Parafia Ewangelicko-Augsburska Nowy Sącz-Stadło
49°37′34″N 20°41′19″E/49,626111 20,688611 kościół parafialny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Pijarska 21, 33-300 Nowy Sącz |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Diecezja | |
| Kościół | |
| Proboszcz |
ks. Dariusz Chwastek |
| Wezwanie | |
Położenie na mapie Nowego Sącza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 49°37′34″N 20°41′19″E/49,626111 20,688611
| |
| Strona internetowa | |
Parafia Ewangelicko-Augsburska Nowy Sącz-Stadło – parafia ewangelicko-augsburska w Nowym Sączu, należąca do diecezji katowickiej. Kościół parafialny mieści się przy ulicy Pijarskiej 21. W 2017 parafia liczyła 57 wiernych[1].
Parafia prowadzi również opiekę duszpasterską nad wiernymi Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego zamieszkującymi województwo podkarpackie – nabożeństwa przez nią organizowane odbywają się w Rzeszowie[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Czasy reformacji[edytuj | edytuj kod]
Idee reformacyjne docierają do Nowego Sącza niezwykle szybko za sprawą bliskości Spiszu, w którym to dzięki węgierskiemu możnowładcy Jerzemu Turzo rozpoczyna się reformacja już w 1520 roku[3].
Z Nowego Sącza pochodzi słynny ewangelicki teolog, drukarz i działacz polski na Mazurach Jan Sandecki, który w tym mieście słyszy ewangelicką naukę po raz pierwszy.
Przez cały XVI w. ewangelickie kościoły powstają w wielu sądeckich miejscowościach m.in. w: Bobowej[4], Chomranicach[4], Czchowie[5], Gorlicach[6], Jakubkowicach (dzisiejsza Łososina Dolna)[7], Męcinie[8], Rożnowie[9], Wielogłowach[10].
W połowie XVI w. w Nowym Sączu wśród protestantów dominowali ewangelicy wyznania augsburskiego (luteranie); to w tym mieście odbył się zjazd małopolskich luteran 8.02.1558 r.[11]. A znacząca większość sądeckich posłów i kasztelanów była wyznania ewangelickiego[11].
Konwersje na arianizm i kontrreformacja[edytuj | edytuj kod]
Na początku XVII w. rozpoczyna swą działalność Stanisław Farnowski - wyznawca dyteizmu. W Nowym Sączu działalność zaczyna ariański zbór i szkoła, a miejscem sprawowania nabożeństw staje się sądecki zamek[12].
Zburzenie ewangelickiego kościoła w Krakowie w 1591 roku uważa się za punkt zwrotny w dziejach polskiego protestantyzmu. Rozpoczyna się wzmożona akcja kontrreformacyjna, a kolejne polskie, ewangelickie parafie Sądecczyzny stopniowo zostają zlikwidowane - „Na lada pozew, o lada co skazywano szlachtę kalwińską na grzywny, plebeljuszów tego wyznania na infamię, więzienie, a nawet śmierć”[13]. Z blisko stu sądeckich parafii ewangelickich okres kontrreformacji przetrwały dwie - Jodłówka, inaczej Szczepanowice (rok upadku 1809[14] lub 1808).
Kolonizacja józefińska[edytuj | edytuj kod]
Nowy Sącz znalazł się już we wrześniu 1772 roku pod panowaniem Imperium Habsburgów. Cesarz Józef II podejmuje decyzję o konieczności zasiedlenia Galicji bez względu na wyznanie - tak rodzi się idea kolonizacji józefińskiej. Od 1781 roku w Stadłach zaczęli osiedlać się osadnicy niemieccy. W 1786 r. miejscowa kaplica zostaje przebudowana na kościół ewangelicki, który staje się miejscem zgromadzeń parafii.
Życie sądeckich parafii od XIX w. do II Wojny Światowej[edytuj | edytuj kod]
Nowy Sącz[edytuj | edytuj kod]
W dniu 30.10.1800 roku ewangelicy zamieszkujący Nowy Sącz i okolice zakupili zabudowania poklasztorne, opustoszałe z powodu kasaty józefińskiej. Dawna kaplica Przemienienia Pańskiego i przylegające budynki stały się wkrótce siedzibą parafii i miejscem odprawiania nabożeństw[15]. Zbór w Nowym Sączu oddzielił się od zboru w Stadłach finalnie w 1802 roku, gdy nastąpiło poświęcenie Kościoła Przemienienia Pańskiego. Obie ewangelickie parafie były w strukturze Kościoła ewangelickiego austriackiej Przedlitawii, należały do senioratu zachodniego superintendentury lwowskiej. Parafia nowosądecka liczyła wtedy 1.100 osób[16], prowadziła własną szkołę i otaczała pomocom ubogich[17]. W roku 1869 rada parafialna postanawia założyć filialny zbór w Strzeszycach-Żbikowicach wraz ze szkołą. W 1893 roku zostaje powołany zbór w Krynicy - oba filiały były obsługiwane przez duchownych z Nowego Sącza. Po zakończeniu I Wojny Światowej oba sądeckie zbory w 1920 roku przystąpiły do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania w Małopolsce. W 1926 roku w Nowym Sączu powstaje Polskie Towarzystwo Ewangelickie, a parafianie polskiego pochodzenia i spolonizowani Niemcy walczą o polskie nabożeństwa. W 1930 roku parafia ewangelicka w Nowym Sączu była miejscem obrad Dni Kościoła z okazji 400-lecia konfesji augsburskiej.
Stadła[edytuj | edytuj kod]
W 1850 roku zgromadzenie parafialne powołuje do życia zbór filialny w Gołkowicach, obok niego powstaje także szkoła wyznaniowa. W 1889 roku ewangelicy w Stadłach podejmują się trudu budowy nowej szkoły[18]. Rok 1945 zamyka dzieje licznych dwóch sądeckich parafii na skutek przesiedlenia ludności niemieckiej i działań wojennych liczba parafian zmniejszyła się do najmniejszej od czasów kontrreformacji.
Czasy współczesne[edytuj | edytuj kod]
W 1948 roku kościół Przemienienia Pańskiego został odbudowany ze zniszczeń wojennych i poświęcony. 2 lata później rada parafialna postanawia zachować w swojej nazwie drugi człon Nowy Sącz-Stadło. Nowosądecka parafia stała się filiałem krakowskiej parafii ewangelickiej aż do 1998 roku. W 2008 roku bp Tadeusz Szurman dokonał rekonsekrakcji kościoła ewangelickiego ze Stadeł[19], który zrekonstruowany, znajduje się w Sądeckim Parku Etnograficznym.
Po staniu się na powrót parafią nowosądecki zbór liczył kilkunastu wiernych. Początkiem 2009 roku rozpoczęto prace remontowe budynków kościoła, zamontowano nowe dzwony. W 2015 roku w budynku parafii zaczął działać nowosądecki Dom Historii. A od 2018 roku prowadzony jest remont budynku kościoła.
Nabożeństwa są otwarte dla wszystkich i odbywają się w każdą niedzielę o godzinie 10:00 w budynku kościoła przy ulicy Pijarskiej 21.
W 2023 przez parafię zainaugurowane zostało prowadzenie comiesięcznych nabożeństw w Rzeszowie. Pierwsze z nich miało miejsce 3 grudnia i zostało prowadzone przez ks. Dariusza Chwastka w rzymskokatolickiej kaplicy Ojców Dominikanów przy ul. Dominikańskiej 15. Inauguracyjne nabożeństwo zgromadziło 6 wiernych[20][21]. Działalność w Rzeszowie ma docelowo doprowadzić do założenia nowej parafii w tym mieście[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Iga Michalec. Ewangelicy uroczyście obchodzili Wielki Piątek także w Nowym Sączu. „Sądeczanin”, 15 kwietnia 2017.
- ↑ a b Chrystus znosi bariery – pierwsze nabożeństwo ewangelickie w Rzeszowie. Rozmowa z ks. Dariuszem S. Chwastkiem [online], ewangelicy.pl [dostęp 2024-01-02].
- ↑ J. Szczęsny, Sądecczyzna za Jagiellonów z miasty spiskiemi i księstwem oświęcimskie, Kraków 1865, s. 378.
- ↑ a b Henryk Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej. Z mapą Dawnej Polski pod względem kościelnym ewangelickim, Warszawa 1905
- ↑ H. Merczyng, Zbory i Senatorowie protestanccy w Dawnej Polsce, Przycznyki do dziejów terytorialnych i chronologicznego rozwoju i upadku reformacji w Rzeczypospolitej oraz J. Łukaszewicz, Dzieje Kościołów wyznania helweckiego w Małej Polsce, Poznań 1853.
- ↑ Akta synodów różnowierczych w Polsce, tom III, s. 244.
- ↑ H. Merczyng, Zbory i Senatorowie protestanccy w Dawnej Polsce, Przycznyki do dziejów terytorialnych i chronologicznego rozwoju i upadku reformacji w Rzeczypospolitej.
- ↑ Akta synodów różnowierczych w Polsce, tom II, s. 115 oraz 351 – 352.
- ↑ Akta synodów różnowierczych w Polsce, tom II, s. 351.
- ↑ Dawna Polski pod względem kościelnym ewangelickim, Warszawa 1904
- ↑ a b H. Merczyng, Senatorzy i dygnitarze ewangeliccy i arianie, Warszawa 1905, s. 21.
- ↑ Marian Dziwisz - O miłości Arian do Ziemi Sądeckiej w Złotej wolności Zofii Kossak | Towarzystwo Kultury Świeckiej [online], www.kulturaswiecka.pl [dostęp 2019-03-07] (pol.).
- ↑ J. Łukaszewicz, Dzieje Kościołów wyznania helweckiego w Małej Polsce, Poznań 1853, s. 297.
- ↑ M. Wajsblum, Ex Regestro Arianisimi – Szkice z dziejów upadku protestantyzmu w Małopolsce, Kraków 1948, s. 49.
- ↑ F. Kirka i S. Płaza, Dzieje miasta Nowego Sącza, Kraków 1993, s. 126.
- ↑ W. Gastpary, Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do I Wojny Światowej, Warszawa 1977, s. 169.
- ↑ E. Ladenberger, Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego wyznania w Małopolsce, Warszawa 1925, s. 191.
- ↑ E. Ladenberger, Kościół Ewangelicki Augsburskiego i Helweckiego wyznania w Małopolsce, Warszawa 1925, s. 190.
- ↑ Dni Dziedzictwa [online], dnidziedzictwa.pl [dostęp 2019-03-07] (ang.).
- ↑ Odbyło się nabożeństwo w Rzeszowie [online], luteranie.pl [dostęp 2024-01-02].
- ↑ Pierwsze nabożeństwo ewangelickie w Rzeszowie [online], luteranie.pl [dostęp 2024-01-02].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mateusz Migacz: Ewangelicy na Sądecczyźnie od okresu Reformacji do odzyskania przez Polskę niepodległości 1517–1918, Warszawa, 2019
