Anaksagoras

Anaksagoras Ἀναξαγόρας
Data i miejsce urodzenia	500 r. p.n.e. Klazomenaj
Data śmierci	428 r. p.n.e.

Anaksagoras z Kladzomen (stgr. Ἀναξαγόρας; ur. ok. 500 p.n.e., zm. ok. 428 p.n.e.) – grecki filozof.

Elementy biograficzne

Urodził się w Klazomenaj w Azji Mniejszej, ale jeszcze w młodości przeniósł się do Aten. Dla studiów udał się do Miletu i Egiptu, później nauczał w Atenach, otaczany opieką Peryklesa. W swojej nauce starał się znaleźć kompromis między poglądami Heraklita i eleatów.

Anaksagoras zradykalizował myśl Empedoklesa wskazując na istnienie nieskończenie wielu pierwiastków, które nazwał homoimeriami. Te jednak nie mogły wytworzyć rzeczy z własnej mocy, początkowo znajdowały się w bezwładnej mieszaninie (sfairos). Katalizatorem powstania rzeczy stał się ruch, ruch natomiast został spowodowany przez znajdujący się poza światem umysł. Zatem to umysł czy też duch jest zasadą, z kolei homoimerie jedynie budulcem.

Jego dzieło O przyrodzie (Peri physeon) znane jest tylko we fragmentach. Według Diogenesa Laertiosa Anaksagoras jako pierwszy umieścił w książce diagram.

Jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmienia Słońca i Księżyca. Podał też pierwsze udokumentowane poprawne wyjaśnienie faz Księżyca. Na podstawie obserwacji meteorytów spadających na Ziemię, które są bryłkami czerwonego rozgrzanego żelaza, wnioskował że Słońce i inne gwiazdy musiały być również właśnie takimi kulami. Przyjmując założenie, że Ziemia nie ma kształtu kuli lecz jest płaska, obliczył, że Słońce o średnicy 35 mil położone jest powyżej niej, na wysokości około 4000 mil. Używając podobnej metody obliczeń (triangulacji) Eratostenes, zakładając że Ziemia jest okrągła, obliczył jej promień (około 4000 mil). Jednym z uczniów Anaksagorasa był Perykles. Według legendy miał być oskarżony o bezbożność i wygnany z Aten, jednak przekazy o tym wspominające budzą wiele wątpliwości.

Kosmogonia

Anaksagoras jest pierwszym, który określił Zasadę Absolutną jako rozsądek (myślenie - nous, a nie rozum, logos), wprowadzając element duchowy. Jego zdaniem, zasada jest rzeczywistością nieskończoną, oddzieloną od reszty, sama w sobie, jest myśleniem i samookreślającą się działalnością. Anaksogoras nie skorzystał jednak w pełni z tej koncepcji i ostatecznie uznaje, iż duch to tylko pierwsze poruszenie w procesie mechanistycznym. Duch ten, jak twierdzi Anaksagoras, ma charakter materialny (choć subtelniejszy), w przeciwnym wypadku nie mógłby oddziaływać z materią. Umysł istnieje więc w przyrodzie w sposób immanentny, jest istotą przyrody. Dlatego substancją jest to, co ogólne – nie bogowie, nie zasady zmysłowe, czy żywioły, ale myśl jako taka, myśl sama w sobie, myśl, która jest duszą.

Prócz tego istnieje zasada druga – zasada przyrody (homoiomerie – zarodki wszystkich rzeczy). Nie ma ona jednak charakteru absolutnego.

Koncepcja Anaksagorasa jest analogiczna do idei Empedoklesa, ale opierająca się na własnościach ilościowych, a nie jakościowych. Żadna jakość nie może bowiem powstać z innej, a składniki świata są niezmienne. Wszystko jest więc jedynie ilościowym złożeniem zarodków (dlatego we wszystkim jest część wszystkiego).

Rzeczy różnią się proporcją zmieszania zarodków:

• początkowo rzeczy były zmieszane w pierwotnej mieszaninie, skąd wyłoniły się dzięki ruchowi nadanemu światu przez boski umysł,
• powstawanie to dzielenie się, tak powstają przeciwieństwa (zimne oddziela się od ciepłego itd.).

Materia jest z natury nieruchoma, siła poruszająca świat musi więc mieć charakter zewnętrzny. Pierwsze poruszenie spowodowało ruch wirowy całej materii. Tym sposobem:

• ciała ciężkie znalazły się na dole (ziemia), lekkie – u góry (ogień), pośrodku – woda i powietrze,
• Ziemia jest płaska, na niej układa się morze powstałe z wilgoci, która wyparowała pod wpływem ciepła słonecznego (Słońce to bowiem masa rozgrzana do czerwoności),
• z wilgoci, ciepła i substancji podobnej do Ziemi powstały pierwsze zwierzęta (zarzewie teorii ewolucji).

Rozwinięciem atomistycznych idei Anaksagorasa jest teoria Demokryta.

Inne

Z dzieł Anaksagorasa korzystał Sokrates.

Bibliografia

• Don S. Lemons: Fizyka w rysunkach. 2600 lat odkryć od Talesa do Higssa. Michał Tarnowski (tłum.). Wyd. I. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. ISBN 978-83-01-20072-5.

Linki zewnętrzne

• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Anaksagoras w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• PatriciaP. Curd PatriciaP., Anaxagoras, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 1 października 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-30]  (ang.).
• MichaelM. Patzia MichaelM., Anaxagoras, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).