Anaksagoras
| ||
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 500 r. p.n.e. Klazomenaj | |
| Data śmierci | 428 r. p.n.e. | |
Anaksagoras z Kladzomen (stgr. Ἀναξαγόρας; ur. ok. 500 p.n.e., zm. ok. 428 p.n.e.) – grecki filozof.
Spis treści
Elementy biograficzne[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Klazomenaj w Azji Mniejszej, ale jeszcze w młodości przeniósł się do Aten[1]. Dla studiów udał się do Miletu i Egiptu, później nauczał w Atenach, otaczany opieką Peryklesa. W swojej nauce starał się znaleźć kompromis między poglądami Heraklita i eleatów.
Anaksagoras zradykalizował myśl Empedoklesa wskazując na istnienie nieskończenie wielu pierwiastków, które nazwał homoimeriami. Te jednak nie mogły wytworzyć rzeczy z własnej mocy, początkowo znajdowały się w bezwładnej mieszaninie (sfairos). Katalizatorem powstania rzeczy stał się ruch, ruch natomiast został spowodowany przez znajdujący się poza światem umysł. Zatem to umysł czy też duch jest zasadą, z kolei homoimerie jedynie budulcem.
Jego dzieło O przyrodzie (Peri physeon) znane jest tylko we fragmentach. Według Diogenesa Laertiosa Anaksagoras jako pierwszy umieścił w książce diagram[1].
Jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmienia Słońca i Księżyca. Podał też pierwsze udokumentowane poprawne wyjaśnienie faz Księżyca[2]. Na podstawie obserwacji meteorytów spadających na Ziemię, które są bryłkami czerwonego rozgrzanego żelaza, wnioskował że Słońce i inne gwiazdy musiały być również właśnie takimi kulami[3]. Przyjmując założenie, że Ziemia nie ma kształtu kuli lecz jest płaska, obliczył, że Słońce o średnicy 35 mil położone jest powyżej niej, na wysokości około 4000 mil. Używając podobnej metody obliczeń (triangulacji) Eratostenes, zakładając że Ziemia jest okrągła, obliczył jej promień (około 4000 mil). Jednym z uczniów Anaksagorasa był Perykles. Według legendy miał być oskarżony o bezbożność i wygnany z Aten[3], jednak przekazy o tym wspominające budzą wiele wątpliwości[4].
Kosmogonia[edytuj | edytuj kod]
 |
Ta sekcja od 2009-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Anaksagoras jest pierwszym, który określił Zasadę Absolutną jako rozsądek (myślenie - nous, a nie rozum, logos), wprowadzając element duchowy[1]. Jego zdaniem, zasada jest rzeczywistością nieskończoną, oddzieloną od reszty, sama w sobie, jest myśleniem i samookreślającą się działalnością. Anaksogoras nie skorzystał jednak w pełni z tej koncepcji i ostatecznie uznaje, iż duch to tylko pierwsze poruszenie w procesie mechanistycznym[5]. Duch ten, jak twierdzi Anaksagoras, ma charakter materialny (choć subtelniejszy), w przeciwnym wypadku nie mógłby oddziaływać z materią. Umysł istnieje więc w przyrodzie w sposób immanentny, jest istotą przyrody. Dlatego substancją jest to, co ogólne – nie bogowie, nie zasady zmysłowe, czy żywioły, ale myśl jako taka, myśl sama w sobie, myśl, która jest duszą.
Prócz tego istnieje zasada druga – zasada przyrody (homoiomerie – zarodki wszystkich rzeczy)[6][7]. Nie ma ona jednak charakteru absolutnego.
Koncepcja Anaksagorasa jest analogiczna do idei Empedoklesa, ale opierająca się na własnościach ilościowych, a nie jakościowych. Żadna jakość nie może bowiem powstać z innej, a składniki świata są niezmienne. Wszystko jest więc jedynie ilościowym złożeniem zarodków (dlatego we wszystkim jest część wszystkiego).
Rzeczy różnią się proporcją zmieszania zarodków:
- początkowo rzeczy były zmieszane w pierwotnej mieszaninie, skąd wyłoniły się dzięki ruchowi nadanemu światu przez boski umysł,
- powstawanie to dzielenie się, tak powstają przeciwieństwa (zimne oddziela się od ciepłego itd.).
Materia jest z natury nieruchoma, siła poruszająca świat musi więc mieć charakter zewnętrzny. Pierwsze poruszenie spowodowało ruch wirowy całej materii. Tym sposobem:
- ciała ciężkie znalazły się na dole (ziemia), lekkie – u góry (ogień), pośrodku – woda i powietrze,
- Ziemia jest płaska, na niej układa się morze powstałe z wilgoci, która wyparowało pod wpływem ciepła słonecznego (Słońce to bowiem masa rozgrzana do czerwoności),
- z wilgoci, ciepła i substancji podobnej do Ziemi powstały pierwsze zwierzęta (zarzewie teorii ewolucji).
Rozwinięciem atomistycznych idei Anaksagorasa jest teoria Demokryta.
Inne[edytuj | edytuj kod]
Z dzieł Anaksagorasa korzystał Sokrates[8][9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Lemons 2018 ↓, s. 30.
- ↑ Lemons 2018 ↓, s. 29–30.
- ↑ a b Lemons 2018 ↓, s. 31.
- ↑ Jakub Filonik, Ateńskie procesy o bezbożność do 399 r. p.n.e. – próba analizy, „Meander”, 69, 2014, s. 75-83, ISSN 0025-6285.
- ↑ Matthias Vogt, 2004, Historia Filozofii dla wszystkich, s.49, przeł. Maria Skalska, Bauer-Weltbild Media (KDC), ISBN 83-7404-036-X.
- ↑ Diogenes Laertios, 1982 Żywoty i poglądy słynnych filozofów, ks. II, rozdz. 3, s. 84, przeł. Irena Krońska, Kazimierz Leśniak, Witold Olszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, ISBN 83-01-02092-X.
- ↑ Nazwa homoiomeria nie pochodzi od samego Anaksagorasa, ale od Arystotelesa, który oznaczał nim „rzeczy o podobnych częściach”. Problem rozumienia przyczyny u presokratyków. Przejście od αρχη do αιτια s. 475.
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcja Aleksandra Krawczuka, 2005, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 177, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-84-9.
- ↑ Lemons 2018 ↓, s. 30–31.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Don S. Lemons: Fizyka w rysunkach. 2600 lat odkryć od Talesa do Higssa. Michał Tarnowski (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. ISBN 978-83-01-20072-5.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Anaksagoras w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
- Patricia Curd, Anaxagoras [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 1 października 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30] (ang.).
- Michael Patzia, Anaxagoras, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
| ||||||||||||||||
