmują fakt szlachectwa za bezsporny (miał pieczętować się herbem Abdank). Podobnie trudno sądzić, by nie-szlachcica dopuszczono do sprawowania godności.
Z drugiej strony wyłaniają się inne kwestie dyskusyjne. Herb Abdank, którym rzekomo miał się pieczętować Michał Chmielnicki jest jednym z najstarszych polskich herbów, ale w żadnym herbarzu nie figuruje przy nim nazwisko Chmielnicki[1]. Wśród hipotez wyróżnia się także stanowisko Tomasza Padury, który – opierając się na XVII-wiecznym rękopisie pochodzącym z archiwum książąt Szeremietiewów, przechowywanego w Moskwie (dokładnie z notatki znajdującej się przy liście Fiedora Wasilewicza Buturlina, wojewody i namiestnika muromskiego, pisanym z Czechrynia d. 15 s. st. czerwca 1657 do Wasyla Borysowicza Szeremietiewa, wojewody i hetmana wojsk cara Aleksieja Michajłowicza) – twierdził, że Michał Chmielnicki był żydowskim rzeźnikiem z Chmielnika na Podolu o imieniu Berko. Berko był wyznawcą judaizmu, ale postanowił zmienić wyznanie na katolicyzm – chrztu dokonał kapelan zamkowy, nadając chrześcijańskie imię Michał i tworząc nazwisko od nazwy miejscowości. Wersję tą powtarzał za Padurą Franciszek Rawita-Gawroński, który jednak nie dotarł do oryginału wskazywanego przez Padurę, przy czym sugerował, że notatki te zostały świadomie usunięte, aby zakamuflować prawdziwe pochodzenie samego Bohdana Chmielnickiego[2][3].
Z kolei Bohdan Chmielnicki, syn Michała, w liście z 15 sierpnia 1649 pisanym pod Zborowem nazywa się „urodzonym” (szlachcicem)[4], jednak Jerzy Chmielnicki, syn Bohdana, został nobilitowany w 1659[4][5][6].
Zdaniem Myrona Korduby, Michał Chmielnicki nie miał nic wspólnego ani z mieszczanami kijowskimi Chmielami, ani z mitycznym Berkiem z Chmielnika.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Nazwisko to wymienia Kasper Niesiecki SJ przy podobnie wyglądającym herbie Masalski. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J.. T. 6: L - N. Lipsk, 1841, s. 330. Podobnie przypisuje rodzinie Chmielnickich taki herb Wojciech Wijuk Kojałowicz, ich siedzibą był powiat bracławski, Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego Kraków 1897, s. 171n.
- ↑ Franciszek Rawita-Gawroński: Bohdan Chmielnicki do elekcyi Jana Kazimierza, Lwów 1906, s. 40-42.
- ↑ Eugeniusz Koko: Franciszek Rawita-Gawroński (1846-1930) wobec Ukrainy i jej przeszłości, Gdańsk 2006, s. 170-171.
- ↑ a b Władysław Andrzej Serczyk: Na płonącej Ukrainie, s. 39. Słowa pierwszego zdania urodziwszy się Urodzonym Chmielnickim znaczyłyby, iż szlachctwo miał po przodkach. Tekst listu: Jakuba Michałowskiego, wojskiego lubelskiego a późniéj kasztelana bieckiego Księga pamiętnicza, wyd. Antoni Zygmunt Helcel, Kraków 1864, Dok nr 143, s. 431.
- ↑ Deklaracya łaski urodzonemu Jerzemu Chmielnickiemu, Volumina Legum, t. 4 s. 303. Wiadomo też, że Bohdan Chmielnicki po uchwaleniu Ordynacji Wojska Zaporoskiego w 1638 (tamże, t. 3 s. 440) został setnikiem w pułku czehryńskim, zaś stopnie pułkowników były zastrzeżone dla szlachty. Przybyły na Ukrainę w 1650 przedstawiciel Wenecji Alberto Vimina (1603–1667) napisał w dziele wydanym w 1671, że Bohdan Chmielnicki był synem szlachcica, pozbawionego szlachectwa i skazanego na wygnanie. Podobną wiadomość przekazał Samuel Grądzki. Janusz Kaczmarczyk: Bohdan Chmielnicki - biografia Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988, s. 12n.
- ↑ Ludwik Kubala zauważył, iż Bohdanowi Chmielnickiemu nigdy nie zarzucono nieszlachectwa i wyraził przypuszczenie Być może, źe miał szlachectwo wojskowe, konstytucyę sejmową nie objaśnione t. j. nie potwierdzone. Wojna moskiewska R. 1654-1655. Warszawa 1910, s. 19n.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Andrzej Serczyk: Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651, Warszawa 1998, s. 39-40.
Literatura dodatkowa[edytuj | edytuj kod]
- Miron Korduba: Chmielnicki Michał. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1937, s. 336–337. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0.