Poziom genetyczny gleby
Poziom glebowy, poziom genetyczny gleby - to warstwa mineralna, organiczna lub organiczno-mineralna, znajdująca się w obrębie profilu glebowego, mniej więcej równoległa do powierzchni gleby, przekształcona pod wpływem czynników glebotwórczych. Poszczególne poziomy genetyczne różnią się między sobą, np. barwą, zawartością próchnicy, składem mineralogicznym i chemicznym, strukturą i innymi właściwościami. Rodzaj i układ poziomów genetycznych w profilu glebowym są charakterystyczne dla poszczególnych typów gleb.
Poziomy glebowe posiadające ściśle zdefiniowane i mierzalne cechy (wynikające z oddziaływania zachodzących procesów glebotwórczych) nazywa się poziomami diagnostycznymi gleby. Istnieje wyraźna tendencja do zastępowania w typologi gleby klasycznego podejścia gleboznawczo-genetycznego (opartego na procesach glebotwórczych i sekwencji poziomów genetycznych) przez podejście ilościowe wykorzystujące poziomy diagnostyczne do nazwania gleby.
Poziomów genetycznych gleby nie należy mylić z warstwą sedymentacyjną lub wietrzeniową gleby, gdyż określenie to związane jest z procesami geologicznymi i geomorfologicznymi, a nie glebotwórczymi. Czasami jednak poziomy glebowe mogą nawiązywać do określonych warstw sedymentacyjnych.
W obowiązującej w Polsce "Systematyce gleb Polski" z 2011 r. rozróżnia się poziomy główne, a w miarę konieczności także poziomy przejściowe, mieszane i podpoziomy. Każdy z nich ma szereg właściwości typowych oraz towarzyszących.
Poziomy główne
Poziomy główne określa się na podstawie dominujących form i intensywności przeobrażeń utworu macierzystego ukształtowanego w czasie procesów glebotwórczych: zmiany barwy, przekształcenia struktury, akumulacji materii organicznej, wymycia lub wmycia frakcji iłu, związków Fe i Al, węglanów lub soli, a także silnego oglejenia. Każdy z głównych poziomów posiada specyficzną nazwę oraz oznaczenie w postaci dużej litery alfabetu łacińskiego. W Polsce obowiązują oznaczenia zgodne z "Systematyką gleb Polski" z 2011 r. (nawiązujące do klasyfikacji WRB), jednak można jeszcze powszechnie spotkać oznaczenia zgodne z poprzednią systematyką z 1989 r.
| Symbol według sgP 2011 | Nazwa poziomu głównego | Opis poziomu głównego (przede wszystkim według sgP 2011) | Symbol według sgP 1989 |
|---|---|---|---|
| O | Poziom lub warstwa organiczna | torf lub ściółka leśna, zawiera > 20-35% materii organicznej, która decyduje o cechach poziomu | - |
| A | Poziom próchniczny | o ciemnym zabarwieniu, zawierający dobrze rozłożoną materię organiczną | A |
| E | Poziom wymywania (eluwialny) | utrata niektórych składników przez wymywanie ich w głąb profilu. Wymycie iłu — płowienie, związków Fe, Al i próchnicy — bielicowanie | E |
| B | Poziom wzbogacania | zachodzi w nim: 1) iluwialne nagromadzenie (wmycie) iłu, Ca, P, Fe, Al lub próchnicy; 2) rezydualne (in situ) lub nieiluwialne (przez wody gruntowe lub podpowierzchniowe) nagromadzenie półtoratlenków dające barwę rdzawą lub brunatną; 3) zmiana struktury pierwotnej na pedogeniczną | B |
| G | Poziom glejowy | cechy silnego lub całkowitego oglejenia wynikające z trwałych warunków redukcyjnych w skutek długotrwałego nasycenia wodą | G |
| C | Poziom macierzysty gleb mineralnych lub mineralne podłoże gleby organicznej | poziom mineralny leżący poniżej strefy przekształcenia przez procesy glebotwórcze (poza L i R), nieskonsolidowane osady lub zwietrzelina, może wykazywać cechy wmycia węglanów lub soli, cementacji lub oglejenia | - |
| L | Poziom lub warstwa osadów podwodnych (limnicznych) | organiczne lub mineralne utwory powstałe pod wodą stojącą przez wytrącanie lub osadzanie substancji: muły, torfy osadowe, gytie, margle oraz ziemie okrzemkowe | - |
| M | Poziom murszowy (murszenia) | część profilu gleby organicznej objęta procesem murszenia — tlenowego, pedogenicznego przeobrażenia wyjściowego utworu organicznego | M |
| R | Lite podłoże skalne | lita lub spękana skała zwięzła występująca w podłożu | R |
| - | Poziom organiczny | zawiera > 20% materii organicznej, zarówno ściółka leśna, jak i torf, mursz lub gytia. | O |
| - | Poziom skały macierzystej | podłoże gleb mineralnych leżące poniżej strefy przekształcenia przez procesy glebotwórcze, nieskonsolidowane osady lub zwietrzelina, może wykazywać cechy wmycia węglanów lub soli, cementacji lub oglejenia | C |
| - | Poziom bagienny | górna część profilu gleby organicznej objęta bagiennym (torfowym) procesem glebotwórczym | P |
| - | Podłoże mineralne | nielite, mineralne podłoże gleb organicznych | D |
Przyrostki — oznaczenia cech i właściwości poziomów i warstw
| Symbol według sgP 2011 | Opis cech (właściwości) | Symbol według sgP 1989 |
|---|---|---|
| a | mocno rozłożony (zhumifikowany) materiał organiczny (torf, mursz, muł) o stopniu rozkładu R3; stosowane tylko z symbolem O | R3 |
| a | poziom lub warstwa wytworzona przez człowieka; stosowane w poziomach mineralnych | an |
| b | pogrzebany poziom genetyczny (daw. kopalny); stosowane w poziomach mineralnych | b |
| c | akumulacja półtoratlenków, węglanów w postaci trwałych wytrąceń (konkrecje, kukiełki, pieprze); stosowane w poziomach mineralnych | cn |
| c | ziemie koprogeniczne (gytie, muły); stosowane tylko z symbolem L | gy, m |
| ca | skały węglanowe (nie stosuje się do akumulacji wtórnych węglanów); stosowane tylko z symbolem R | - |
| cs | materiały siarczanowe — gipsowe (nie stosuje się do akumulacji wtórnych siarczanów); stosowane tylko z symbolem R | - |
| d | warstwa stwardniała powodująca fizyczne ograniczenie rozwoju korzeni; stosowane w poziomach mineralnych poza marglem i kredą jeziorną | x |
| e | średnio rozłożony (zhumifikowany) materiał organiczny (torf, mursz, muł) o stopniu rozkładu R2; stosowane tylko z symbolem O | R2 |
| f | podpoziom butwinowy ściółek leśnych (silnie rozdrobnione, częściowo rozłożone); stosowane tylko z symbolem O | f |
| fh | podpoziom detrytusowy ściółek leśnych (rozdrobnione); stosowane tylko z symbolem O | fh |
| g | silne oglejenie | g, gg |
| h | iluwialna akumulacja materii organicznej; stosowane w poziomach mineralnych | h |
| h | podpoziom epihumusowy ściółek leśnych (silnie zhumifikowane); stosowane tylko z symbolem O | h |
| i | powierzchnie ślizgu (slickensides); stosowane gł. z symbolem B lub C | - |
| i | słabo rozłożony (zhumifikowany) materiał organiczny (torf, mursz, muł), odpowiada stopniowi rozkładu R1; stosowane tylko symbolem O | R1 |
| k | pedogeniczna akumulacja węglanów (tzw. wtórnych); stosowane poza R | ca |
| l | podpoziom surowinowy ściółek leśnych (nierozłożone); stosowane tylko z symbolem O | l |
| m | cementacja lub stwardnienie; stosowane w poziomach mineralnych | x |
| m | kreda jeziorna lub margiel jeziorny; stosowane w L | - |
| n | pedogeniczna akumulacja sodu wymiennego; stosowane bez ograniczeń | na |
| o | nieiluwialna akumulacja półtoratlenków w warunkach przepływu wód, w glebach ochrowych; stosowane tylko z B | - |
| p | poziom orny, rozluźniony lub spulchniony przez orkę lub inne zabiegi; stosowane tylko z A | p |
| r | orsztyn (rudawiec); stosowane tylko z B | ox |
| s | eluwialne wymycie półtoratlenków Fe i Al; stosowane tylko z E | es |
| s | iluwialne wmycie półtoratlenków Fe i Al; stosowane z B | fe |
| t | eluwialne wymycie frakcji iłu; stosowane tylko z E | et |
| t | iluwialne wmycie frakcji iłu; stosowane z B | t |
| u | poziom murszowaty lub murszasty; stosowane z A | e, i |
| v | rdzawe zabarwienie pisków luźnych i słabogliniastych związane z pedogenicznym wzbogaceniem w Fe (in situ) — poziom sideric; stosowane z B | v |
| w | zabarwienie zabarwienie związane z pedogenicznym wzbogaceniem w Fe (in situ) lub pedogeniczna zmiana struktury glebowej — poziom cambic; stosowane z B | br |
| x | charakter fragipanu; stosowane bez ograniczeń, często w B | x |
| y | pedogeniczna akumulacja siarczanów (gipsu; tzw. wtórnego); stosowane bez ograniczeń, poza R | - |
| z | pedogeniczna akumulacja soli łatwiej rozpuszczalnych w zimnej wodzie niż gips; stosowane bez ograniczeń | sa |
Symbole oznaczenia cech poziomów według sgP 1989 niemające odpowiednika w sgP 2011 (tabela powyżej)
- k - warstwa reliktowa kontaktu krioiluwialnego z zamarzniętym podłożem, wytworzona w środowisku peryglacjalnym,
- ni - torf niski,
- n - poziom namułów mineralnych zawierających warstwy organiczne,
- pr - torf przejściowy,
- r - nieiluwialne nagromadzenie żelaza, glinu, manganu, próchnicy, niekiedy wzbogacone we frakcję ilastą, pylastą, stosuje się do poziomu głównego B w glebach uprawnych,
- re - poziom reliktowy, stosuje się do poziomów starszej genezy znajdujących się w obrębie współczesnych procesów glebotwórczych,
- t w glebach organicznych oznacza torf, stosuje się do poziomu głównego O,
- w - kreda jeziorna, wapno łąkowe,
- wy - torf wysoki,
Symbole stosowane tylko do opisu gleb hydrogenicznych według SgP 1989
- bg - warstwa torfu bór-bagnowego torfowiska wysokiego,
- brz - warstwa torfu brzezinowego torfowiska przejściowego,
- me - warstwa torfu mechowiskowego torfowiska niskiego,
- ms - warstwa torfu mszarnego torfowiska przejściowego i wysokiego,
- n - poziom namułów mineralnych rozdzielających warstwy organiczne,
- ni - torf niski,
- ol - warstwa torfu olsowego torfowiska niskiego,
- pr - torf przejściowy,
- sz - warstwa torfu szuwarowego torfowiska niskiego,
- tu - warstwa torfu turzycowego torfowiska niskiego,
- tz - warstwa torfu zamulonego,
- wr - warstwa torfu wrzosowiskowego torfowiska wysokiego,
- wy - torf wysoki,
- R1, R2, R3 - stopień rozkładu torfu,
Podpoziomy
Jeżeli istnieje konieczność podziału poziomów na podpoziomy, wówczas po literach oznaczających poziomy główne (O, A itd.) dodaje się cyfry arabskie w ciągłej sekwencji (np. A1, A2, A3). Wskazują one różnice cech i właściwości poziomów, możliwe do zaobserwowania podczas prac terenowych. Zazwyczaj są to barwa lub struktura gleby. Cechy podpoziomu wynikające z pedogenezy oznacza się małymi literami łacińskimi, które dodawane są jako przyrostki dodajemy pomiędzy symbolem poziomu głównego a cyframi arabskimi (np. Bt1, Bt2, Bt3). W poprzedniej systematyce gleb Polski z 1989 r. przyrostki zapisywało się na końcu (np. B1t, B2t).
Poziomy przejściowe i mieszane
Poziomy mieszane - obejmują pas o szerokości większej niż 5 cm, gdzie obok siebie występują w formie zacieków, soczewek lub warstewek morfologicznie odmienne części zalegających powyżej i poniżej poziomów głównych. Oznacza się je tzw. zapisem łamanym: A/B, B/C itp.
Poziomy przejściowe - zaznacza się gdy widać jednocześnie przenikające się cechy obydwu poziomów sąsiadujących poziomów głównych. Oznacza się je: AB, BC itp. Cechy symbolu zapisanego jako pierwszy są wyraźniejsze.
Zobacz też
Literatura
- Systematyka gleb Polski, wydanie 4. „Roczniki gleboznawcze”. 40, 3/4, 1989. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa.
- Saturnin Zawadzki (red): Gleboznawstwo. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1999. ISBN 83-09-01703-0.
- Renata Bednarek, Helena Dziadowiec, Urszula Pokojska, Zbigniew Prusinkiewicz: Badania ekologiczno-gleboznawcze. Warszawa: PWN, 2005. ISBN 83-01-14216-2.
- Systematyka gleb Polski, wydanie 5. „Roczniki gleboznawcze”. 62, 3, 2011. Polskie Towarzystwo Gleboznawcze. Warszawa.
- Cezary Kabała: Morfologia gleb. W: Andrzej Mocek (red.): Gleboznawstwo. Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015. ISBN 978-83-01-17944-6.