Pogezania
| Państwa | |
|---|---|
| Stolica | |
| Ważniejsze miejscowości | |
Położenie na mapie
| |
Pogezania (niem. Pogesanien, prus. *Pagude) – dawne terytorium plemienne w historycznych Prusach. Większość terytorium Pogezanii, która stała się częścią Prus Górnych w Prusach Książęcych, znana jest jako Hockerlandia (od imienia legendarnego księcia pruskiego Hoggo). W Prusach Królewskich znalazły się natomiast: północny fragment Pogezanii z miastami: Elbląg i Tolkmicko, stanowiący część historycznej ziemi malborskiej (obejmującej terytorium województwa malborskiego I Rzeczypospolitej), zaś etnokulturowo należący do Powiśla, a także ziemia Gudikus z miastami Orneta i Dobre Miasto, która przynależy zarówno historycznie jak i etnokulturowo do Warmii.
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwę Pogezania wywodzi się od zrekonstruowanego pruskiego słowa *Pagude, oznaczającego "kraj krzewów"[1].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Pogezania sąsiadowała z Pomezanią, Sasinią, Galindią, Barcją, Warmią i Pomorzem Gdańskim. Region ten rozciągał się od rzeki Nogat aż do Łyny i był oddzielony na wschodzie od Pomezanii m.in. jeziorami Piniewo i Sambród oraz położonym na wschód od nich i na południe od wsi Sambród zwartym kompleksem leśnym[2]. Obecnie region ten znajduje się w całości na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W V–IX wieku tereny te zasiedlili Prusowie[3]. W VIII w. duńscy wikingowie stworzyli tu emporium handlowe – Truso[4]. W XII i XIII wieku w Pogezanii istniały ziemie: Pogyzan, Glottowia, Zambroch, Passaluc, Drusen, Wurmedyten i Gudikus. Ta ostatnia obejmowała obszar na wschód od rzeki Pasłęki do środkowej Łyny, więc tereny na północny zachód od dzisiejszego Olsztyna[1][5].
W trakcie podbojów Prus przez Zakon Krzyżacki, Pogezanie stawiali zacięty opór. W 1239 r. zostali podbici w trakcie wyprawy z udziałem księcia Ottona z Brunszwiku. Pogezanie brali udział w obu wielkich powstaniach pruskich oraz w powstaniu w 1278 roku, po którym przestali istnieć w wyniku represji krzyżackich, kiedy to plemię z wyjątkiem nielicznych, którzy schronili się na Litwie w okolicach zamku Grodno, zostało wybite lub wzięte do niewoli. Po zdławieniu wielkiego powstania Prusów (1260-1276) obszar Pogezanii stał się miejscem ożywionej działalności kolonizacyjnej zakonu, w wyniku której jego większość znalazła się w obrębie komturii elbląskiej, z wyjątkiem ziemi Gudikus, która weszła w skład biskupiej Warmii. [6]
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Na terenie dawnej Pogezanii leży współcześnie 8 miast, z których:
- dwa leżą na ziemi Gudikus, która weszła w skład biskupiej Warmii:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Dobre Miasto
|
10 239 | 4,86 km² |
| 2. |  Orneta
|
8924 | 9,63 km² |
- cztery leżą w Hockerlandii, która weszła w skład Prus Górnych:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Morąg
|
14 042 | 6,11 km² |
| 2. |  Pasłęk
|
12 298 | 10,63 km² |
| 3. |  Miłakowo
|
2609 | 8,76 km² |
| 4. |  Młynary
|
1792 | 2,76 km² |
- dwa leżą na ziemi malborskiej, która weszła w skład Prus Królewskich:
| Lp. | Miasto | Populacja | Powierzchnia |
|---|---|---|---|
| 1. |  Elbląg
|
117 952 | 79,82 km² |
| 2. |  Tolkmicko[a][7]
|
2731 | 2,29 km² |
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Miasto leży na pograniczu Warmii plemiennej i Pogezanii.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Pogezanie [online], Encyklopedia Warmii i Mazur [dostęp 2022-08-02] (pol.).
- ↑ Pruthenia Society, Seweryn Szczepanski, Pruthenia Yearbook, vol 6: 2011 [online] [dostęp 2019-08-29] (ang.).
- ↑ Pogezania, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Marek F. Jagodziński Truso. Między Weonodlandem a Witlandem, wyd. Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 2010
- ↑ Grzegorz Białuński Pruskie związki terytorialno-osadnicze w dorzeczu środkowej Łyny w XIII wieku, Komunikaty Warmińsko-Mazurskie nr 1, 2004, str. 3-17
- ↑ Piotr z Dusburga: Kronika Ziemi Pruskiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004, s. 150. ISBN 83-231-1744-6.
- ↑ Tolkmicko do 1945 r. - Historia Wysoczyzny Elbląskiej [online], www.historia-wyzynaelblaska.pl [dostęp 2022-08-08].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pogezania, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 497.