Nowy Dwór (gmina Dąbrowa Chełmińska)
53°09′22″N 18°14′05″E/53,156111 18,234722| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
571[2] |
| Strefa numeracyjna |
52 |
| Kod pocztowy |
86-070[3] |
| Tablice rejestracyjne |
CBY |
| SIMC |
0084221 |
Położenie na mapie gminy Dąbrowa Chełmińska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego  | |
| 53°09′22″N 18°14′05″E/53,156111 18,234722[1]
| |
Nowy Dwór – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, w gminie Dąbrowa Chełmińska. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bydgoskiego.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość położona jest na historycznej Ziemi Chełmińskiej, rozlokowana na skraju wysoczyzny morenowej należącej do Pojezierza Chełmińskiego. W pobliżu miejscowości znajduje się zbocze doliny Wisły o wysokości ok. 30 m, poprzecinane parowami. Niektóre rozcięcia erozyjne zbocza są pogłębione przez wody opadowe i wysięki wód podziemnych.
Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 551 ze Strzyżawy do Wąbrzeźna oraz linia kolejowa nr 209 Bydgoszcz Wschód – Brodnica.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość występowała w dokumentach pod nazwami[4]:
- 1825 – Neudorf
- 1866 – Adelig-Neuhof (pol. Nowydwór Szlachecki)
- 1886 – Nowydwór
- 1891 – Neuhof
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) Nowy Dwór liczył 571 mieszkańców[2].
Przyroda i rekreacja[edytuj | edytuj kod]
Nowy Dwór od południa i północy otoczony jest kompleksem leśnym. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się rezerwaty przyrody: Las Mariański i Reptowo, a w pewnym oddaleniu dwa kolejne: Wielka Kępa i Linje. Chronią one siedliska związane z doliną Wisły: łęgi, grądy, bory mieszane, torfowiska i stanowisko lęgowe czapli siwej i połączone są 
pieszym szlakiem turystycznym (48,4 km) „Rezerwatów Chełmińskich”, wiodącym z Bydgoszczy-Fordonu do Chełmna[5]. Na wysoczyźnie morenowej w okolicy Nowego Dwora znajduje źródło wód podziemnych silnie zmineralizowanych, zalegających na znacznej głębokości[4]. W pobliskim Lesie Mariańskim eksploatowane na skalę przemysłowa jest źródło Wody Ostromeckiej. W 2003 wieś włączono w obszar Zespołu Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego.
Wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 551 przez Nowy Dwór wiedzie droga rowerowa z Fordonu przez Strzyżawę i Ostromecko do Dąbrowy Chełmińskiej.
Zespół dworsko-parkowy[edytuj | edytuj kod]
W Nowym Dworze znajduje się założenie dworsko-parkowe. W połowie XIX wieku wzniesiono tu parterowy dwór z piętrem na poddaszu oraz dwiema przybudówkami dla generała von Schoenborga[6]. Od północnej strony dworu założono park o powierzchni 2,5 ha. Drzewostan stanowiły m.in. lipy drobnolistne oraz kasztanowce białe[6]. W XX wieku dwór i park uległy znacznym przekształceniom. W parku założono boisko sportowe, wybetonowano krąg taneczny, a staw parkowy zamieniono na basen przeciwpożarowy. Pozostały jedynie nieliczne drzewa rosnące pojedynczo lub w niewielkich grupach[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś znajduje się na terenie, na którym istniały od XV wieku osady Izbice, Piekło oraz częściowo folwark Reptowo, należące do majątku ziemskiego właścicieli Ostromecka. Z zestawienia podatkowego i spisu ludności z początku XIX w. wynika, że wieś Izbice zaliczała się do ubogich wsi majoratu ostromeckiego (13 danników 10 parobków)[4]. W okresie Księstwa Warszawskiego, w latach 1807-1809, zbudowano z cegły produkowanej w cegielni ostromeckiej na najwyższym wzniesieniu w Nowym Dworze trzy budynki koszarowe i zakwaterowano w nich oddział polskich huzarów (budynek koszarowy z ujeżdżalnią dla koni huzarskich istnieje do chwili obecnej)[4]. Wzniesione trzy bloki ze stajniami, między którymi znajdowała się ujeżdżalnia, miały pomieścić 100 jeźdźców z końmi[6].
W rezultacie zmian strukturalnych wynikających z pruskiej ustawy uwłaszczeniowej (1823) właściciel Ostromecka Jakub Martin Schönborn określił granice i nazwę miejscową dla nowej wsi folwarcznej Neudorf (Nowa Wieś), którą w XX stuleciu zmieniono na Nowy Dwór[4]. W 1825 zaadaptowano koszary na mieszkania, a w latach 1825-1880 wzniesiono kompleks zabudowań gospodarczych, m.in. nowoczesną gorzelnię (1876), płatkarnię i młyn, domy mieszkalne (czworaki), owczarnie, stodołę, stajnie, obory, chlewy, warsztat dla kowala i kołodzieja oraz dwór[4]. Według spisu z 1868 roku we wsi znajdowało się 19 budynków, w tym 7 mieszkalnych, w których zamieszkiwały 152 osoby, w tym 112 katolików i 40 ewangelików[4]. Miejscowość należała do parafii katolickiej i ewangelickiej w Ostromecku. Dzieci uczęszczały do szkoły ewangelickiej w Mozgowinie[4]. Do 1945 roku folwark w Nowym Dworze był filią majątku ostromeckiego i przynosił zyski z hodowli, produkcji spirytusu oraz tarcicy.
W okresie międzywojennym w Nowym Dworze funkcjonowała gorzelnia i tartak, należące do ordynacji Ostromecko. W latach 30. XX w. zatrudniały one około 10 osób[4]. Ich dzierżawcą był Janusz Mały, zaś w czasie okupacji Walter. W latach 30. XX w. we wsi mieszkały 33 rodziny, które zobowiązane były do codziennego posyłania do pracy w majątku ostromeckim dwóch osób[7]. Po II wojnie światowej majątek stał się własnością Skarbu Państwa, a użytkownikiem był najpierw PGR, potem Zielarski Ośrodek Doświadczalny „Herbapol” Kusowo, a następnie Zakłady Zielarskie[6].
Archeologia[edytuj | edytuj kod]
We wsi na piaszczystym wzgórzu odkryto cmentarzysko grobów popielnicowych z okresu kultury łużyckiej. Z przedmiotów brązowych odkryto m.in.: pierścionki, brzytwę, pincetę oraz haczyki rybackie[4].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 89926
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 840 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h i j Zdzisław Raszeja: Ostromecko i okolice. Bydgoszcz: Wydawnictwo Margrafsen, 2002, s. 25-28. ISBN 83-87070-78-5. (pol.).
- ↑ Włodzimierz Bykowski: Weekend w drodze – interaktywny przewodnik rowerowy okolic Bydgoszczy. Bydgoszcz: Wydawnictwo Aperion, 1999, s. 51-88. ISBN 83-911441-0-0.
- ↑ a b c d e Renata Kaja: Przewodnik po zespołach pałacowych i dworskich. Bydgoszcz: Wydawniczo-Promocyjna Agencja Duo-Press, 2002, s. 132-140. ISBN 83-87419-76-1. (pol.).
- ↑ Jerzy Świetlik: Historia Ostromecka dla Ostromecka. Bydgoszcz: Przedsiębiorstwo marketingowe Logo, 1997. ISBN 83-907214-3-0.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Siedziba gminy: Dąbrowa Chełmińska
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
| Nazwy zniesione |
