Wojna trzynastoletnia

Wojna trzynastoletnia

{{{opis grafiki}}}
Czas	{{{czas}}}
Miejsce	Pomorze Gdańskie, Morze Bałtyckie
Przyczyna	Podpisanie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji
Wynik	Zwycięstwo Polski
Strony konfliktu
Zakon krzyżacki czasowo: Dania Zakon kawalerów mieczowych Amsterdam Królestwo Polskie
Dowódcy
Bernard Szumborski, Henryk VI Reuss von Plauen, Ludwig von Erlichshausen, Fritz Raweneck, Kaspar Nostyc Piotr Dunin, Ulryk Czerwonka, Jan Bażyński, Jan Taszka Koniecpolski, Andrzej Tęczyński, Maciej Hagen
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Wojna infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | commons = | czas = | współrzędne = | opis grafiki = Nieznane pola: "data" oraz "opis".

Państwo zakonu krzyżackiego w 1410 roku

Państwo zakonu krzyżackiego w 1466 roku

Piechurzy polscy 1447-1492

Wojna trzynastoletnia (1454-1466) – wojna między zakonem krzyżackim a Polską, zakończona II pokojem toruńskim.

Przyczyny wybuchu wojny

Po wielkiej wojnie zakończonej Pokojem toruńskim w 1411 roku, Zakon krzyżacki dotknął wewnętrzny kryzys. Wyzyskiwana szlachta i miasta Państwa zakonnego coraz częściej były wrogo nastawiona do Krzyżaków, co znalazło to swój wyraz w zorganizowaniu się w utworzonym w 1440 roku Związku Pruskim, który skupiał miasta pruskie, m.in. Gdańsk i Toruń. Działalność Związku dążyła do uzyskania praw, które były powszechne w sąsiednich państwach, w zwiąkzu z czym skierowana była przeciw monopolowi gospodarczemu i politycznemu Krzyżaków. Zakon nie był w stanie poradzić sobie ze wzrastającą w siłę organizacją, toteż odwoływał się nawet do papieża, który nałożył na Związek ekskomunikę. Nie przeszkodziło to jednak w znacznym stopniu w działaniach antykrzyżackich. Ich kulminacją był wybuch powstania 4 lutego 1454 roku atakiem na zamek krzyżacki w Toruniu, a następnie na Wielki Młyn w Gdańsku i zwrócenie się do panującego wówczas w Polsce Kazimierza Jagiellończyka z prośbą o włączenie Prus do Korony Polskiej. 6 marca 1454 król podpisał akt inkorporacji, jednocześnie wypowiadając Zakonowi wojnę. W tym samym czasie pozostałe miasta pruskie doprowadziły do wybuchu powstania skierowanego przeciwko Krzyżakom.

Początek wojny

Te śmiałe posunięcia nie odzwierciedlały jednak faktycznej siły Polski, która przeżywała wówczas kryzys władzy królewskiej. Niesforna szlachta zwołana pod Cerekwicę zażądała od władcy nadania przywilejów. Dotyczyć miały one m.in. niemożności podejmowania decyzji o zwołaniu pospolitego ruszenia przez króla oraz podniesienia podatków bez wcześniejszej zgody zjazdów ziemskich. Kazimierz zmuszony był ugiąć się pod prośbami szlachty, która groziła, że nie przystąpi do wojny (przywileje cerekwickie dotyczyły jednak tylko Wielkopolan). Po satysfakcjonujących dla szlachty decyzjach królewskich, ruszyła ona na twierdzę Chojnice (należącą do Krzyżaków). Bitwa pod Chojnicami stanowiła klęskę wojsk polskich (mimo ich liczebnej przewagi) i pokazywała wyższość zaciężnych wojsk zakonnych nad rycerstwem polskim. Kończył się pewien okres w wojskowości Polski – potrzebne były reformy armii, na które władca nie miał pieniędzy.

Kolejne etapy konfliktu

Potrzebne pieniądze król uzyskał dzięki pomocy bogatych miast pruskich (m.in. Gdańska, Torunia). Co prawda, po dotychczasowych klęskach wojsk polskich spora część Prus uprzedziła się do Korony, jednak w tym momencie nie było odwrotu. Wspomnianym wysiłkiem finansowym, król zdołał opłacić armię zaciężną. Jednak pierwsza znacząca bitwa rozegrała się na morzu w pobliżu Bornholmu – w 1457 flotylla duńska (wspierająca Krzyżaków) została rozbita przez gdańskich kaprów. Już rok później (1457) Polacy uzyskali Malbork od zaciężnych wojsk czeskich walczących po stronie Zakonu w zamian za żołd, z którym Krzyżacy zalegali. Co prawda miasto utracono bardzo szybko, bo już 28 września, jednak zamek pozostał w ręku wiernego Polsce Ulryka Czerwonki.

Bitwa pod Świecinem (1462), w której zaciężną już armią polską dowodził Piotr Dunin zakończyła się zwycięstwem strony polskiej i uważana jest przez historyków za punkt zwrotny w działaniach wojny trzynastoletniej. Ostatnią większą bitwą, również wygraną dla Polski była Bitwa na Zalewie Wiślanym (1463), w której połączone floty Gdańska i Elbląga rozbiły flotę krzyżacką. Bitwa ta stanowiła dla Zakonu gwóźdź do trumny. Polacy uzyskali olbrzymią przewagę w działaniach lądowych, oraz absolutną dominację w żegludze wiślanej i bałtyckiej. Głównym powodem klęski Zakonu były nie tyle przegrane bitwy, co ruina finansowa.

Zakończenie wojny i II pokój toruński

Od roku 1464 trwały rokowania, zakończone podpisaniem w 1466 II pokoju toruńskiego. Po raz kolejny wyniki rokowań nie odzwierciedlały faktycznej dominacji Polaków nad Krzyżakami, jednakże wystarczyło to do wyeliminowania Zakonu z grupy liczących się w ówczesnej Europie potęg. Polska zaś wchodziła powoli w swój złoty wiek. Poniżej przedstawione są najważniejsze postanowienia II pokoju toruńskiego:

• Polska odzyskała (po 158 latach) Pomorze Gdańskie (dokładniej Prusy Królewskie), jednakże nie doszło do całkowitej inkorporacji ziemi krzyżackiej do Korony Polskiej
• do Polski wróciła również ziemia chełmińska z Toruniem
• Polska uzyskała Malbork, Elbląg oraz Warmię
• państwo zakonne ze stolicą w Królewcu stało się lennem Polski, zaś każdy wielki mistrz zobowiązany był do składania władcy polskiemu hołdu
• zostało utworzone dominium warmińskie. Były to ziemie biskupstwa warmińskiego podlegającego wcześniej Zakonowi. W efekcie doszło zresztą z czasem do sekularyzacji pozostałych Prus Zakonnych.

Pokój ten nie został uznany przez papieża oraz cesarza (warto podkreślić, że były to formalnie władze zwierzchnie Zakonu), co pomniejszało jego znaczenie w stosunkach międzynarodowych.

Zobacz też

• II pokój toruński
• stosunki polsko-krzyżackie

Bibliografia

• Marian Biskup, Wojna trzynastoletnia, Gdańsk 1965

Linki zewnętrzne

• Wojna trzynastoletnia w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Zdjęcie przysięgi Stanów Pruskich złożonej Kazimierzowi Jagiellończykowi (15 kwietnia 1454)