Dobre Miasto

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dobre Miasto
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Dobre Miasto

Aglomeracja

olsztyńska

Data założenia

1326

Prawa miejskie

1329

Burmistrz

Jarosław Kowalski

Powierzchnia

4,86 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


9201[1]
1 903,3 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-040

Tablice rejestracyjne

NOL

Położenie na mapie gminy Dobre Miasto
Mapa konturowa gminy Dobre Miasto, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Dobre Miasto”
Ziemia53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)

2814034

SIMC

0964614

Urząd miejski
ul. Warszawska 14
11-040 Dobre Miasto
Strona internetowa
BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dobre Miasto. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Pod względem historycznym Dobre Miasto leży na Warmii[2], na obszarze dawnego pruskiego terytorium plemiennego Pogezanii[3].

Według danych z 31 grudnia 2022 Dobre Miasto liczyło 9201 mieszkańców[4].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, czyli miasto pruskiego plemienia Gudde. W późniejszym czasie niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto[5] Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto[6].

Herb[edytuj | edytuj kod]

Herbem miasta jest jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020, wprowadzono nowy wzór herbu i barw miasta[7].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wzór pieczęci miejskiej z XIV w.

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla[potrzebny przypis]. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta, w 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Tryptyk Mariacki z XV w. w kolegiacie dobromiejskiej
Panorama miasta z 1874

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 miał miejsce bunt mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi, zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory, w 1711 zmarł tu i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 miał miejsce duży pożar, który zniszczył większą część zabudowy, rok później miasto dostało się pod zabór pruski, w 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę, w 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 miał miejsce bunt biedoty miejskiej, zdławiony przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 liczyło 5931 mieszkańców. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych "Warfama", filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Jutrzenka"[8], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne[9]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił do życia kapitułę kolegiacką w Dobrym Mieście.

W latach 1958–1972 miasto nie należało, ale było siedzibą władz gromady Dobre Miasto. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Wybrane zabytki
Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych
Zabudowania kolegiackie
Baszta Bociania
Kaplica św. Jerzego
Kościół poewangelicki
Wieża ciśnień
Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej
Spichlerz przy ul. Łużyckiej
Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej
Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej

Demografia[edytuj | edytuj kod]

  • Piramida wieku mieszkańców Dobrego Miasta w 2014 roku[11].


Liczba mieszkańców[edytuj | edytuj kod]

  • 1772 - 1731
  • 1852 - 3302
  • 1920 - 5132
  • 1938 - 6018
  • 1955 - 4315
  • 1961 - 5687
  • 2018 - 10 239

Transport[edytuj | edytuj kod]

Droga krajowa nr 51 przebiegająca przez Dobre Miasto. W głębi baszta Bociania

Miasto jest znaczącym węzłem drogowym, znajduje się tu także stacja kolejowa.

W mieście krzyżują się: droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

Linia kolejowa:

Sport[edytuj | edytuj kod]

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

Cerkiew św. Mikołaja

Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]

Urząd Miejski

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta[13]:

Współpraca krajowa[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. BIP gminy. Statystyka ludności Gminy Dobre Miasto za 2022 rok
  2. Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.). 
  3. Rys historyczny. szlakswietejwarmii.pl. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
  4. Dobre Miasto w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  5. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98
  6. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
  7. Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto, bip.dobremiasto.com.pl [dostęp 2020-09-11].
  8. Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69
  9. Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105
  10. Christofer Herrmann, Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).
  11. Dobre Miasto w liczbach. Dobre Miasto - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  12. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
  13. Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
  14. Strona gminy Nieporęt

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 84–85
  • Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 98–100 ISBN 83-7200-631-8
  • Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 116–117

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]