Miodokwiat krzyżowy

Miodokwiat krzyżowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	miodokwiat
Gatunek	miodokwiat krzyżowy
	Nazwa systematyczna
	Herminium monorchis (L.) R. Br.; Hortus Kew., ed. 2. (Ait.) 5: 191. 1813
	Multimedia w Wikimedia Commons

Miodokwiat krzyżowy (Herminium monorchis (L.) R. Br.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Jedyny przedstawiciel rodzaju Herminium w Europie. Występuje w Eurazji od Hiszpanii po Japonię, z wyjątkiem dalekiej północy i obszaru śródziemnomorskiego. W wielu krajach europejskich wymiera, zginął już w Czechach i Finlandii. Jedno z jego najbogatszych stanowisk w Europie Środkowej znajduje się w Parku Narodowym Mała Fatra na Słowacji, podawany jest również ze Słowackiego Raju^[3].

W Polsce ze znanych w sumie 18 stanowisk zachował się jedynie w dolinie Rospudy (stanowisko odkryte w 1987 r. liczy około 500-700 osobników)^[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Tworzyć może zarówno pędy delikatne o wysokości 8 cm, jak i sięgające 45 cm wysokości, mocne. Rosną w skupieniach po 2-8 osobników.

Łodyga: Prosta, wzniesiona, naga. Zielona, czasem żółto nabiegła.
Część podziemna: Bulwa pojedyncza do 1 cm średnicy, okrągła. Nad nią wyrastają z pędu długie, podziemne rozłogi wytwarzające nowe rośliny.
Liście: Wyrastają u nasady pędu, zwykle 2, rzadko więcej (do 4). Równowąskolancetowate do jajowatych, całobrzegie, tępe lub ostre. Pod kwiatostanem 1-2 małe liście przysadkowe.
Kwiaty: Kwiaty zebrane na szczycie łodygi w pojedynczy, wielokwiatowy kłos o długości 3-10 cm. Kwiaty grzbieciste, o kolorze żółtozielonym. Przysadka do 5 mm długości, skręcona, żółtawa i w górnej części zgięta w dół, tak że kwiaty są zwieszone. Warżka ma 2-3,5 mm długości i jest wyraźnie 3-zębna. Ostroga jest ledwo widoczna (tylko 0,5 mm długości). Górny i boczne płatki mają ok. 2,5 mm długości. Prętosłup osiąga 1 mm długości.
Owoc: Beczułkowata torebka o długości 1 cm z bardzo drobnymi nasionami. Do ich kiełkowania niezbędna jest obecność w glebie określonego gatunku grzyba, z którym nasiona tworzą symbiozę.

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

W swym zasięgu występuje zarówno na ciepłolubnych murawach, jak i wilgotnych łąkach oraz niskoturzycowych młakach. Geofit ryzomowy.

Kwiaty produkują nektar, gromadzony w płytkiej ostrodze i emitują silny zapach miodu, anyżu lub piżma. Zapylane są przez drobne gatunki błonkoskrzydłych Hymenoptera i muchówek Diptera, kwitną od maja do lipca.

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wymaga ustalenia strefy ochrony obejmującej całe torfowisko, na którym występuje^[5].

Kategorie zagrożenia:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[6]: E (wymierający); 2016: CR (krytycznie zagrożony)^[7].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin^[8]: CR (krytycznie zagrożony).

Gatunek wymieniany w czerwonych księgach roślin wszystkich krajów ościennych. Wymiera z powodu odwadniania torfowisk i intensyfikacji gospodarki rolnej. Dla ochrony jedynego stanowiska w Polsce planowano utworzenie rezerwatu^[9]. Rezerwat nie został jednak utworzony, zaś samo stanowisko zostało zagrożone, w związku z realizacją obwodnicy Augustowa^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
↑ Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3
↑ Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak, Maciej Romański: Czynna ochrona gatunków storczykowatych w rejonie Puszczy Augustowskiej. Krzywe koło Suwałk: Wigierski Park Narodowy. ISBN 83-88344-61-7.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. z 2014 r. poz. 1409
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Sokołowski A.W Karczmarz K.,. Projektowany rezerwat torfowiskowy Rospuda w Puszczy Augustowskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 1988. 44, 3. s. 58-65.
↑ Opinia na temat strefy ochronnej miodokwiatu krzyżowego – profesorowie Norbert Háśl Zel, Hans Joosten, Wiktor Kotowski, Patrick Meire, Karel Prach, Rudy van Diggelen. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Dariusz Szlachetko, Michał Skakuj: Storczyki Polski. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996. ISBN 83-85599-97-5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).

[3] Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3

[4] Anna Krzysztofiak, Lech Krzysztofiak, Maciej Romański: Czynna ochrona gatunków storczykowatych w rejonie Puszczy Augustowskiej. Krzywe koło Suwałk: Wigierski Park Narodowy. ISBN 83-88344-61-7.

[5] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. z 2014 r. poz. 1409

[6] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[7] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[8] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[9] Sokołowski A.W Karczmarz K.,. Projektowany rezerwat torfowiskowy Rospuda w Puszczy Augustowskiej. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 1988. 44, 3. s. 58-65.

[10] Opinia na temat strefy ochronnej miodokwiatu krzyżowego – profesorowie Norbert Háśl Zel, Hans Joosten, Wiktor Kotowski, Patrick Meire, Karel Prach, Rudy van Diggelen. Pracownia na rzecz Wszystkich Istot

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]