Roman Gineyko

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Roman Gineyko
Ilustracja
Roman Gineyko z wizytą u Haliny i Macieja Masłowskich[1], Otrębusy koło Warszawy, ok. 1943.
Data i miejsce urodzenia

11 kwietnia 1892
Warszawa

Data i miejsce śmierci

15 czerwca 1955
Warszawa

Narodowość

polska

Alma Mater

Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie, Académie Colarossi

Dziedzina sztuki

plastyka

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons

Roman Gineyko (ur. 11 kwietnia 1892 w Warszawie, zm. 15 czerwca 1955 tamże) – polski artysta-malarz.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Grób Romana Gineyko na cmentarzu Powązkowskim, stan w dniu 3 stycznia 2020

Urodził się 11 kwietnia 1892 w Warszawie, w zubożałej szlacheckiej rodzinie Adama i Elżbiety z Chrząszczewskich. Uczył się najpierw w gimnazjach w Warszawie i w 1912 w Rosji. Studiował początkowo w latach 1918–1922 pod kierunkiem K. Krzyżanowskiego w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych - wykazując równocześnie uzdolnienia muzyczne.[2] Następnie studiował w Académie Colarossi w Paryżu (1923).

W jego malarskim wykształceniu istotne były zagraniczne podróże artystyczne – w latach 1923–1925 do Francji, w 1930 i 1937 – do Włoch, Holandii i Belgii.

Powróciwszy do kraju zamieszkał w Warszawie, gdzie spędził później także okres okupacji niemieckiej. Natomiast - w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych XX wieku - wyjeżdżał na plenery na Podhale do Białki Tatrzańskiej i Bukowiny Tatrzańskiej, gdzie organizował plenery malarskie, a także do Kazimierza. Pokłosiem wyjazdów plenerowych były takie jego prace, jak: „Góralka”, „Pejzaż z Bukowiny”, „Narciarze”, „Narciarze w chatce góralskiej”[3]. W tym okresie zajmował się również kolekcjonerstwem podhalańskiej sztuki ludowej[4][5][6]

Na Podhalu spotykał się Gineyko między innymi z poetą Jerzym Liebertem, który leczył się tam na gruźlicę i poświęcił Gineyce jeden ze swych wierszy.[7]

Od 1934 był członkiem ZZPAP (Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków), wchodząc w latach 1932–1935 w skład jego Zarządu. Jego zasługą było utworzenie w 1934 Biblioteki ZZPAP[8].

Okres bezpośredni po powstaniu warszawskim spędził w Kurzeszynie w okolicach Rawy Mazowieckiej (u pp. Rayzacherów[9]) i w okolicach Warszawy - w Zalesiu (gdzie znajdował się domek należący do jego rodziny)[10], a także w Otrębusach, gdzie gościł u swych kuzynów Masłowskich.

W 1946 wrócił do Warszawy i później, w okresie powojennym, zamieszkiwał tam przy ul. Piusa XI 11 m.13 (od 26 marca 1949 - ul. Piękna).

W latach powojennych (1947–1951) był zatrudniony w ówczesnym Ministerstwie Kultury i Sztuki na stanowisku radcy i starszego radcy Departamentu Twórczości Artystycznej, a od 1 listopada 1948 Naczelnika Wydziału Plastyki w tym Departamencie.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Jego żoną była Stanisława z Godlewskich (ur. 1897, zm. 12 marca 1970)[11][12].

Umarł w Warszawie 15 czerwca 1955 bezpotomnie. Pochowany - a także jego żona - na cmentarzu Powązkowskim (kwatera Ł-3-17,18)[13].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Uprawiał malarstwo sztalugowe – (olejne, temperowe), ilustratorstwo i karykaturę. Specjalizował się w pejzażu i portrecie. Zajmował się także rysunkiem (węgiel, pastel, kreda).[14]

Oprócz twórczości plastycznej zajmował się również publikacjami z dziedziny sztuki. Opublikował między innymi artykuły: Arystokratyzm pojęć we współczesnym malarstwie, "Pion" 1934, nr 19, Obraz i jego treść malarska, "Wiadomości Literackie" 1934, nr 25, Grafika i rysunki Rembrandta w Orangerie, "Głos Plastyków" 1938, nr 8/12. Współpracował z "Instytutem Wydawniczym Biblioteka Polska" (1939), dla którego wykonywał ilustracje książkowe i z "Wiadomościami Literackimi", gdzie zamieszczał karykatury.

Jego debiutem było wystawienie w warszawskim TZSP, w 1909 obrazu Moje okienko.

Większość jego twórczości została zniszczona podczas II wojny światowej i powstania warszawskiego. Przykładami prac, które ocalały z wojennej pożogi mogą być obrazy wymienione w powojennym wydawnictwie Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP[15], mianowicie zatytułowane: „Dziewczyna z dzbankiem”, „Chłopiec z jarzynami”, „Pejzaż z Kazimierza”, „Portret pani Szczyglińskiej”, „Po pracy”, trzy karykatury w Muzeum E. Zegadłowicza ("Dwór Emila Zegadłowicza") w Gorzeniu Górnym (1975), a także obrazy w zbiorach rodziny pod nazwami: "Kwiaty", "W trolejbusie" (tusz sygn.1952), "Więzień" (tempera, sprzed 1929), "Krajobraz z Bolkowa" (ol.), "Szachiści" (ol., 3 wersje), "Pejzaż" (ol.), "Własny pokój" (akw., 3 wersje), rysunki z Rawy Mazowieckiej i z Kurzeszyna, "Kazimierz Dolny" (ol.), "Sąd pięciu komunistów" (węgiel) - u siostrzenicy artysty, Zofii Lothowej, żony lekarza Felicjana Lotha i jej brata Olgierda Guttakowskiego; szkice piórkiem - (groteska): "Spowiedź", szkice z klasztoru w Kartuzach (trzy karykatury) - u Macieja Masłowskiego)[16]

Mieczysław Wallis (1929) scharakteryzował twórczość Romana Gineyki w następujący sposób[17]:

Roman Gineyko widzi świat inaczej, niejako odwrotnie, niż większość ludzi. Pod pozorami wesela dostrzega smutek. Odkrywa domieszkę śmieszności w rzeczach poważnych.

Dziewczynki szyją lalki. Szycie lalek to na pozór coś wesołego. Tymczasem dziewczynki te wcale nie są wesołe. Zabawki, które one robią masami, mechanicznie - nie są dla nich. I smutna jest ta "fabryka lalek".

Jakiś człowieczek radośnie wymachuje balonikiem. Ale człowieczek ten jest - karzełkiem.

To smutek pod pozorami wesela.

A teraz rysy zabawne, karykaturalne, groteskowe w rzeczach poważnych. Trzy pogrzeby ciągną pod górę, ale za jednym z nich wlecze się na ostatku pies. Ludzie modlą się na cmentarzu w Dzień Zaduszny, lecz wśród tych modlących się są takie komiczne stare babska.

W góralach podhalańskich widziano dotąd przeważnie siłę, krzepkość, zdrowie fizyczne i psychiczne. Gineyko w twarzach starych górali czyta sceptycyzm, smutek istnienia, melancholię.

Niekiedy Gineyko daje "czystą groteskę", np. w golącym się jegomościu, którego opasła fizjonomia odbija się nieskończoną ilość razy w dwóch wiszących na przeciw siebie lustrach.

W polskim malarstwie współczesnym pierwiastek ironii, parodii, groteski jest niemal nieobecny.

I z tego chociażby względu, twórczość Romana Gineyki powinna wywołać żywe zainteresowanie.

Mieczysław Wallis, Wstęp do Katalogu: "Wystawa prac Romana Gineyki, kwiecień-maj 1929, Salon Sztuki Czesława Garlińskiego, Warszawa, Mazowiecka 16"

Wystawy indywidualne[18][edytuj | edytuj kod]

Twórczość Gineyki najszerzej została eksponowana na dwu wystawach indywidualnych w latach 1929 i 1932.

  • 1929 – w Salonie Garlińskiego, w Warszawie[19] - 40 obrazów zwykle małego formatu malowanych w większości temperą; były to przedstawienia rodzajowe, jak Góralka, Zabawa dzieci, Kobiety przy studni i krajobrazy Z Krościenka, St.Tropez, Pejzaż z Bukowiny oraz kompozycje alegoryczne i symboliczne: Nagość przed sądem, Smutek istnienia, Furiat, Le Penseur, Sobowtór nawiązujące do kubizmu przy pomocy formy, bardziej rysunkowej niż malarskiej, o charakterystycznych skrótach płaszczyznowych i deformacji modela
  • 1932 – w Salonie "Niezależnych" w Warszawie eksponowano studia górali, chłopów, pejzaże o wysubtelnionym "wyczuciu barwy".[20]

Wystawy zbiorowe[18][edytuj | edytuj kod]

  • 1932 – Międzynarodowa Wystawa Karykatury, Wiedeń,
  • 1932, 1933 i 1934 - wystawy Kazimierz Dolny w Sztuce w Sekcji Plastycznej Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza nad Wisłą
  • 1932, 1934, 1935, 1936 i 1938 – wystawy w salonach IPS – Warszawa
  • 1933 – Wystawa w Sekcji Plastycznej Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza nad Wisłą – Warszawa i Kazimierz nad Wisłą,
  • 1936 i 1938 – Salon Plastyków ZZPAP (Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków),
  • 1939 - wystawa prac artysty w Lublinie,
  • 1953, 1954 i 1955 – wystawy twórczości plastycznej Okręgu Warszawskiego ZPAP.

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Mieczysław Wallis: Krótki rys twórczości – R. Gineyko, 1929.
  • Mieczysław Wallis: W związku z wystawą w Salonie Sztuki Cz. Garlińskiego, "Robotnik", 1929, 13 czerwca
  • Maciej Masłowski: Gineyko, „Wiadomości Literackie”, 1929, VI, nr 22, s.4.
  • Jan Emil Skiwski: Z pracowni artysty. U Romana Gineyki, "Tęcza", 1929, z.11, ss.7-8
  • Wystawa prac Romana Gineyki , Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1929.
  • Tygodnik Illustrowany, 1929, półr. I, s.419, 1932, półr. I, s.347.
  • Wystawa prac Romana Gineyki, Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1932.
  • Sztuki Piękne, VIII, 1932, ss. 208, 255, 274, IX 1933, s.330, , X 1934, s.351.
  • A.Peretiatkowicz, M. Sobeski: Współczesna kultura polska, Poznań 1932.
  • III Salon Zimowy IPS, Warszawa 1933.
  • IV Salon Zimowy IPS Warszawa 1934.
  • Katalog wystawy Kazimierz Dolny w Malarstwie , IPS, Warszawa 1933
  • „Pion” 1935, nr 3.
  • Maciej Masłowski: W laboratorium Romana Gineyki, "Pion" 1935 nr 26, s.4.
  • V Salon zimowy IPS, Warszawa 1935.
  • Salon Plastyków ZZPAP, IPS, Warszawa 1936
  • X Salon Malarstwo-Rzeźba-Grafika, IPS, Warszawa 1838.
  • Wystawa Malarstwa Rzeźby i Grafiki Polskich Artystów Plastyków Okręgu Warszawskiego, CBWA, Warszawa 1953
  • Janina Wiercińska: Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, w latach 1860-1914, Wrocław 1969.
  • „Tęcza” 1935, nr 3.
  • Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, ss.347-348.
  • Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP, wyd. Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa, 1972.
  • Zofia i Witold Paryscy: Internetowa Wielka Encyklopedia Tatrzańska – hasło „Gineyko Roman” – https://z-ne.pl/t,haslo,1409,gineyko_roman.html (dostęp: 2017-09-10).
  • Materiały nieopublikowane: Hanna Garlińska-Zembrzuska:"Salon Sztuki Cz. Garlińskiego", 1962, maszynopis u autorki; H.Górska, E.Lipiński: : "Karykaturzyści polscy", rękopis u E.Lipińskiego, Warszawa, Zarząd Główny ZPAP, dział ewidencji, ankieta personalna; Ministerstwo Kultury i Sztuki, dział osobowy, archiwum poz.40.[22]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Roman Gineyko był skoligacony z rodziną Masłowskich poprzez swą matkę Elżbietę z Chrząszczewskich i matkę Macieja Anielę z Ponikowskich, W okresie okupacji niemieckiej Masłowscy zamieszkiwali w Otrębusach w "Osadzie Wierzbówek" (należącej wówczas do rodziny Wierzbowskich, po wojnie w stanie narastającego skrajnego zaniedbania), położonej przy drodze od przystanku ówczesnej kolejki EKD w kierunku Nadarzyna po prawej za skrzyżowaniem z ul. Piaseckiego.
  2. ↑ Kuzyn Romana Gineyki historyk sztuki, Maciej Masłowski zapisal w swych notatkach wspomnieniowych: "Gineykę znałem bez przesady, od urodzenia. - Ściślej mówiąc od chwili kiedy się rozróżnia ludzi otaczających. - Wtedy byłem wożony w wózku, a on jako początkujący sztubak towarzyszył mojej matce, bawiąc ją rozmową na spacerze w Parku Ujazdowskim. Pamiętam go potem w czasach sprzed "tamtej" wojny - na tle wielkiego staroświeckiego, ciemnawego mieszkania w Alejach Jerozolimskich, jak odrzucając niesforną czuprynę i kiwając się całą figurą wyciągał na skrzypcach smętne pieśni Czajkowskiego. A później po dłuższej przerwie, kiedy zniknął mi z oczu w okresie wojny i rewolucji październikowej, spotkaliśmy się znowu po raz pierwszy jako dorośli w bramie domu na Hożej - on szedł na niedzielną wizytę do znajomych - ja podobne przyjęcie opuszczałem - on był początkującym malarzem w pracowni Krzyżaka w czarnym [jeden wyraz nieczyt.] kapeluszu i malowniczo zwisającym czarnym krawacie - ja początkującym studentem historii sztuki w niezgrabnej biało-czerwonej rogatywce zwanej jaśkiem pani Pałczewskiej. - Spotkanie było krótkie, ale wystarczające aby widywaliśmy się coraz częściej. Pierwsze próby malarskie Gineyki sięgały jeszcze czasów sprzed 1914-go roku. Wahał się wtedy między smyczkiem i pędzlem - ale, o ile mnie pamięć nie myli, chodził już wówczas do tzw. Szkoły Gersona. Były to jednak raczej lata młodzieńczego anarchizmu wywołane zbytkiem bogactw naturalnych - niż nauką na serio. <Wystawiał nawet wówczas w Zachęcie jakiś niewielki> <olejny obrazek.> Nawet wystawił w Zachęcie wcale niezły olejny obrazek - studium wnętrza przy lampie naftowej, która oświetlała siedzącą przy stoliczku i cerującą kobietę Francuzkę [jeden nieczyt.wyraz]. Dopiero po kilkuletnim antrakcie wojennym wraca do malarstwa [z] brawurą. Zaczyna na nowo u Krzyżanowskiego, malarza z wielkim talentem, a nade wszystko z temperamentem, ale niebezpiecznego jako pedagog, podobnie jak Stanisławski. Bo brawura prowadziła do łatwizny.[...]" - zob.: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Memories,_manuscript_about_Roman_Gineyko_by_Maciej_Maslowski,_ca_1960_(page_1)_tvjq9P.jpg i dalej: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Memories,_manuscript_about_Roman_Gineyko_by_Maciej_Maslowski,_ca_1960_(page_2)_4TOV4e.jpg
  3. ↑ Zob: https://z-ne.pl/t,haslo,1409,gineyko_roman.html (dostęp: 2017-09-10)
  4. ↑ Zob.: https://www.zakopane.eu/assets/zakopaneEu/media/files/f585a7cc-3a09-4853-98fb-4838d0d922a8/tatrzanski-szlak-na-powazkach.pdf
  5. ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, s.347.
  6. ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, wyd. Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa, 1972, s.149.
  7. ↑ Jerzy Liebert: "Koguty Rzężąc, z brodą u kolan, bryła mięsa ciepła, Niezgrabnie, niedołężnie wypływam na jawę – Odcięta głowa wolno z tułowiem się zrasta I w blaskach snem ocieka na pledy jaskrawe... Wyratowany, śpiewem zawrotnym znaglony, Żebrom moim i biodrom ufnie wracam siebie. Powieki opuchnięte z trudem się unoszą - Widzę, topielec były - KOGUTA NA NIEBIE! Płynie, ścigany z dołu kogucimi wrzaski. Wyższy nad kurze grzędy - pąsowe redliły! W obłoki odlatuje, w naręcza jarzębin. On, kur na wysokościach! Śpiewajcie, koguty!... Wrzesień 1928" - Zob.: https://www.zakopane.pl/assets/zakopane25/media/files/f585a7cc-3a09-4853-98fb-4838d0d922a8/tatrzanski-szlak-na-powazkach.pdf [dostęp 24 lutego 2024]
  8. ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, op.cit., s.149.
  9. ↑ Zob.: https://spkurzeszyn.pl/cms/102421/patron)[dostęp: pon, 22 sty 2024, 20:43:36]
  10. ↑ W Zalesiu Dolnym k. Piaseczna przy ul. Granicznej 5 (wówczas tę osadę zwano „Borówka" – zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ [dostęp: 2020-07-23] i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [dostęp: 2020-07-23]).
  11. ↑ Spis zmarłych. Nazwiska z zakresu Gh-Giń » Lista zmarłych « www.nekrologi-baza.pl [online] [dostęp 2023-11-16] (pol.).
  12. ↑ W okresie powojennym zamieszkiwał w Warszawie przy ul. Piusa XI 11 m.13 (od 26 marca 1949 ul. Piękna), a także w Zalesiu Dolnym k. Piaseczna przy ul. Granicznej 5 (wówczas tę osadę zwano „Borówka" – zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ [dostęp: 2020-07-23] i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [dostęp: 2020-07-23]). Był spokrewniony przez swoją matkę z Jadwigą z Chrząszczewskich Trzeciakową – pedagog, pisarką dla dzieci i młodzieży (ur. ok. 1870, zm. 28 lutego 1935) - w rodzinie zwaną „Ciocią Jadzią”). Był też spowinowacony przez swoją siostrę Irenę („Renię”) i siostrzenicę Zofię z Guttakowskich (zwaną w rodzinie: „Nini”) – z jej mężem Felicjanem Lothem zasłużonym lekarzem, w okresie okupacji więźniem obozu na Pawiaku, a po wojnie – lekarzem kliniki dziecięcej „Omega” w Al. Jerozolimskich 57 w Warszawie.
  13. ↑ Cmentarz Stare Powązki: CHRZĄSZCZEWSCY I GINEYKOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-11-16].
  14. ↑ Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP..., op.cit. s. 159.
  15. ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, op.cit., s.149.
  16. ↑ Słownik artystów polskich i obcych..., op.cit., s.348
  17. ↑ "Wystawa prac Romana Gineyki, kwiecień-maj 1929, Salon Sztuki Czesława Garlińskiego, Warszawa, Mazowiecka 16" - Katalog - słowo wstępne
  18. ↑ a b „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, ibidem.
  19. ↑ Niektóre reprodukowane w katalogu prace. Źródło: Katalog wystawy prac Romana Gineyki, Salon Garlińskiego, 1929
  20. ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, ss.347-348
  21. ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  22. ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, s.348
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roman_Gineyko&oldid=73615574”