Winiary (Warka)

Winiary

Osiedle / dzielnica Warki
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grójecki
Miasto	Warka
W granicach Warki	1930–1933 i od 1948
SIMC	0974038
Położenie na mapie Warki Winiary
Położenie na mapie Polski Winiary
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Winiary
Położenie na mapie powiatu grójeckiego Winiary
Położenie na mapie gminy Warka Winiary
51°47′21″N 21°12′06″E

Winiary – północno-wschodnia dzielnica Warki, na wyjeździe w kierunku Starej Warki. Włączone do Warki 1 października 1930. Usamodzielniły się ponownie 20 października 1933 tworząc gromadę Winiary w gminie Nowa Wieś. Włączone do Warki ponownie 1 stycznia 1948.

Z okresu neolitu (4 500 – 1800 lat p.n.e.) odkryto osadę na terenie Winiar – znaleziono topór z rogu jelenia. Następny okres to epoka brązu – około 1800 – 700 lat p.n.e. – na Winiarach znaleziono cmentarzysko z okresu (kultury łużyckiej).

Najwcześniejsza wzmianka o tej wsi jest z okazji kiedy to Konrad II (w 1297r), wymieniany jako dobroczyńca klasztoru dominikanów w Starej Warce, nadaje im niezbyt świetne uposażenie – m.in. jezioro na Winiarach (wsi między Starą a Nową Warką).

Winiary są wymieniane w 1302 roku jako wieś służebna – nazwa od uprawy winnej latorośli. Prawdopodobnie mieszkańcy uprawiali tę roślinę na potrzeby liturgii dla sprowadzonych do Starej Warki dominikanów.

W roku 1476 właścicielem Winiar był Miszka, cześnik czerski, a w roku 1479 Mikołaj Myszka – podskarbi czerski.

L. Nawrocki -podaje, że do 1525 roku kształcił się w Krakowie 1 (scholar) absolwent szkoły parafialnej pochodzący z Winiar, który po ukończeniu wyższego stopnia w kolegium, podjął naukę w Akademii Krakowskiej.

Nieznana jest data kiedy wieś ubyła z własności książęcej – nie była nią już w roku 1565 – jej właścicielem jest Gliniczki. W roku 1578 właścicielem wsi byli: Walenty Czychrowski, Kasper Mirowski – była to wieś folwarczna, czyli ziemię szlachciców uprawiali kmiecie. Miała powierzchnię 3,5 łana (tj. 105 lub 166 mórg).

Wieś leżała w powiecie wareckim w Ziemi Czerskiej i należała do parafii w Warce.

Kwiecień 1656 roku – Szwedzi maszerowali najkrótszą drogą do Warszawy przez Kozienice, Warkę. Szwedzi dowiedziawszy się o pogoni zerwali most w Warce i pozostawili dwa silne posterunki nad rzeką oraz we wsi Winiary i ruszyli do Warszawy. Wojska Czarnieckiego sforsowały rzekę i najpierw uderzyły na posterunek szwedzki na Winiarach. Bitwa rozegrała się na północ od Piaseczna i trwała 2 godziny.

W 1689 roku zamożny magnat Szczuka, podkanclerz litewski wybudował dwór w Winiarach, jako swoją siedzibę. Projektował go Locci – autor pałacu w Wilanowie. W latach późniejszych pałac niefortunnie przebudowywano.

Gen. Kazimierz Pułaski (1745-1779) – spędził dzieciństwo w Winiarach.

W 1797 r. urodził się w Winiarach Piotr Wysocki.

W roku 1827 we wsi było 31 domów i 299 mieszkańców.

Przed rokiem 1863 r. Dobra Winiary składały się ze wsi Winiary, Zakrzew i Wymysłów. (Dwie ostatnie położone za Pilicą). W 1882 r. majątek Winiary nabył Andrzej Szczuka. W roku 1886 Dobra Winiary to folwark Winiary o pow. 930 mórg, w tym 408 orne, 271 łąki i 100 mórg lasu oraz folwark Zaosin (za Pilicą) o pow. 812 mórg w tym las 548 mórg. We wsi mieszkało 372 mieszkańców. W folwarku było 18 budynków murowanych i 23 drewniane. Dwór i zabudowania folwarczne były kryte blachą. Folwark posiadał browar, świeżo złożoną winnicę (prowadzoną starannie i na wielką skalę).

W 1905 roku właścicielem majątku był Andrzej Szczuka. Winiary należały do Gminy Nowa Wieś. W pierwszym dwudziestoleciu XX w. właścicielem majątku był Wojciech Rostworowski (pow. 283 ha), a w roku 1929 właścicielem majątku i browaru był Wacław Dąmbski.

Decyzją Powiatowej Rady Narodowej w Grójcu majątek w Winiarach wydzielono z Gminy Nowa Wieś i włączono do miasta Warki. W 1946 r. nastąpiła parcelacja majątku, który po działaniach wojennych miał zaminowane pola. Powierzchnia majątku 257 ha. Majątek posiadał jedyny w powiecie grójeckim browar, piękny park i nowo założony sad, chmielnik oraz winnicę. Majątek podzielono w sposób następujący: 80 ha otrzymała służba folwarczna, 53 ha – miasto Warka pod rozbudowę, 45 ha przeznaczono na działki budowlane, 7 ha otrzymała cegielnia, 36,5 ha – bezrolni i małorolni rolnicy ze wsi Winiary. Pałac i park pozostał na pow. 15 ha. Browar i chmielnik otrzymała – Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. W salach pałacu działało samorządowe gimnazjum przemianowane w 1950 w liceum ogólnokształcące.

W 1947 roku powstały Mazowieckie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Winiary” w Warce, na bazie upaństwowionego browaru winiarskiego. Piwnice, leżakownia, są pozostałością po browarze. Powiększono istniejącą winnicę, która stała się drugą po zielonogórskiej. Pierwsze wino na rynku zadebiutowało w 1949 r.

Dawna wieś Winiary to obecnie dzielnica Warki. Zachował się zespół parkowo pałacowy z XIX w., w którym funkcjonuje Muzeum Kazimierza Pułaskiego (pamiątki po Pułaskim, udział Polaków w walkach o niepodległość Stanów Zjednoczonych). Przed pałacem znajduje się piękny park, rosną w nim drzewa uznane za pomniki przyrody – są to dęby szypułkowe. W parku znajduje się pomnik Kazimierza Pułaskiego postawiony na jego dwusetną rocznicę śmierci.

W tej dzielnicy znajduje się kompleks ogródków działkowych leżących wzdłuż ulicy Spacerowej. Działki położone są nad rzeką Pilicą.

Bibliografia

• Karol Piasecki, Puszcza Stromiecka, Wydawnictwo PTTK Kraj, Warszawa, 1990, s. 89, ISBN 83-7005-254-1.