Pelargonia

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pelargonia
Ilustracja
Pelargonia pasiasta
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bodziszkowce

Rodzina

bodziszkowate

Rodzaj

pelargonia

Nazwa systematyczna
Pelargonium L'Hér.
Hortus Kew. 2: 417. 7 Aug-1 Oct 1789
Typ nomenklatoryczny

Pelargonium hirsutum (N. L. Burman) Ait.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Narys kwiatowy
Kwiat Pelargonium × nervosum
Pelargonium crispum

Pelargonia (Pelargonium L'Hér.) – rodzaj bylin lub półkrzewów z rodziny bodziszkowatych. Liczy co najmniej 283 gatunki[4]. Występują one głównie w Afryce Południowej (co najmniej 125 gatunków). Liczne gatunki rosną poza tym w Afryce Wschodniej sięgając na północy po Bliski Wschód (do południowej Turcji i Iraku). Nieliczne gatunki rosną w Australii i na Nowej Zelandii, pojedyncze, endemiczne gatunki także na Wyspie Świętej Heleny oraz wyspach Tristan da Cunha[5]. Rośliny z tego rodzaju należą do najbardziej rozpowszechnionych roślin ogrodowych na obszarach wolnych od przymrozków, poza tym uprawiane w pomieszczeniach[5]. Nazwa pochodzi od greckiego słowa "pelargós" (bocian), od podobieństwa rozłupek pelargonii do bocianiego dzioba.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Byliny, półkrzewy, krzewinki i krzewy (do 3 m wysokości[5]). Istnieje również niewielka grupa pelargonii sukulentowych[6].
Liście
Ulistnienie naprzemianległe. Liście dłoniasto klapowane lub dłoniastodzielne, ogonkowe. U większości gatunków liście są silnie aromatyczne ze względu na olejki eteryczne[6][5].
Kwiaty
Wyrastają po dwa lub wiele w kwiatostanach w formie baldachu. Przeważnie mają symetrię dwuboczną – z pięciu działek kielicha górny często wytwarza krótką ostrogę, dwa górne płatki korony są szersze i dłuższe, a także inaczej zabarwione[6]. Płatki są czerwone, różowe, żółte, białe, fioletowe do zielonkawych. Niektóre posiadają kwiaty pełne. Pręcików jest 10, przy czym trzy z nich są często zmarniałe (u większości uprawianych odmian wszystkie są zmarniałe). Zalążnia jest górna, powstaje z 5 owocolistków na szczycie z 5-łatkowym znamieniem[6][5].
Owoce
Rozłupnia składająca się z 5 jednonasiennych rozłupek, każda z długim dzióbkiem, często skręconym i owłosionym[5]. Nasiona rozsiewane są autochorycznie[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Synonimy taksonomiczne[3]

Geraniospermum O. Kuntze

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny bodziszkowatych z rzędu bodziszkowców, należących do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W rodzinie klasyfikowany do podrodziny Geranioideae Arnott. Tworzy grupę bazalną dla kladu obejmującego rodzaje: monsonia (Monsonia), bodziszek (Geranium) i iglica (Erodium)[2].

Pozycja według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd bodziszkowce (Geraniales Dumort.), podrząd Geraniineae Bessey in C.K. Adams, rodzina bodziszkowate (Geraniaceae Juss.), plemię Pelargonieae Sweet, rodzaj pelargonia (Pelargonium L'Hér.)[7].

Wykaz gatunków[4]

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

  • Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne, w Polsce głównie jako rośliny doniczkowe w mieszkaniach i na balkonach. Do Europy po raz pierwszy przywieziono je z Afryki na początku XIX wieku[6]. Obecnie są one jedną z najważniejszych roślin uprawianych na balkonach i werandach. Ogrodnicy wyhodowali dużą liczbę odmian. Wszystkie uprawiane pelargonie ozdobne to mieszańce. Ogrodnicy dzielą je na 4 główne grupy:
    • pelargonie pasiaste, pelargonie rabatowe, gerania muszkatle pochodzące od Pelargonium zonale hort. i P. inquinans hort. Mają wzniesione pędy, liście nerkowate o falistych brzegach wyrastające na długich ogonkach i zazwyczaj posiadające na górnej stronie charakterystyczne wzory. Kwiaty pojedyncze lub pełne, zawsze zebrane w baldachy. Kolor u różnych odmian od białego poprzez róż, czerwień do fioletu. Są uprawiane przeważnie na balkonach.
    • pelargonie bluszczolistne pochodzące od Pelargonium peltatum hort. Mają łodygi płożące się, liście mięsiste i błyszczące o kształcie podobnym do liści bluszczu. Kwiaty zebrane są w baldach i są pojedyncze lub pełne w kolorach od białego poprzez różowy, liliowy i purpurowy do fioletowego. Są uprawiane w mieszkaniach i na balkonach.
    • pelargonie wielkokwiatowe, pelargonie angielskie pochodzące od Pelargonium grandiflorum hort. Mają wzniesione pędy, liście duże, 5-klapowe o piłkowanych brzegach, owłosione. Kwiaty są duże i zebrane w baldachy. Mają kolor od białego poprzez różowy, liliowy i czerwony do fioletowego. Zazwyczaj są uprawiane w mieszkaniach.
    • pelargonie pachnące: Należą tutaj odmiany m.in. pochodzące od gatunków: pelargonia kutnerowata (P. tomentosum Jacq.), pelargonia pachnąca (P. graveolens L'Her.), P. odoratissimum (L.) L'Her., Pelargonium crispum (P. J. Bergius) L'Her.
  • Z liści wielu gatunków produkuje się olejek zapachowy wykorzystywany w perfumerii. W tym celu wykorzystuje się głównie gatunki olejkodajne: P. capitatum (L.) L'Hér. ex Ait., P. fragrans (Poir.) Willd., P. graveolens L'Hér. ex Ait., P. krappeanum Knuth, P. odoratissimum (L.) L'Hér. ex Ait., P. radula (Cav.) L'Hérit.

Uprawa, choroby[edytuj | edytuj kod]

Do chorób dotykających tę roślinę należą[9]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-14] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
  4. ↑ a b Pelargonium L'Hér. ex Aiton. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].
  5. ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 114. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ a b c d e f Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  7. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Pelargonium. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-20]. (ang.).
  8. ↑ a b Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 137. ISBN 978-83-925110-5-2.
  9. ↑ Paweł Romanowski: Pelargonie: choroby. Choroby pelargonii grzybowe, wirusowe i bakteryjne. Zwalczanie. 2013. [dostęp 2013-06-19]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pelargonia&oldid=69620639”