Zakład Sierot i Ubogich w Drohowyżu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zakład Sierot i Ubogich w Drohowyżu
Państwo

 Austro-Węgry

Data założenia

1843 (funkcj. od 1875)

Adres

Drohowyż

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Zakład Sierot i Ubogich w Drohowyżu[a], także jako Zakład (Instytut) Drohowyzki – instytucja dobroczynna Fundacji hr. Stanisława Skarbka, powołana w 1843, funkcjonująca od 1875, zapewniająca utrzymanie oraz kształcenie mieszkańcom Galicji z siedzibą pod Drohowyżem (obecnie na obszarze wsi Zakład).

Zakład w Drohowyżu (rys. Napoleon Orda z XIX wieku)
Zakład w Drohowyżu (pocztówka z 1913)
Zabudowania Zakładu (ok. 1934)

Historia[edytuj | edytuj kod]

Postanowienia fundatora[edytuj | edytuj kod]

Zakład Sierot i Ubogich w Drohowyżu został założony przez hrabiego Stanisława Skarbka aktem fundacyjnym z 1 sierpnia 1843[1][2]. Z tego samego dnia pochodzi pierwotny Statut Zakładu Drohowyzkiego[1]. Celem urządzenia tegoż aktem darowizny z 20 lipca 1846 fundator przekazał w całości własne dobra ziemskie Smorze Dolne i Górne, Klimiec, Ostałowice, a tego samego dnia wydał deklarację darowizny całego dóbr inwentarza[3]. W testamencie z 24 października 1848 hr. Skarbek potwierdził swoją fundację[4][5]. W myśl tegoż zapisu w Zakładzie miało znaleźć umieszczenie 400 ubogich chrześcian obojej płci i 600 chrześciańskich sierót również płci obojej (…), z których pierwszym dane ma być mieszkanie, odzienie, pożywienie i stosowne do sił ich zatrudnienie; drugim utrzymanie, wychowanie na rzemieślników i usposobienie do pożytecznych domowych zatrudnień[6][5]. Swoje posiadłości: Rożniatów, Brzozdowce, Żydaczów, Żabie i Stupijka, Drohowyże, Teatr we Lwowie, polecił poświęcić na utrzymanie założonego w Drohowyżu domu ubogich i sierot[7]. Majątek zajmował obszar w Małopolsce Wschodniej o powierzchni około 33 000 ha (większość stanowiły lasy), ponadto wspomniany teatr we Lwowie i realności w tym mieście, a także kapitał[8]. Testator dokonał szczegółowych rozporządzeń, m.in. ściśle ustalił zasady ustalania kuratorów zakładu, pochodzących ze swojej rodziny, opisał sposób zarządzania, dobór kadry nauczycielskiej i służbowej[9].

Zgodnie ze statutem z 1843 zakład jako instytut dobroczynności został przeznaczony dla prowincji Galicji, a tym samym dla mieszkańców urodzonych na tym obszarze, ale też tamże osiadłych[10][11]. Do Zakładu mogli być przedstawiciele wszystkich stanów, jednak wyznający religię chrześcijańską oraz z zastrzeżeniem podporządkowania się przepisom obowiązującym w Zakładzie[10][11].

Zgodnie z wolą fundatora do Zakładu mogli być przyjęci:

  • Ubodzy, nie mający środków utrzymania i nie mogący (z racji wieku lub ułomności) nic zarobić, zaś wiekiem uprawniającym do przyjęcia było 60 lat u mężczyzn i 55 lat u kobiet[12][11], osoby musiały być zdolne choćby do najlżejszych pracy, a ich ubóstwo lub niezdolność do zarobku musiała być poświadczona dokumentem urzędowym[13]. Osoby chore i wymagające opieki lekarskiej nie mogły być przyjęte do zakładu, ale na jego koszt kierowane do szpitala we Lwowie[13][11].
  • Sieroty, nie mające obu rodziców, dzieci zarówno ślubne, jak i nieślubne, chłopcy w wieku 7–10 lat, a dziewczęta w wieku 6–8 lat[13][11], nie posiadający żadnego majątku ani krewnych przeznaczonych do ich utrzymania[13]. W drodze wyjątku hr. Skarbek dopuścił (w przypadku braku dzieci osieroconych) przyjęcie dzieci, których rodzice nie byli w stanie utrzymać[13].

Przyjęte do Zakładu dzieci miały otrzymać utrzymanie, a także naukę religii, czytania, pisania, rachunków, języka polskiego, języka niemieckiego oraz rzemiosł odpowiadających ich zdolnościom[13]. Zgodnie z zamierzeniem fundatora w przypadku chłopców przy zakładzie mieli zamieszkać majstrowie uczący ich rzemiosł i rękodzielnictwa, a dla dziewcząt były przewidziane nauczycielki robot ręcznych oraz gospodynie od przyuczenia do prac w gospodarstwie domowych[14]. Po zakończeniu wykształcenia i stwierdzeniu zdolności do samodzielnego utrzymania się sieroty miały otrzymać świadectwo i być odprawione z Zakładu, a dobrze sprawujący się mogli liczyć na wyprawę i zaliczkę pieniężną[14].

Działalność Zakładu od 1875[edytuj | edytuj kod]

Stanisław hr. Skarbek zmarł 27 października 1848[5]. Przez wiele lat założenie Zakładu pozostawało niezrealizowane[15]. Z dnia 17 marca 1875 pochodzi ostateczny kształt Statutu organizacyjnego dla Zakład Sierót i Ubogich w Drohowyżu, a także dokument zawierający powody i uzasadnienia postanowień w nim zawartych[16]. Według zapisu Statutu wyznaczonymi celem Instytutu Drohowyzkiego było: wychowywać sieroty na rzemieślników, usposabiać ich do pożytecznych domowych zatrudnień i dawać im odpowiednie wykształcenie oraz dawać przytułek niezdolnym do ciężkiej pracy ubogim[17][2]. Główną podstawą wychowania sierot miała być praca[17]. Prócz potwierdzenia pierwotnych zasad wyznaczonych przez fundatora, wyrażono zamiar stopniowego przyjmowania sierot w taki sposób, aby osiągnąć liczbę 600 dzieci obojga płci, przy czym według stanu z 1875 Zakład był gotowy umieścić 250 chłopców i 150 dziewcząt[18]. Przyjęcia do Instytutu zaplanowano dwa razy w roku: w lutym i w sierpniu[19].

Wychowankowie podczas pracy (ok. 1934)
Lekcja w klasie (ok. 1934)
Lekcja gimnastyki (ok. 1934)
Warsztaty w Zakładzie (ok. 1938)

Dla sierot przewidziano cztery lata nauki elementarnej[19] (potem sześć lat[11]). Pierwsze dwa lata nauki były wspólne dla dziewcząt i chłopców, a dwa kolejne osobne[20]. Sieroty miały się oddawać pracy, albo w warsztatach albo w gospodarstwie[20]. Chłopcy pracowali od wieku 14 lat, a dziewczęta od 12 roku życia[21]. W ciągu dnia praca trwała 5 godzin, a nauka 3-4[21]. Po odbyciu nauki elementarnej wychowankowie przystępowali do pracy warsztatowej[22]. Zaliczano do niej dziedziny: kowalstwo, ślusarstwo, blacharstwo, stolarstwo, bednarstwo, stelmastwo, siodlarstwo z rymarstwem i lakiernictwem, krawiectwo, szewstwo (pierwsze siedem wyłącznie dla chłopców, a dwa ostatnie dla dziewcząt i chłopców)[23]. Dziewczęta miały być nauczane przede wszystkim zajęć związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego, a ponadto uczyły się kobiecych robót ręcznych szyć bieliznę, prząść, tkać, gotować, piec, prać, prasować[24]. Dyrektor Zakładu decydował (według życzenia samego wychowanka bądź polegając na obserwacji uzdolnień) o przypisaniu każdego z nich do ostatecznego kształcenia w określonej pracy warsztatowej[22]. Okres trwania pracy warsztatowej wyznaczono na trzy lata[25]. Jednocześnie przewidziano dla nich kurs techniczny z innych przedmiotów[26]. Tym niemniej wszyscy wychowankowie uczyli się uprawiania ogrodnictwa i sadownictwa[22]. W Statucie opisano też nadzór i karność[27]. Czas odprawienia sierot z Zakładu, wraz z wydaniem świadectwa, przewidziano na wiek co najmniej 15 lat u chłopców i co najmniej 14 lat u dziewcząt[28]

Statut z 1875 opisał także szczegółowo tryb przyjmowania i przebywania ubogich w Zakładzie, których stanowił dla nich przytułek[29]. Przy potwierdzeniu ww. pierwotnych postanowień fundatora (wiek, warunki), zapisano plan osiągnięcia liczby 400 pensjonariuszy, przy czym według stanu z 1875 istniała możliwość przyjęcia 50 osób obojga płci[29]. Przyjęte ubogie osoby w miarę możliwości miały być zatrudniane do lżejszych prac jak przędzenie, darcie pierza, pielenie oraz kierowane do lekkich posług jak nadzór nad sierotami[29].

Sieroty i ubodzy w Zakładzie mieli otrzymać pełne utrzymanie tj. pożywienie i odzież[30]. Instytut był podzielony na dwa odrębne oddziały: męski i żeński, a w każdym z nich osobno były umieszczone sieroty i ubodzy[30]. Osobne grupy mogły być gromadzone razem podczas nauki lub wykonywania czynności[30]. Dla obu oddziałów została ustanowiona kaplica, w której nabożeństwa odprawiali księża obrządku łacińskiego i greckokatolickiego[30]. W Zakładzie był zatrudniony lekarz, ustanowiono salę dla chorych i aptekę, a także funkcjonowały piekarnia, kuchnia, pralnia, ogród, folwark z oborą[30].

Instytutem zarządzał dyrektor, a kadra zakładu była szczegółowa przepisana[31]. Władzę nadzorczą sprawował kurator, który działał pod kontrolą Rady Administracyjnej[32].

Pierwotnie Zakład miał być zlokalizowany we Lwowie, lecz pertraktacje z władzami miasta nie przyniosły rezultatu[1]. Przez kilka laty plany realizacji projektu ulegały zmianie, ostatecznie fundator postanowił umieścić Zakład w swoim majątku w Drohowyżu[1]. Wyposażył on Zakład w wiele dóbr i majątków[1]. Przyczyną wieloletniego opóźnienia w realizacji przedsięwzięcia było przeznaczanie kosztów na utrzymanie założonego przez hr. Skarbka jeszcze w 1842 Teatru Miejskiego we Lwowie, którego funkcjonowanie stanowiło ważniejszą rolę dla władz aniżeli zakład w Drohowyżu, mający priorytet zgodnie z wolą fundatora[33] (teatr otrzymał przywilej teatralny na przedstawienia polskie z zastrzeżeniem jednoczesnego utrzymywania teatru niemieckiego[34], zaś od 1850 do 1872 koszt jego utrzymania wyniósł 300 000 zł. pochodzących z majątku Fundacji[34]).

Instytut powstał obok wsi Drohowyże[35], na terenach łąk i był z dwóch stron otoczony parkiem[34]. W 1874 budowa Zakładu została zakończona (budynek główny i poboczne)[34].

Główny gmach był wybudowany w stylu neoklasycznym, miał trzy piętra, był długi na 200 m, a jego powierzchnia wynosiła przeszło 10 tys. m²[11]. Miał kształt litery E[11]. Posiadał doprowadzony wodociąg[11]. W pomieszczeniach parterowych ulokowano pracowanie, a w piętrowych umieszczono sypialnie, a poza tym istniała tam sala gimnastyczna[11]. W skład kompleksu zakładu wchodziły także okoliczne tereny tj. park, łąki, lasy, ogrody[11]. Cały obszar liczył 34 ha[11]

Zakład został otwarty w sierpniu 1875[34][11]. Na początek przyjęto 120 dzieci[11]. Podróżujący po Galicji cesarz Austrii Franciszek Józef I odwiedził zakład 12 września 1880[36][21]. Założenie Zakładu zostało zatwierdzone rozkazem najwyższym tego monarchy z 27 lutego 1884[2]. 21 maja 1901 w Sejmie Krajowym Galicji VII kadencja C. K. Wydział Krajowy złożył sprawozdanie o Fundacji Stanisława hr. Skarbka za rok 1900[37]. Na początku XX wieku majątek Zakładu był wyceniany na 2,7 mln złr[38].

W 1890 w Zakładzie przebywało około 400 osób[38]. W 1900 odbył się zjazd wychowanków Zakładu z okazji 25-lecia istnienia placówki[39]. Jednym z wychowanków Zakładu był Adam Marian Bratro[40]. Według stanu z 30 czerwca 1912 w zakładzie było 347 sierot (220 chłopców i 127 dziewcząt) oraz 37 osób w podeszłym wieku (17 starców i 20 staruszek)[2]. Wśród dziewcząt 75 było w czteroklasowej szkole żeńskiej oraz 52 na kursie praktycznych robót kobiecych[2]. Wychowanice czteroklasowej szkoły gospodarstwa domowego uczyły się w pracowni krawieckiej, kuchni, pralni itp.[2] Wśród chłopców w roku szkolnym 1911/1912 było 122 uczniów w sześcioklasowej szkole wydziałowej, w szkole rzemiosł kształciło się 82 w warsztatach ślusarskim, kowalskim, stelmachowskim, stolarskim, krawieckim, szewskim i blacharskim (pomocniczo działał też warsztat rymarsko-lakierniczy), a ponadto 16 pobierało nauki w szkole ogrodników[2].

W 1901 zmarł dyrektor zakładu Michał Stepek[41]. W 1914 dyrektorem zakładu był Wilhelm Schmidt[2]. Od 1 października 1880 posady nauczycielek i personelu w szkołach żeńskich zakładu pełniły zakonnice ze Zgromadzenia Sióstr Felicjanek[2]. Na podstawie umowy z 2 czerwca 1906 zarząd nad warsztatami dla chłopców objął C. K. Wydział Krajowy 1 lutego 1906 na lat 20[2]. W 1910 założono Uzdrowisko w Żabiem dla 12 chłopców i 12 dziewcząt, a przed 1914 w miesiącach letnich spędzało tam wakacje 24 chłopców i 24 dziewczęta[2]. Przed 1914 zakład wchodził w skład Fundacji Stanisława hr. Skarbka w Drohowyżu[2].

Administracją majątku fundacyjnego jako kurator zajmował się od 1848 do śmierci 19 kwietnia 1885 książę Karol Jabłonowski, wyznaczony do tej roli jeszcze przez fundatora, hr. Stanisława Skarbka[42][2][38]. Następnym administratorem był hr. Henryk Skarbek od 7 maja 1885 do śmierci 2 stycznia 1904[42][43][2][38]. Od 7 stycznia 1904 do 1921 posadę kuratora Administracji Centralnej Fundacji z siedzibą we Lwowie piastował hr. Fryderyk Skarbek[42][2][38].

Ponadto funkcjonowała Rada Administracyjna Fundacji, na czele której stał przewodniczący (przed 1914 hr. Fryderyk Skarbek), obok którego zasiadało dwóch członków z C. K. Wydziału Krajowego oraz dwóch członków z Rady Miejskiej we Lwowie (w obu przypadkach byli przewidziani dla nich zastępcy)[2]. Prawo nadzoru nad Radą Administracyjną Fundacji i kontrola gospodarowania finansami przysługiwała C. K. Wydziałowi Krajowemu oraz C. K. Namiestnictwu[2].

Od 1875 do 1885 dyrektorem zakładu był Juliusz Starkel[44] W 1880 kierownikiem czteroklasowej szkoły elementarnej przy Instytucie w Drohowyżu był o. Berard Bulsiewicz[45]. W szkole uczył m.in. Arnold Röhring.

Pozostająca pod zarządem Fundacji Stanisława hr. Skarbka odrębna, ustanowiona w 1870 Fundacja Władysława hr. Skarbka miała na celu premiowane wyposażenie rękodzielników, występujących z Zakładu Drohowyskiego i zakładających samodzielny zakład rękodzielniczy[2].

Kurator Stanisław Skarbek przemawia podczas 50-lecia Zakładu w Drohowyżu (lipiec 1925)
Wychowankowie i kadra Zakładu (ok. 1934)
Gmach Zakładu w 2011

Wojny i II Rzeczpospolita[edytuj | edytuj kod]

W wyniku działań I wojny światowej (1914-1918), następnie wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej (1918-1920) powstały szkody w dobrach fundacyjnych, szacowane na kilka milionów koron austriackich[42]. W 1916 w zakładzie było 238 wychowanków i starców, a w dalszym czasie I wojny stale wzrastała[46]. Wychowankowie Zakłady wstępowali w szeregi Legionów Polskich, a potem Wojska Polskiego[38]. Podczas ataku Budionnego w 1920 w Zakładzie sformowano 30-osobowy oddział ochotników, wyprawiony na front[38]. Straty materialne były odbudowywane własnymi środkami Fundacji, bez pomocy z zewnątrz[42]. Od 1920 do 1924 wybudowano 37 nowych budynków Fundacji, dokonano restauracji dotychczasowych, w tym zabudowań Zakładu w Drohowyżu[42]. Jako że zabrakło miejsca na ubogich w Zakładzie Drohowyzkim wzniesiono dom dla starców w Mikołajowie[42][8]. Przebieg wojen oraz ich skutki wymusiły zmianę sposobu prowadzenia Zakładu[35].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości od lat 20. II Rzeczypospolitej, zgodnie z wolą testatora, nadal zarządem Fundacji zajmował się kurator, nad którym kontrolę sparowała i udzielała pomocy Rada Administracyjna, nadzór której sprawował Tymczasowy Wydział Samorządowy, Urząd Wojewódzki we Lwowie, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej[8]. Ostatnim kuratorem Fundacji hr. Stanisława Skarbka był oficer Wojska Polskiego Stanisław Skarbek, pełniący stanowisko do lat 30.[47][42][8][35][48] W latach 20. w Zakładzie działały dwie szkoły średnio klasowe, męska i żeńska, niższy kurs ogrodnictwa i kurs gospodarstwa domowego dla wychowanek. W 1921 i 1922 prawo publiczności otrzymały prywatna sześcioklasowa szkoła męska oraz prywatna szkoła powszechna żeńska w zakładzie sierot fundacji Stanisława hr. Skarbka otrzymały prawo publiczności z ograniczeniem tego prawa do uczniów i uczennic tego zakładu[49][50]. W kolejnych latach szkoły były siedmioklasowe[8].

Wychowankowie po ukończeniu szkoły powszechnej kontynuowali kształcenie we wspieranej przez Fundację Krajowej (Państwowej) Szkole Rzemiosł w Drohowyżu[42][8]. Tam w pracy warsztatowej kształcono w rzemiosłach: kowalstwo, ślusarstwo, stolarstwo, bednarstwo, stelmacharstwo, rymarstwo i lakiernictwo, krawiectwo[51]. Nauka w warsztatach trwała trzy lata[8]. Po jej ukończeniu wychowankowie opuszczali ją jako wyzwoleni czeladnicy[8]. Istniejące uprzednio warsztaty nauki rzemiosła w Zakładzie zostały zlikwidowane, a wychowankowie byli kształceni w państwowych szkołach rzemieślniczych w innych lokalizacjach (m.in. Lwów, Jaworów, Krosno, Kamionka Strumiłowa)[35]. Dziewczęta, po ukończeniu szkoły powszechnej kształciły się w szkole gospodarstwa domowego, prowadzonej przez siostry zakonne Felicjanki[52]. Trzyletnie kursy obejmowały naukę w działach: kuchnia, pralnia, szwalnia bielizny, pracownia sukien, trykotarstwo, gospodarstwo folwarczne[52].

W wolnej Polsce w Zakładzie uruchomiona została straż pożarna, założono chór, orkiestrę, hufiec skautowy, kurs przysposobienia wojskowego[46][11]. Działała nadal kaplica, szpital ze stałym lekarzem zakładowym[52]. W 1926 Fundacja utrzymywała 451 osób (367 sierot, 57 starców oraz 27 starców eksternistów poza zakładem)[46]. Po opanowaniu trudności związanych z ogólnym kryzysem gospodarczym w 1934 wprowadzono zmiany[35]. Powołano wtedy ponownie warsztaty: krawiecki, szewski i stolarski[35]. W wyniku reorganizacji struktury Zakładu została tam założona szkoła dokształcająca zawodowa[35]. Otworzono nowe warsztaty: ślusarki, kołodziejski, kowalski[35]. Pod koniec lat 30. sieroty otrzymywały w Zakładzie opiekę rodzicielską, podstawowe kształcenie w siedmioklasowej szkole powszechnej oraz gruntowe zawodowe wyszkolenie rzemieślnicze[35]. Hasłami Zakładu były: miłość Ojczyzny, niesienie w świat kultury rzemieślnika polskiego i pełna świadomość solidnego wykonywania swego zawodu[35].

W 1921 zakładem kierował Władysław Kucharski[53]. W lipcu 1925 odbyła się uroczystość 50-lecia istnienia Zakładu[47]. Na uroczystości przybyło ponad 1000 wychowanków z 3500, którzy do tego czasu opuścili Zakład[47]. Pod koniec 1936 dyrektorem Zakładu był Rudzki[54], a od kwietnia 1937 Kazimierz Malczewski[35].

W okresie międzywojennym jednym z wychowanków Zakładu był Władysław Nehrebecki[55]. Byli wychowankowie-rzemieślnicy byli skupieni w organizacji społeczno-rzemieślniczej „Ognisko Drohowyżakow” (założonego pod protektoratem kuratora Fundacji), której koła działały w różnych miastach, a członkowie pielęgnowali kult fundatora[35]. Ponadto działał niezwiązany z Fundacją Związek b. Wychowankow Zakładu Drohowyskiego[56]. W tym czasie Fundacja była uważana za jedną z największych w Europie, zarówno pod względem liczebności wychowanków, jak też z uwagi na wielkość substancji użytkowej[35]. W 1939 w Zakładzie przebywało około 500 osób[38]. Według szacunków do tego czasu Zakład opuściło około 3000[57] do 4000 wychowanków obojga płci[35]. Placówka istniała do 1939[57].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Według oficjalnego zapisu w Statucie z 1875: „Zakład Sierót i Ubogich w Drohowyżu”.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Dokumenta 1875 ↓, s. 3.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 1107–1109.
  3. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 3, 19.
  4. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 25.
  5. ↑ a b c Stanisław hr. Skarbek. „Kurjer Lwowski”. Nr 128, s. 1, 8 maja 1888. 
  6. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 6.
  7. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 4–5.
  8. ↑ a b c d e f g h Dziesięciolecie 1928 ↓, s. 1160.
  9. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 6–11.
  10. ↑ a b Dokumenta 1875 ↓, s. 13.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Kemiń 2017 ↓, s. 26.
  12. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 14.
  13. ↑ a b c d e f Dokumenta 1875 ↓, s. 15.
  14. ↑ a b Dokumenta 1875 ↓, s. 16.
  15. ↑ Fundacya Drohowyska hr. Stanisława Skarbka. „Rękodzielnik”. Nr 11, s. 41–42, 3 września 1871. 
  16. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 3, 29.
  17. ↑ a b Dokumenta 1875 ↓, s. 30.
  18. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 30–31.
  19. ↑ a b Dokumenta 1875 ↓, s. 31.
  20. ↑ a b Dokumenta 1875 ↓, s. 32.
  21. ↑ a b c Kemiń 2017 ↓, s. 27.
  22. ↑ a b c Dokumenta 1875 ↓, s. 34.
  23. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 33.
  24. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 16, 33.
  25. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 35.
  26. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 35–36.
  27. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 37–38.
  28. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 38.
  29. ↑ a b c Dokumenta 1875 ↓, s. 39.
  30. ↑ a b c d e Dokumenta 1875 ↓, s. 40.
  31. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 41–43.
  32. ↑ Dokumenta 1875 ↓, s. 43.
  33. ↑ Kemiń 2017 ↓, s. 25.
  34. ↑ a b c d e Przybylski 1926 ↓, s. 225.
  35. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Stanisława hr. Skarbka. „Informator Rzemieślniczy”. Nr 7, s. 6–7, 1938. 
  36. ↑ Aleksander Nowolecki: Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicyi i dwudziesto-dniowego pobytu jego w tym kraju. Kraków: Wydawnictwo Czytelni Ludowej H. Nowoleckiego, 1881, s. 155–158.
  37. ↑ Alegat 21 1901 ↓, s. 1.
  38. ↑ a b c d e f g h Kemiń 2017 ↓, s. 28.
  39. ↑ Alegat 21 1901 ↓, s. 3.
  40. ↑ Alegat 21 1901 ↓, s. 13.
  41. ↑ Ze Lwowa. „Kurier Poranny”. Nr 287, s. 3, 3 (16) października 1901. 
  42. ↑ a b c d e f g h i Przybylski 1926 ↓, s. 226.
  43. ↑ Elżieta Orman: Henryk Stanisław Leon Skarbek. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2020-03-27].
  44. ↑ Czesław F. Kłak: Juliusz Feliks Starkel. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2020-03-27].
  45. ↑ Instytut Drohowyzki dla Sierot i Ubogich, „Gazeta Warszawska”, 1880.
  46. ↑ a b c Przybylski 1926 ↓, s. 227.
  47. ↑ a b c 50-letni jubileusz Zakładu w Drohowyżu. I Zjazd byłych wychowanków. „Nowości Illustrowane”. Nr 29, s. 7, 18 lipca 1925. 
  48. ↑ Z żałobnej karty. „Biuletyn”. Nr 44, s. 98, grudzień 1982. Koło Lwowian w Londynie. 
  49. ↑ Organizacja szkół. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 1, s. 27, 15 stycznia 1922. 
  50. ↑ Organizacja szkół. „Dziennik Urzędowy dla Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 12, s. 895, 2 października 1922. 
  51. ↑ Przybylski 1926 ↓, s. 226–227.
  52. ↑ a b c Dziesięciolecie 1928 ↓, s. 1161.
  53. ↑ Władysław Kucharski: Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. W: Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Władysław Kucharski (red.). Lwów: 1928, s. 63.
  54. ↑ Wojewoda stanisławowski gen. Pasławski przeprowadził inspekcję powiatu żydaczowskiego. „Wschód”. Nr 34, s. 1, 30 grudnia 1936. 
  55. ↑ Marzena Juraczko. „Łączyła nas silna więź” – wywiad z Marzena Nehrebecką. „Tele Tydzień”, 17–23 marca 2023. 
  56. ↑ Komunikat. „Gazeta Stryjska”. Nr 36, s. 2, 7 listopada 1937. 
  57. ↑ a b Kemiń 2017 ↓, s. 29.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zakład_Sierot_i_Ubogich_w_Drohowyżu&oldid=72365117”