Witold Kiejstutowicz

Szablon:Władca kraju infobox Witold (lit. Vytautas, biał. Вітаўт; ur. ok. 1350, zm. 27 października 1430 w Trokach) – wielki książę litewski od 1401, syn Kiejstuta i Biruty, byłej kapłanki Praurimy z Połągi, brat stryjeczny Władysława Jagiełły.

Brał udział w walkach z Moskwą i Krzyżakami oraz w walkach o panowanie na Litwie z Jagiełłą. Po objęciu władzy na Litwie przez Władysława Jagiełłę, popierając swego ojca, Kiejstuta, rozpoczął wojnę przeciwko bratu. Razem z Kiejstutem został uwięziony przez Jagiełłę w Krewie. Z więzienia uciekł do księcia mazowieckiego, Janusza, swego szwagra, a potem w 1382 do Malborka. W 1383 roku Witold został przez Krzyżaków ochrzczony i przyjął imię „Wigand”. Z Krzyżakami podpisał układ, w którym uczynił ich swoimi spadkobiercami, gdyby wygasła jego linia dziedzictwa. Razem z Krzyżakami wyprawił się na Litwę. Krzyżacy oddali mu zdobyte Troki, które jednak ponownie odbił Jagiełło. W 1385 roku zawarł z Jagiełłą pokój i wyraził zgodę na podpisanie unii krewskiej. Witold przyjął ponownie chrzest, tym razem od Cerkwi prawosławnej, przybierając imię Aleksander. Przewidziane tą umową namiestnictwo Litwy otrzymał dopiero w 1392. Witold otrzymał wtedy Brześć, Drohiczyn, Kamieniec Litewski, Wołkowysk, Grodno i Suraż. Na tronie książęcym w Wilnie zasiadł Skirgiełło, brat Jagiełły. Ambitny Witold podniósł przeciwko niemu bunt w 1389 roku. W roku 1390 Witold dołączył do krzyżackiej krucjaty, którą dowodził Engelbard Rabe. Razem z nimi obległ broniących Wilna Polaków. Skirgiełło został pokonany w bitwie pod Wojszuszkami. W wyniku tajnych negocjacji z Jagiełłą Witold odstąpił od Krzyżaków.

1392-1401 jako namiestnik Władysława Jagiełły na Litwie

W 1392 roku, na mocy ugody w Ostrowie, został namiestnikiem Jagiełły na Litwie, natomiast Skirgiełło został wielkim księciem w Kijowie, z którego w 1394 roku usunięto Włodzimierza Olgierdowicza. Witold przystąpił do likwidowania księstw dzielnicowych, z których usuwał książąt Giedyminowiczów oddając je w ręce swoich lojalnych podwładnych. W kolejnych latach musiał przeciwstawić się kolejno Świdrygielle, który z pomocą Krzyżaków chciał zdobyć tron wileński, Jerzemu Światosławowiczowi i Hlebowi Światosławowiczowi, władcom smoleńskim, Olegowi Krasnemu, księciu riazańskiemu i Tatarom. W 1396 Witold pojmał w Witebsku Świdrygiełłę i odesłał go jako jeńca Jagielle. Krzyżacy chcąc zjednać sobie Witolda w 1394 roku i chcąc rozluźnić jego więzy z Polską przestali atakować Litwę i zaproponowali Witoldowi sojusz. Witold szukając z kolei wsparcia Krzyżaków w swoich planach ekspansji na wschód podpisał z nimi w 1398 roku niekorzystny dla Litwy Pokój na wyspie Salin, w których oddał Krzyżakom Żmudź po rzekę Niewiażę. Niemiecki kronikarz Johann von Poslig zapisał, że bojarzy proklamowali wówczas Witolda swym królem (eynen Koning), jednak wzmianka ta budzi wątpliwości, bo ustanowienie monarchii nie należało do kompetencji bojarów. Oznaczać to może, że chodziło tu o obwołanie Witolda wielkim księciem, ponieważ do tej pory Witold był zaledwie namiestnikiem polskiego króla. Potwierdza tę interpretację fakt, że proklamacja bojarów nie wywołała żadnego echa w źródłach poza Posligiem. Jednak plany Witolda ekspansji na wschodzie szybko się załamały gdy poniósł 12 lub 16 sierpnia 1399 dotkliwą klęskę w bitwie nad Worsklą z Tatarami Złotej Ordy pod wodzą Temüra Kutługa. W jej wyniku Litwa odepchnięta została od Morza Czarnego. Sam Witold jeszcze w styczniu 1400 roku podjął wraz z Krzyżakami wyprawę na Żmudź, ale wkrótce postanowił zwrócić swoją ekspansję na zachód przeciwko Krzyżakom, jednak z braku środków i z powodu strachu przed aktywnym nadal Świdrygiełłą, zaczął ponownie szukać zbliżenia z Polską, która także była skłonna do kompromisu. Witold zachęcił Żmudź do powstania przeciwko Krzyżakom, w związku z czym Krzyżacy poparli Świdrygiełłę.

1401-1430 jako wielki książę litewski

Książę Witold (fragment obrazu Bitwa pod Grunwaldem), Jan Matejko

W 1401 roku podpisał unię wileńsko-radomską, dzięki czemu otrzymał dożywotnio tytuł wielkiego księcia litewskiego, podlegającego jednak władcy polskiemu. Jagiełło przyjął tytuł: „najwyższego księcia litewskiego” (Supremus Dux Lituaniae).

W 1402 i 1403 roku Krzyżacy chcąc ukarać swego niedawnego sojusznika najechali na Witolda, jednak nie byli w stanie na stałe opanować Litwy. W 1404 Witold przyłączył do Litwy z pomocą wojsk polskich księstwo smoleńskie, w 1406 uderzył na księstwo pskowskie, a w latach 1406-1408 zostały podjęte przez niego trzy wyprawy przeciwko Moskwą zakończone pokojem nad Ugrą. W 1409 roku wyprawił się na Psków, który zgodził się płacić mu daninę. Zabezpieczyło to wschód Litwy przed wspólną z Polską rozprawą z Zakonem Krzyżackim. W porozumieniu z Polską Witold poparł w maju 1409 roku powstania antykrzyżackie na Żmudzi. Dowodził wojskami litewsko-ruskimi pod Grunwaldem w 1410 roku (czynił to bezpośrednio z pola bitwy).

W wyniku I pokoju toruńskiego (1411) uzyskał zwrot Żmudzi (na czas życia).

W 1413 podpisał unię horodelską, która potwierdziła instytucję odrębnego Wielkiego Księcia na Litwie, wybieranego przy udziale panów polskich, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, pokrewny podział administracyjny krajów, przyjęcie bojarów litewskich do herbów polskich. Unia zwiększała niezależność Litwy od Polski oraz została zaakceptowana przez panów litewskich.

Sprawa nieudanej koronacji Witolda

Na zjeździe w Łucku na początku roku 1429 król niemiecki Zygmunt Luksemburczyk chcąc rozbić unię polsko-litewską wystąpił z projektem koronacji Witolda. Od razu uzyskał akceptację tej propozycji Władysława Jagiełły, który wiedział, że sprzeciw naraziłby go na nieporozumienia z Litwinami oraz dzięki temu sam zaszachuje w ten sposób Polaków chcących dokonywać po jego śmierci elekcji tronu, być może nie w sposób niekorzystny dla jego synów. Witold zajął stanowisko wyczekujące. Projekt koronacji poparli panowie litewscy, natomiast sprzeciwił się mu Zbigniew Oleśnicki, podkanclerzy Władysław Oporowski i Piotr Szafraniec. Jagiełło uznał, że jego demonstracja się udała i zmienił zdanie odnośnie koronacji uznając, że w tej sytuacji załatwi sprawę sukcesji tronu polskiego polubownie. Na zjeździe w Jedlnie w marcu 1430 roku król Jagiełło uzyskał satysfakcjonujące go postanowienia dotyczące wyboru jego następcy (miał być nim jeden z dwóch Jagiellonów), a co do Witolda uznano, że jest dożywotnim księciem Litwy, a po jego śmierci państwo wróci do Korony jako dziedziczny spadek. Tymczasem Litwini przygotowywali się do koronacji wyznaczonej na 29 września 1430 roku, na którą Witold zaprosił książąt mazowieckich, wielkiego mistrza krzyżackiego, książąt m.in. Tweru i Riazania, metropolitę kijowskiego i całej Rusi Focjusza, hospodara mołdawskiego itd. Insygnia mieli przywieść posłowie cesarscy, w związku z czym Polacy obsadzili granicę zachodnią i drogi w Nowej Marchii i 1 sierpnia 1430 roku przejęli posłańca cesarskiego z insygniami królewskimi i kompromitującymi papierami koronacyjnymi, w których cesarz zawierał z Witoldem wieczyste przymierze z krajami luksemburskimi i krzyżackimi wymierzone przeciwko Królestwu Polskiemu. Po zdemaskowaniu intrygi posłowie cesarscy nie śmiali jechać dalej i zawrócili z insygniami z powrotem. Sprzeciw co do koronacji Witolda zgłosił też papież Marcin V, bo nie został zapytany o zezwolenie na utworzenie kolejnego królestwa. Niecały miesiąc później (27 października) Witold zmarł w obecności Jagiełły w Trokach, przekazując mu przed śmiercią władzę wielkoksiążęcą oraz wszystkie nadane mu przez króla kraje.

Żony i potomstwo

Pierwszą żoną Witolda była Anna Światosławowna, księżniczka smoleńska (zm. 31 lipca 1418),

Drugą żoną Witolda była księżniczka Julianna Holszańska (ur. 1375, zm. 1448), córka księcia Iwana Holszańskiego. Jej bratanicą lub siostrą stryjeczną była Zofia „Sonka” Holszańska – ostatnia żona króla Władysława Jagiełły.

Z pierwszego małżeństwa Witold miał co najmniej dwoje dzieci:

• Zofię Witoldównę (ur. 1370, zm. 15 czerwca 1453), od 9 stycznia 1391 żonę wielkiego księcia moskiewskiego – Wasyla I Rurykowicza,
• NN (wzmiankowane w 1382).

Ciekawostki

Szablon:Trivia W okresie jego panowania Litwa osiągnęła największy obszar w swej historii (990 tys. km²), w związku z czym powstało powiedzenie iż „na Witoldzie zaczyna się i kończy wielkość Litwy”.

W filmie Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda rolę Witolda grał Józef Kostecki.

Zobacz też

• Litewska wojna domowa (1381-1384)
• Litewska wojna domowa (1389-1392)
• Władysław II Jagiełło
• Stosunki polsko-litewskie

Bibliografia

• Stefan M. Kuczyński: Wielka wojna z zakonem krzyżackim w latach 1409-1411. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.brak strony w książce
• Karol Szajnocha: Jadwiga i Jagiełło; t. 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.brak strony w książce
• Adam Supruniuk: Szkice o rycerstwie mazowieckim XIV/XV wieku. Toruń: 2008. ISBN 978-83-89376-69-5.brak strony w książce