Krzysztof Kamil Baczyński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Krzysztof Kamil Baczyński
„Jan Bugaj”, „Emil”, „Jan Krzyski”, „Krzysztof”, „Piotr Smugosz”, „Krzysztof Zieliński”, „Krzyś”
Ilustracja
Jako maturzysta (1939)
Data i miejsce urodzenia 22 stycznia 1921
Warszawa
Data i miejsce śmierci 4 sierpnia 1944
Warszawa
Narodowość polska
Dziedzina sztuki poezja
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Armii Krajowej Medal za Warszawę 1939–1945
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Źródła Teksty w Wikiźródłach
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, które w 1939 ukończył Krzysztof Kamil Baczyński
Tablica upamiętniająca Krzysztofa Kamila Baczyńskiego na kamienicy przy Bagatela 10 w Warszawie
Tablica pamiątkowa przy ul. Hołówki 3
Tablica pamiątkowa na ścianie pałacu Blanka
Grób Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Barbary Drapczyńskiej-Baczyńskiej na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Popiersie Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach
Król jadący na tygrysie, ilustracja do wiersza Ballada o trzech królach, 1942 (ze zbioru Rps. II 7994/1)

Krzysztof Kamil Baczyński herbu Sas (ps. „Jan Bugaj”, „Emil”, „Jan Krzyski”, „Krzysztof”, „Piotr Smugosz”, „Krzysztof Zieliński”, „Krzyś”; ur. 22 stycznia 1921 w Warszawie, zm. 4 sierpnia 1944 tamże) – polski poeta czasu wojny, podchorąży Armii Krajowej, podharcmistrz Szarych Szeregów, jeden z przedstawicieli pokolenia Kolumbów, w czasie okupacji związany z pismem „Płomienie” oraz miesięcznikiem „Droga”. Zginął w czasie powstania warszawskiego jako żołnierz batalionu „Parasol” Armii Krajowej.

Dzieciństwo i edukacja[edytuj | edytuj kod]

Był synem Stanisława Baczyńskiego, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, żołnierza Legionów Polskich, oficera wywiadu tzw. dwójki WP, pisarza i krytyka literackiego oraz Stefanii z domu Zieleńczyk, nauczycielki i autorki podręczników szkolnych, katoliczki pochodzącej ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Świadomość żydowskiego pochodzenia znalazła później, w czasie Zagłady, odbicie w twórczości poety[1][2].

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się i mieszkał początkowo w kamienicy przy ul. Bagatela 10. Był chorowity – w dzieciństwie chorował na astmę, miał słabe serce, był stale zagrożony gruźlicą. Od 1931 uczył się w Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego, a następnie w tej samej szkole w 1937 rozpoczął naukę w nowo utworzonym dwuletnim liceum ogólnokształcącym, w klasie o profilu humanistycznym[3]. W maju 1939 otrzymał świadectwo dojrzałości.

Już w czasie gimnazjalnym Baczyński odznaczał się wielkim znawstwem także współczesnej mu literatury. Wiadomo, że fascynował się „Ferdydurke” Gombrowicza i napisał własny wariant („Gimnazjum imienia Boobalka I”). Znał też ponadprzeciętnie literaturę francuską, a w późniejszych latach pisał także wiersze po francusku. W jego klasie uczyli się późniejsi żołnierze warszawskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów: Tadeusz Zawadzki „Zośka”, Jan Bytnar „Rudy” i Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”. Był harcerzem działającej przy szkole 23 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej „Pomarańczarnia”. W czasie nauki w gimnazjum należał do lewicowego Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Spartakus”[4], półlegalnej organizacji uczniów szkół średnich pod patronatem PPS. Był wówczas wraz ze swoim przyjacielem Konstantym Jeleńskim sympatykiem trockizmu[5]. Używał wtedy pseudonimu „Emil”. Nie lubił chodzić do szkoły, bywał tam rzadko i z tego też powodu miał słabe oceny. Od 1937 członek Komitetu Wykonawczego „Spartakusa”, był także współredaktorem pisma „Strzały” – wydawanego od lutego 1938 organu tej organizacji, na łamach którego zadebiutował jako poeta wierszem „Wypadek przy pracy”.

Konspiracja[edytuj | edytuj kod]

Wybuch wojny uniemożliwił mu podjęcie studiów w Akademii Sztuk Pięknych. Marzył o karierze grafika lub ilustratora. W okresie okupacji niemieckiej mieszkał przy ul. Hołówki 3 (pod numerem 52, a od 1942 pod numerem 83)[6]. Po utworzeniu w 1940 getta w Warszawie pozostał z matką po aryjskiej stronie, ryzykując, w razie wykrycia żydowskiego pochodzenia, rozstrzelanie na miejscu. 3 czerwca 1942 wziął ślub z Barbarą Drapczyńską w kościele św. Trójcy na Solcu. Od jesieni 1942 do lata 1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Zajmował się pracą dorywczą: szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza na Czerniakowie, przyjmował telefonicznie zlecenia w Zakładach Sanitarnych. Uczył się także w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa.

Od lipca 1943 sekcyjny w II plutonie „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka” AK w stopniu starszego strzelca pod ps. „Krzysztof”, „Zieliński”. Porzucił studia polonistyczne, aby poświęcić się konspiracji i poezji. Twierdził, że jeśli będzie mu to dane, to do nauki powróci. W mieszkaniu miał skrytkę na broń, w której trzymał Thompsona, dwa Steny, MP 40, granaty, materiały minerskie, a także podręczniki, mapy i prasę konspiracyjną.

Uczestniczył w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego (jadącego z frontu wschodniego do Berlina) na odcinku Tłuszcz – Urle (kryptonim „TU”) 27 kwietnia 1944. Akcja ta spowodowała 26-godzinną przerwę w ruchu. Po ukończeniu turnusu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola” rozkazem jej komendanta, por. „Gustawa” z 25 maja 1944 otrzymał stopień starszego strzelca podchorążego rezerwy piechoty[7]. Jednocześnie był kierownikiem działu poezji miesięcznika społeczno-literackiego „Droga”, wydawanego od grudnia 1943 do kwietnia 1944. Rozkazem dowódcy 2. kompanii batalionu „Zośka” pchor. Andrzeja Romockiego „Morro”, z 1 lipca 1944 zwolniony z funkcji z powodu małej przydatności w warunkach polowych z jednoczesną prośbą o objęcie nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii. Kilka dni później przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy III plutonu 3. kompanii. W „Parasolu” przyjął pseudonim „Krzyś”.

Wybuch powstania warszawskiego zaskoczył go w rejonie pl. Teatralnego – został tam wysłany po odbiór butów dla oddziału. Nie mogąc przedostać się na miejsce koncentracji macierzystej jednostki (Wola – Dom Starców przy Karolkowej), przyłączył się do oddziału złożonego z ochotników, którymi dowodził ppor. „Leszek” (Lesław Kossowski, dowódca reduty „Ratusz-Pałac Blanka” na odcinku kpt. „Gozdawy”).

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Krzysztof Kamil Baczyński poległ na posterunku w pałacu Blanka 4 sierpnia 1944 w godzinach popołudniowych (ok. 16), śmiertelnie raniony przez strzelca wyborowego ulokowanego prawdopodobnie w gmachu Teatru Wielkiego. Pochowany pierwotnie na tyłach pałacu. Po wojnie ciało przeniesiono na Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A22–5–25)[8].

W powstaniu warszawskim, 1 września 1944, zginęła także żona Baczyńskiego – Barbara Drapczyńska.

Poezja[edytuj | edytuj kod]

W okresie okupacji niemieckiej ogłosił 4 tomiki poezji: Zamknięty echem (lato 1940), Dwie miłości (jesień 1940), Wiersze wybrane (maj 1942), Arkusz poetycki Nr 1 (1944) i składkę Śpiew z pożogi (1944) oraz wiele utworów w prasie konspiracyjnej. Jego wiersze pojawiły się także w antologiach poezji wydawanych konspiracyjnie: w Pieśni niepodległej (1942) i Słowie prawdziwym (1942).

Uważa się, że dojrzałość poetycką osiągnął jesienią 1942[potrzebny przypis]. Uznany powszechnie za jednego z najwybitniejszych poetów czasów okupacji. Jerzy Andrzejewski, jego przyjaciel, zadedykował mu tom opowiadań „Noc”. Na wieść o wstąpieniu Baczyńskiego do oddziału dywersyjnego Stanisław Pigoń powiedział Kazimierzowi Wyce: Cóż, należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga brylantami, a Jerzy Zagórski wspomnienie o nim zatytułował Śmierć Słowackiego (1947). Tadeusz Gajcy pisał o nim: Poeta o nucie dostojnej. Krzysztof przyjaźnił się z poetą Jerzym Kamilem Weintraubem; dedykował mu wiersz „Jesienny spacer poetów”. Weintraub, podobnie jak Wyka, należał do osób, z którymi Krzysztof rozmawiał o poezji.

Poezja Baczyńskiego najpełniej wyraża cechy pokolenia Kolumbów. Dla nich konsekwencją wybuchu wojny była konieczność poradzenia sobie z tym wstrząsem i odnalezienie własnej postawy wobec tych wydarzeń. Jego wiersze pomimo silnego związku z czasem wojny, ukazują swój uniwersalny wymiar. Dzieje się tak m.in. dlatego, że nie pisał o swojej epoce wprost, lecz w konwencji apokaliptycznej i onirycznej, a także dlatego, iż poruszał problemy ponadczasowe, takie jak rzeźbienie duszy i psychiki człowieka, refleksja nad młodością i dojrzewaniem (w tym przypadku drastycznie przyśpieszonym przez wojnę), poszukiwanie wartości mogących stanowić fundamenty dorosłego życia. Krzysztof Baczyński w wierszach często stosował liczbę mnogą, przemawiając w swoim i generacji imieniu. Pisał wiersze katastroficzne, ze środka „spełniającej się apokalipsy”, pragnąc zmierzyć się ze swoją epoką i czasem historycznym. Ukazywał wojnę pełną onirycznych i symbolicznych obrazów, widząc ją jako siłę niszczycielską dla dotychczasowych systemów wartości i norm moralnych, a wprowadzającą nowe, okrutne prawa. Był nieufny wobec tradycyjnej poetyki – uważał, że jest niewskazana wobec ogromu zniszczeń i cierpień narodu. Miał świadomość zagłady własnej i jego pokolenia; jednocześnie nie dramatyzował nad tym losem. Pragnął zminimalizować skażenie wojną, jej wpływ na własną psychikę. Chciał zmycia tego piętna poprzez obcowanie z mityczną arkadią jako światem czystym, nieskażonym, pozbawionym krwi, okaleczenia i śmierci. Ton jego poezji jest zróżnicowany: obok wierszy dotyczących przeżyć okupacyjnych, pisał także te oddzielone od tych wydarzeń, pełne nadziei i piękna. Są pełne rozbudowanych metafor, elementów ze świata baśni, mikroprzyrody, otoczone aurą nastrojowości.

Baczyński posługiwał się urozmaiconą wersyfikacją, stosując różne formaty wiersza sylabicznego, sylabotonicznego i tonicznego, w tym trzynastozgłoskowiec i siedmiozgłoskowiec, jak również zróżnicowane strofy[9].

Zachowały się wszystkie jego dzieła: ponad 500 wierszy, kilkanaście poematów i około 20 opowiadań. Najbardziej znane wiersze Baczyńskiego to: Elegia o... [chłopcu polskim], Mazowsze[10], Historia, Spojrzenie, Pragnienia, Ten czas, Pokolenie, Biała magia, Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę..., Polacy[11]. Jego wiersze były śpiewane m.in. przez Ewę Demarczyk (utwór Wiersze wojenne, Deszcze, Na moście w Avignon), Janusza Radka, Michała Bajora, Grzegorza Turnaua, zespół Lao Che (utwór Godzina W) i Ankh. Fragment jego wiersza Historia posłużył za tytuł filmu Jeszcze słychać śpiew i rżenie koni...

Zachowało się również kilkaset rysunków i grafik Baczyńskiego, jak na przykład ilustracje do poszczególnych wierszy poety, projekty okładek własnych tomików, kolekcja rysunków z psem Baczyńskiego, studium kocich łebków czy rysunki o tematyce orientalnej.

Życie i twórczość Baczyńskiego stały się tematem kilku filmów, m.in. Dzień czwarty, w którym poetę zagrał Krzysztof Pieczyński i Baczyński w reżyserii Kordiana Piwowarskiego (z tytułową rolą Mateusza Kościukiewicza).

Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • Jest patronem licznych szkół, bibliotek, drużyn harcerskich i innych instytucji[13].
  • 24 lipca 2009 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę o nominale 10 zł upamiętniającą Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, wykonaną w srebrze z pierścieniem platerowanym złotem[14].

Baczyński w utworach muzycznych[edytuj | edytuj kod]

  • 1965 – Ewa Demarczyk, „Wiersze wojenne”
  • 1973 – Grupa „Boom”, Miłość (Festiwal Piosenki Polskiej w Opolu, koncert „Mikrofon i ekran”)
  • 1977 – Sławomir Zygmunt („Elegia o chłopcu polskim”, „Kolęda”, „Piosenka śnieżna żołnierza”)
  • 1990 – Jacek Kaczmarski, Kosmopolak – „Barykada (Śmierć Baczyńskiego)”
  • 1991 – Grzegorz Turnau, Naprawdę nie dzieje się nic – słowa utworów „Hymn wieczorów miejskich”, „Znów wędrujemy”, „Z wiatrem”
  • 1994 – Ankh (wiersz Bez imienia)
  • 1999 – Naamah, Magia
  • 1999 – Naamah, Przypowieść
  • 2000 – Naamah, Kantylena
  • 2005 – Lao Che, Powstanie Warszawskie – „Godzina W”
  • 2007 – Zbigniew Hołdys (Pocałunek)
  • 2007 – Forteca (Elegia o chłopcu polskim)
  • 2010 – Gammadion, Wróg u bram (Pocałunek)
  • 2011 – Ludola (Elegia o... (chłopcu polskim))[15]
  • 2012 – Tadek, Niewygodna prawda (Elegia o chłopcu polskim)[16]
  • 2013 – Czesław Mozil & Mela Koteluk, utwór promujący film o K.K. Baczyńskim – „Pieśń o szczęściu”
  • 2013 – Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, Promienie (9 utworów)[17]
  • 2014 – Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz, Deszcze (13 utworów)[17]
  • 2014 – Sławomir Zygmunt, Elegia o chłopcu polskim[18]
  • 2015 – Maciej Dąbrowski (Człowiek Warga/zDupy), Aleksandra Kasprzyk (Mishon), R.A.U, Elegia o...[19]
  • 2016 – Fabryka – „sierpień” (wiersze Drzewa[20], Źródło, Bez imienia[21])
  • 2019 - Barbara Figurniak, Mateusz Jarosz, Marcin Ogrodnik, Lipy szelest (17 utworów)[22]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Józef Lewandowski, Wokół biografii K. K. Baczyńskiego, Szkło bolesne, obraz dni. Eseje nieprzedawnione, Ex Libris, Uppsala 1991.
  2. ↑ Miłosz pisze o rozdarciu, jakiego Krzysztof doświadczał w czasie wojny: „Konflikt, z którym jego wola musiała się uporać, jest pomijany. (...) Krzysztof był (...) po matce Żydem. (...) Musiał być doskonale świadomy, że miejsce jego w getcie, co narzucało niemożliwy do rozwiązania problem solidarności. (...) Czuł, że jego lud, z którym łączy go nie tylko krew, ale historia kilku millenniów, to żydowski lud w getcie. Niektóre wiersze świadczą o tym wyraźnie”.
  3. ↑ Stefan Kwiatkowski, Michał Wiland: Materiały biograficzne wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, wrzesień 1993, s. 124.
  4. ↑ Wiadomo, że Baczyński nie tylko biernie należał do Spartakusa, ale brał czynny udział w akcji popierającej strajk nauczycielski – podobno organizował na czas strajku absencje uczniów w szkołach. Innym razem dostarczał wałówek strajkującym robotnikom. Z tego okresu pochodzi jego pierwszy znany wiersz „Wypadek przy pracy” (1936). (Zaświadcza o tym matka poety uwagą na odwrocie rękopisu: „Pierwszy wiersz Krzycha – 1936. 15 lat”.).
  5. ↑ Ludwik Hass, Trockizm w Polsce (do 1945 r.), Oblicza lewicy. Losy idei i ludzi, Warszawa 1992, s. 208.
  6. ↑ Wiesław Budzyński: Śladami Baczyńskiego. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2009, s. 81,97. ISBN 978-83-88477-92-8.
  7. ↑ Po latach jego późniejszy dowódca Juliusz Bogdan Deczkowski wspominał w rozmowie, jaką przeprowadził Maciej Szczepańczyk, że Baczyński bardzo niecelnie strzelał.
  8. ↑ Tadeusz Sobieraj: Orły Niepodległości. Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie w setną rocznicę jego powstania (1912–2012). Ząbki: Apostolicum, 2012, s. 97. ISBN 978-83-7031-808-6.
  9. ↑ Krzysztof Kamil Baczyński: Wybór poezji z posłowiem Jerzego Święcha. Poznań: Wydawnictwo Ibis, 2018, s. 322–325. ISBN 978-83-65952-27-1.
  10. ↑ Krzysztof Kamil Baczyński, [Kodeks 42/44] ; rękopis, polona.pl [dostęp 2018-07-06].
  11. ↑ Krzysztof Kamil Baczyński, [Wiersze składane drukiem przez poetę] ; rękopis druk., polona.pl [dostęp 2018-07-06].
  12. ↑ Prezydent odznaczył Bohaterów Powstania Warszawskiego. prezydent.pl, 2018-07-29. [dostęp 2018-08-03].
  13. ↑ Wynik wyszukiwania Google dla frazy „im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”.
  14. ↑ 65. rocznica Powstania Warszawskiego poeci warszawscy Krzysztof Kamil Baczyński (pol.). NBP. [dostęp 2015-02-11].
  15. ↑ ludola.bandcamp.com.
  16. ↑ Tadek – „Niewygodna Prawda” (pol.). hiphopedia.info. [dostęp 2012-11-17].
  17. ↑ a b Barbara Figurniak & Mateusz Jarosz „Promienie. Pieśni do słów Krzysztofa Kamila Baczyńskiego”.
  18. ↑ Elegia o chłopcu polskim. Sławomir Zygmunt śpiewa wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
  19. ↑ ELEGIA O... Youtube [dostęp z dnia: 2016-04-14].
  20. ↑ FABRYKA – „Drzewa”. Fabryka rock 2016-10-28.
  21. ↑ TVP Kultura – Telewizja Polska S.A., tvpkultura.tvp.pl [dostęp 2017-01-16].
  22. ↑ Krzysztof Kamil Baczyński wiersze Mateusz Jarosz muzyka, bacz [dostęp 2019-02-20] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1987, s. 33–34. ISBN 83-211-0758-3.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

p • d • e
Pokolenie Kolumbów
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krzysztof_Kamil_Baczyński&oldid=56890509”