Adam Zieleńczyk

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adam Zieleńczyk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

29 kwietnia 1880
Warszawa

Data i miejsce śmierci

1943
Warszawa

Zawód, zajęcie

filozof, historyk filozofii

Rodzice

Maksymilian i Karolina z d. Hirszman

Małżeństwo

Judyta Jadwiga Segał

Dzieci

Jadwiga, Maria, Wanda

Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Zieleńczyk (ur. 29 kwietnia 1880 w Warszawie, zm. 1943 tamże) – polski filozof i historyk filozofii, tłumacz, profesor nadzwyczajny Wolnej Wszechnicy Polskiej, nauczyciel warszawskich szkół średnich, zamordowany przez okupantów niemieckich.

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Pochodził z zasymilowanej rodziny polskich Żydów[1]. Był synem Maksymiliana, czapnika (zm. 1919)[2], i Karoliny z domu Hirszman (zm. 1934)[3]. Jego siostrą była Stefania Baczyńska z domu Zieleńczyk, matka Krzysztofa Kamila Baczyńskiego[4].

Poślubił Judytę Jadwigę Segał (1881–1943), siostrę Jakuba Segała. Z ich związku narodziły się trzy córki[1][5]:

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Adam Zieleńczyk w 1900 ukończył III Gimnazjum w Warszawie. W latach 1900–1901 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przeniósł się następnie do Niemiec, gdzie studiował filozofię na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium (1903–1905), Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie (1906–1907) oraz Uniwersytecie Ruprechta i Karola w Heidelbergu (1907–1908). Naukę na tej ostatniej uczelni uwieńczył uzyskaniem tytułu doktora filozofii (1908)[4]. Promotorem jego pracy doktorskiej poświęconej psychologizmowi w etyce[6] był Wilhelm Windelband[4].

Po powrocie do Warszawy przez ponad 20 lat nauczał propedeutyki filozofii w tamtejszych szkołach prywatnych (1908–1929)[4]. Od 1933 roku[4] (według innych źródeł od 1928)[5] pracował jako nauczyciel w warszawskich gimnazjach im. Stefana Batorego i Adama Mickiewicza[7].

W 1914 był jednym z członków założycieli Instytutu Filozoficznego w Warszawie[6]. Był także członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego[8].

Od 1920 pracował na stanowisku docenta w katedrze historii filozofii w Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP). W 1929 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. W tym samym roku, po śmierci Ignacego Myślickiego[6], objął także stanowisko kierownika katedry historii filozofii w WWP, które piastował do 1939 roku. Ponadto w latach 1937–1939 prowadził wykłady w zamiejscowym oddziale WWP w Łodzi[4].

Przez pewien czas pracował również jako urzędnik. W latach 1917–1920 pełnił funkcję zastępcy inspektora szkolnego miasta stołecznego Warszawy[4]. Przez kolejnych trzynaście lat był natomiast zatrudniony w departamencie szkół wyższych Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego – początkowo na stanowisku starszego referenta (1920–1927), później radcy (1927–1933)[8].

Po utworzeniu przez Niemców żydowskiego getta w Warszawie (1940) Zieleńczykowie nie podporządkowali się zarządzeniom okupanta i pozostali po „aryjskiej stronie”[1]. W latach 1940–1943 prof. Zieleńczyk uczestniczył w akcji tajnego nauczania[4][5][9]. 21 lipca 1943 został aresztowany wraz z żoną oraz córkami Wandą i Jadwigą w mieszkaniu przy ul. Koszykowej 55. W lokalu tym gestapo urządziło następnie „kocioł”, w którym zatrzymani zostali, między innymi, Alina Przerwa-Tetmajer i Maria Jaszczukowa (działaczki PPR) oraz Tadeusz Prus-Faszczewski (poeta, dziennikarz)[5]. Zieleńczykowie trafili tymczasem na Pawiak. 27 lub 28 sierpnia 1943 w ruinach getta warszawskiego Niemcy rozstrzelali ponad 90 więźniów Pawiaka podejrzewanych o żydowskie pochodzenie, w tym żonę oraz obie córki Adama Zieleńczyka. On sam prawdopodobnie również zginął w tej egzekucji, co nie zostało jednak jednoznacznie potwierdzone[a][10][11].

Przyczyny aresztowania Zieleńczyków nie zostały dotąd wyjaśnione. W starszych publikacjach bywało ono wiązane z działalnością Wandy Zieleńczyk w szeregach komunistycznego ruchu oporu. Wskazywano przy tym, iż zatrzymanie Zieleńczyków zbiegło się z falą aresztowań w środowisku warszawskich działaczy PPR, do której doszło po zamachu bojowców Gwardii Ludowej na kolumnę SA w Al. Ujazdowskich[12]. Z drugiej strony okoliczności stracenia Zieleńczyków mogą jednak wskazywać, iż zostali oni aresztowani z powodu swoich żydowskich korzeni[1][10][13].

Zainteresowania badawcze i poglądy polityczne[edytuj | edytuj kod]

Zainteresowania badawcze Adama Zieleńczyka obejmowały przede wszystkim historię filozofii. Na początku swej kariery naukowej zajmował się filozofią starożytnej Grecji[6]. Analizował występujące w niej nurty racjonalistyczny i irracjonalistyczny, a także badał zagadnienia etyki Demokryta z Abdery i jej wpływ na późniejsze greckie szkoły filozoficzno-etyczne[6][8]. Najbardziej cenione pozostają jednak jego prace z zakresu historii nowożytnej filozofii polskiej[14]. W tym zakresie zajmował się przede wszystkim polską myślą filozoficzną pierwszej połowy XIX wieku, w szczególności filozofią dziejów Bronisława Trentowskiego. Analizował także wpływ Immanuela Kanta na rozwój polskiej filozofii[8][15]. Stał na stanowisku, iż tę ostatnią charakteryzują oryginalność i pragmatyzm[15].

W zakresie filozofii systematycznej zajmował się przede wszystkim etyką. Przeprowadził krytykę stosowania metod przyrodniczych i psychologicznych w etyce oraz krytykę podporządkowywania moralności wierzeniom religijnym[6][8]. Analizował i wykazał wzajemną zależność trzech filozoficznych teorii miłości: Platona, Schopenhauera i Weiningera[8]. Prowadził także badania z zakresu pedagogiki systematycznej, koncentrując się zwłaszcza na dziejach samorządu uczniowskiego w Polsce[8]. Pracował nad podręcznikiem pedagogiki, lecz nie zdołał ukończyć tego dzieła, a wszystkie jego notatki zaginęły podczas wojny[15].

Był zafascynowany osobą Józefa Piłsudskiego[8]. Przyjaźnił się z Adamem Skwarczyńskim i publikował w wydawanym przezeń miesięczniku „Droga”[1]. Jako zwolennik liberalnej demokracji był jednak krytycznie nastawiony do polityki obozu sanacyjnego[8].

Ważniejsze publikacje[edytuj | edytuj kod]

Swoje prace zaczął publikować już jako student. Okres jego największej aktywności pisarskiej przypadł na lata 1909–1913. Czynnym autorem pozostał aż do wybuchu II wojny światowej, choć od 1928 roku publikował w zasadzie wyłącznie sprawozdania. Nie stworzył żadnego większego dzieła, lecz jego stosunkowo niewielkie objętościowo publikacje – niekiedy o charakterze pozornie publicystycznym – były wysoko oceniane zarówno przez fachowców, jak też szerszą publiczność[16]. Do najważniejszych prac Adama Zieleńczyka zaliczane są (w ujęciu chronologicznym)[17][18]:

  • Statystyka a Etyka (1908)
  • Ein Abschnitt aus der polnischen Philosophie der Gegenwart (1908)
  • O etycznej podstawie pedagogiki (1909)
  • Psychologizm w etyce, Studium z Beniowskiego (1911)
  • Drogi i bezdroża filozofji (1912)[19]
  • Filozofia uniwersalna Trentowskiego (1913)[20]
  • Czynnik pragmatyczny w filozofii polskiej (1923)
  • Podwójne oblicze filozofii greckiej (1923)
  • Geneza i charakterystyka kantyzmu polskiego (1924)
  • Mickiewicza „prawdy żywe” (1926)
  • Hoene-Wroński (1928)[21]

Był autorem przekładu na język polski Podstaw pedagogiki Sergiusza Hessena (1931)[15].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Autorzy Biogramów uczonych polskich podawali, że Zieleńczyk uciekł z transportu do obozu na Majdanku i jeszcze pod koniec 1943 roku ukrywał się w podwarszawskich lasach[22].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Lewandowski 1991 ↓.
  2. ↑ Grób Maksymiliana Zieleńczyka w bazie danych cmentarza żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie. cemetery.jewish.org.pl. [dostęp 2015-02-26].
  3. ↑ Grób Karoliny Zieleńczyk w bazie danych cmentarza żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie. cemetery.jewish.org.pl. [dostęp 2015-02-26].
  4. ↑ a b c d e f g h Śródka i Szczawiński 1985 ↓, s. 588.
  5. ↑ a b c d Bartoszewski 2008 ↓, s. 530.
  6. ↑ a b c d e f Wąsik 1938–1945 ↓, s. 280.
  7. ↑ Magdalena Bajer: Zieleńczykowie. Dom różnych światów. Forum Akademickie, 2016-09. [dostęp 2023-02-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-04)]. (pol.).
  8. ↑ a b c d e f g h i Śródka i Szczawiński 1985 ↓, s. 589.
  9. ↑ Wąsik 1938–1945 ↓, s. 280 i 282.
  10. ↑ a b Bartoszewski 1970 ↓, s. 275.
  11. ↑ Bartoszewski 2008 ↓, s. 530 i 544.
  12. ↑ Bartoszewski 1970 ↓, s. 273.
  13. ↑ Bartoszewski 2008 ↓, s. 544.
  14. ↑ Wąsik 1938–1945 ↓, s. 280–281.
  15. ↑ a b c d Wąsik 1938–1945 ↓, s. 281.
  16. ↑ Wąsik 1938–1945 ↓, s. 281–282.
  17. ↑ Śródka i Szczawiński 1985 ↓, s. 588–589.
  18. ↑ Wąsik 1938–1945 ↓, s. 280–282.
  19. ↑ Adam Zieleńczyk, Drogi i bezdroża filozofji, polona.pl, 1912 [dostęp 2020-03-06].
  20. ↑ Adam Zieleńczyk, Filozofia uniwersalna Trentowskiego, polona.pl, 1913 [dostęp 2020-03-06].
  21. ↑ Adam Zieleńczyk, Hoene-Wroński [online], polona.pl [dostęp 2020-03-06].
  22. ↑ Śródka i Szczawiński 1985 ↓, s. 589–590.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Zieleńczyk&oldid=73324871”